UNHA REFLEXIÓN SOBRE A VIDA COTIÁ, ENTRE O "TER" E O "SER"

Roberto Laxe

Cando un entra nunha casa normal española, que atopa?; pois practicamente todo o mundo dentro dela.

Máis aló do necesario para a vida dunha persoa (dormitorio, baño, etc.), pódese ver “un cinema en casa” en forma de TV dunha chea de polgadas; unha lavadora, un lavalouzas, un tendedero, un forno e un microondas, unha cociña totalmente montada. É dicir, todo o que unha persoa podería facer de forma colectiva, e non fai tanto como o cinema, só que a escala "familiar".

Porque este é o fondo da cuestión, a construción da “unidade familiar” como “célula” básica da sociedade, transformada nunha “unidade de consumo”.

Da unidade de produción á de consumo

Antes do capitalismo a familia era unha unidade de produción do que necesitaba para vivir (vivenda, alimento, vestimenta, etc.); o excedente desta produción levábao ao mercado para poder comprar apeiros e ferramentas e así manter o proceso reprodutivo, cun xefe á fronte, o pai (páter familias do dereito romano) con autoridade total sobre toda a unidade, muller, fillos e se podía escravos ou servos.

O capitalismo nas súas orixes separa aos compoñentes desa familia destruíndo a "unidade de produción", as "proletariza" e envíaas a traballar ás fábricas, onde de maneira masiva prodúcese o que antes se facía a escala familiar (artesanal). Agora, separados dos seus medios de produción (terra, ferramentas, etc.) o que antes producía a nivel familiar, agora véndenllo os capitalistas. As familias convertidas en "unidades de consumo", teñen que comprar o imprescindible para reproducirse como seres humanos.

Aínda por riba ter que cubrir as necesidades ?biolóxicas? co salario, o desenvolvemento das forzas produtivas baixo o capitalismo xerou novas necesidades culturais, intelectuais e desde hai unhas décadas, virtuais.

Marx di no Capital que “mercadoría é todo produto do traballo do ser humano destinado a cubrir as súas necesidades, reais ou creadas”. Para o capitalismo a “familia” é un verdadeiro saco sen fondo destas últimas, pois construíu toda unha industria do consumo que viría abaixo se no canto de que cada casa teña un aparello electrodoméstico, unha TV / cinema en casa, computadores, cociñas, etc., este traballo e lecer fosen colectivos.

O capitalismo, na súa ansia de aumentar os sectores produtivos cos que contrarrestar a tendencia decreciente da taxa de ganancia ampliando a súa base económica, ten a necesidade imperioso de manter artificialmente este consumo desaforado (os chamados “nichos de mercado”), co que supón para a relación do ser humano coa natureza.

Se o traballo doméstico (limpeza, comida, etc.) fose colectivizado no canto dunha lavadora/forno/cociña por fogar existisen os necesarios para atender as necesidades de cada barrio, edificio, etc., non caería en picado a necesidade de fabricar eses electrodomésticos ao nivel actual.

Seica, non é isto o que se pon de manifesto coa extensión das lavandarías automáticas nos barrios, ou a existencia de cadeas de comida rápida para os cada vez máis millóns de seres humanos que viven nos barrios das cidades.

O problema é que a “colectivización” deste traballo doméstico está a facerse á maneira capitalista; son capitalistas os que os pon en marcha, co beneficio privado como obxectivo, non resolver unha necesidade social; dito doutra forma, utilizan unha necesidade social para facer negocio. De feito, ás necesidades sociais os capitalistas chámanlles “nichos de mercado”.

Decrecimiento ou colectivización

É unha falsa disxuntiva, posto que se a “colectivización” désese baixo a man do estado obreiro, desde a planificación democrática da economía, co control obreiro da produción nos barrios, centros 

Neste sentido a revolución socialista é “decrecentista”, pois destrúe as bases económicas da chamada “sociedade de consumo”, redefinindo as formas de resolver as necesidades sociais. Entre o “ter” que define o capitalismo e o “ser” que caracteriza o socialismo, é obvio que a redución do “ter” ás necesidades reais, non creadas polo capital, do “ser” é un decrecimiento económico evidente.

Esta concepción do “decrecentismo” non ten nada que ver coas teses neo anarquistas e decrecentistas que non rompen co modelo capitalista, só modifícanos en función das ilusións de sectores sociais que non teñen a perspectiva no camiño revolucionario, cando o problema sitúase como ningún no terreo da revolución e a loita polo poder.

Para estes sectores esta cuestión do poder en xeral, e do poder político en concreto, non ten ningunha relación coa construción social; e por iso levantan todo tipo de elaboracións teóricas que separan a “sociedade” do “poder”, como a “revolución sen tomar o poder” de Holloway, o “mandar obedecendo” dos zapatistas, ou a disxuntiva de Carlos Taibo de “Tomar o poder ou construír a sociedade desde abaixo”. Non se pode construír a sociedade desde abaixo sen tomar o poder por arriba!, é un camiño de dobre circulación.

Baixo a sociedade socialista a reconciliación entre o “ter” e o “ser” significa adecuar o desenvolvemento humano e a tenencia de “cousas” non ao reflexo do capitalista, que acumula máis capital do que lle é necesario para reproducirse como individuo, senón as que lle permitan desenvolver todas as súas capacidades como seres humanos.

Esta contradición entre o “ter” e o “ser” na sociedade capitalista é unha das manifestacións da alienación e a cosificación das relacións sociais que castran o desenvolvemento dos seres humanos, obsesionados no “ter” para aparentar “ser” máis que o resto, levándolles a actuar como definía Hobbes; “o home é un lobo para o home”.

O individualismo exacerbado (“o lobo” de Hobbes) é o contrario do desenvolvemento do individuo como persoa, posto que para acumular ese “ter” lévalle a unha competencia enfermiza co resto das persoas, e se non o consegue -que baixo o capitalismo é o que sucede na maioría das ocasións- cae na frustración e a depresión.

Pola contra, na sociedade socialista o colectivo proverá e cubrirá todas aquelas necesidades que impida ese desenvolvemento, o “ser”, o individuo, e non o “ter” será o centro da actividade humana. Pero para conseguilo hai que facer xusto o contrario do que din os “decrecentistas” oficiais: acabar co capitalismo a través da revolución socialista.

A combinación de crise social, económica, ecolóxica e individual (o aumento dos suicidios é a súa manifestación máis tráxica) xerada polas relacións de produción capitalistas que fomentan o “ter” como a única maneira de “ser” na sociedade, demostra que só acabando con elas o individuo reencontrarase co seu ser.

Na Galiza no mes de setembro de 2021