O COMPROMISO POLÍTICO COA REVOLUCIÓN SOCIALISTA.

Roberto Laxe

“As revolucións non poden programarse: sempre veñen cando menos espéraselles”, así termina o libro de Enzo Traverso, Revolución, Unha historia Intelectual.

Que o mundo capitalista está en crise aberta é unha realidade que todos os días salta ás portadas dos medios de comunicación, por moito que queiran ocultalo, e como di Traverso, a revolución estalará “cando menos espéreselle”. A cuestión para o futuro e a vitoria é que, a diferenza das xeracións pasadas que foron derrotadas, as actuais parecen nin estar preparadas para cando estalen.

O que mellor expresou esta conciencia de derrota foi Jose Mújica, expresidente de Uruguai, cando dixo: “Pertenzo a unha xeración que quixo cambiar o mundo, fun esmagado, derrotado, pulverizado, pero sigo soñando que vale a pena loitar para que a xente poida vivir un pouco mellor e cun maior sentido da igualdade”. As novas xeracións, sen vivir esa derrota, a interiorizan e asumen como lóxicos e normais os límites que o sistema capitalista e as súas formas democráticas impón, reducindo todo ao “vivir un pouco mellor” de Mujica a través do “onegismo” e no mellor dos casos, o “sindicalismo”.

O neoliberalismo a todos os niveis, e o seu contra parte pos moderna, encargáronse de introducir nas mentes das persoas o escepticismo, a conciencia de derrota. Ao negar a loita de clases, a guerra entre as clases para ser máis precisos, e reducir as contradicións a problemas individuais, sentimentos e emocións identitarias, o compromiso político das novas xeracións perdeu o sentido épico, militante, que ten a loita pola transformación da sociedade, para construír outra oposta polo vértice.

Como se chegou a esta situación

Tras a caída do Muro de Berlín e a I Guerra de Iraq, Bush I, “o pai”, decretou a “pax americana”. A URSS desaparecera, e con ela a Guerra Fría; o capitalismo neoliberal impúñase por todo o mundo; os pobos que conquistaran a independencia vían como eran semicolonizados, até o punto que antigos referentes do antiimperialismo do Movemento do Non Aliñados como Libia, Siria e demais, convertíanse en aliados das potencias imperialistas estadounidenses e en menor medida Europa.

Parecese que a “pax americana”, ou o “século americano”, co seu “way of life” hollywoodiense como mascarón de proa cultural, hexemonizaba o mundo. Con todo, o espellismo durou unha década cando se producen os atentados das Torres Xemelgas e desátase a “guerra contra o terrorismo”. Pouco durou a “pax americana”.

No entanto, a burguesía mundial ha aprendido varias leccións do pasado, e a máis importante para o futuro, que as ditaduras militares ao estilo das que apoiaran ou fomentaran ao longo de decenios (Arxentina, Chile, España, Portugal, Grecia, Indonesia, Corea do Sur, Cuba, Sudáfrica, etc.) non era a mellor maneira manter a estabilidade que necesitaban para defender o seu dominio: a descomposición das ditaduras e a súa caída conducían inexorablemente a crises revolucionarias: o exemplo de Portugal en 1974 e “a revolución dos caraveis”, era demasiado evidente.

Tamén aprenderon outra cousa, a reconducir os procesos baixo o rótulo de “defensa da democracia e os dereitos humanos”; é o que algúns coñecen como “contrarrevolución ou reacción democrática”; é dicir, reconducir os procesos de loita obreira e popular aos marcos da democracia parlamentaria.

Doutra banda, co descubrimento de que tras o Muro de Berlín non había socialismo, senón réximes non capitalistas, cunha burocracia que xestionaba no seu beneficio e con man de ferro as poucas conquistas que supuxese a expropiación da burguesía, arrastrou polo barro a única alternativa ao sistema capitalista, o socialismo. Asociar o que era a URSS ao socialismo era a mellor maneira de destruír calquera alternativa real, e fixo boa a afirmación de comezos dos 80 de Margaret Thatcher de que “non hai alternativa ao capitalismo”.

A combinación de ambos os elementos, a activa propaganda dos medios capitalistas en defensa dos “dereitos humanos” xunto co desprestixio do “socialismo” como alternativa, transformouse nun “teito de cristal democrático” que pesa como unha laxa sobre as mentes de todas aquelas persoas que saen á loita.

O límite subxectivo das loitas: o teito de cristal democrático

A caracterización que Lenin fixese do século XX, o das “guerras e revolucións”, non só non desapareceu, senón que tras o estalido da crise do 2008 cobrou de novo de actualidade, só que cun gran hándicap: o teito de cristal democrático, é dicir, a ilusión de que dentro dos límites da democracia burguesa pódese “mellorar” as condicións de vida, atenaza a conciencia da clase obreira e os pobos en loita.

Agudízase até extremos dramáticos a afirmación de Trotski no Programa de Transición, de que “a crise da humanidade redúcese, en última instancia, á crise da súa dirección revolucionaria”, posto que ese teito de cristal non só é unha política das organizacións políticas e sindicais “progresistas”, senón que enraíza nas mentes das persoas e actúa como unha cortina de fume que oculta ante a poboación as verdadeiras causas da crise social aguda que viven.

O século XXI leva camiño de converterse nunha versión corrixida e aumentada do XX; guerras en Ucraína (Europa!), Medio Oriente (Palestina, Siria, Iemen), norte de África (Sahara); revolucións en cernes en Colombia, Nixeria, Perú, Chile, ... Grandes mobilizacións obreiras en Europa (Gran Bretaña e Francia, especialmente), e os EEUU, no que moitos comentaristas cualifican dunha “guerra civil larvada”.

Este “teito de cristal” é o que fai que neste momento todas estas contradicións non dean o salto no camiño da ruptura co centro do problema, as relacións sociais de produción capitalistas; adopten as formas que adopten, o mundo segue dividido entre dúas clases fundamentais, os donos e xestores de empresas e bancos, e os que viven de vender a súa forza de traballo por un salario (precarios, falsos autónomos, asalariados e asalariadas puras, informais, etc.), que constitúen a maioría social actual, o 70% da poboación activa mundial.

En todos os casos, as loitas fréanse en seco ante as institucións da democracia burguesa, á que só asaltan os sectores máis descerebrados da extrema dereita como o “trumpismo”, o “bolsonarismo” e similares. A poboación en xeral ten un respecto reverencial cara a esas institucións, alimentado polas direccións políticas e sindicais, totalmente instaladas no seu seo.

Onegismo, sindicalismo e economismo: a política como catalizador

Din que as actuais xeracións son “as máis comprometidas” cos dereitos sociais, e é certo. A participación masiva de mozas nas mobilizacións internacionais contra o cambio climático ou en defensa dos dereitos da muller, LGTBI, os afroamericanos nos EEUU, etc., confírmao. Están absolutamente comprometidos con estes dereitos democráticos.

Con todo, este compromiso ten unha contrapartida, nunca unhas xeracións molestaron menos aos poderes reais, aos donos do capital. É máis, pola separación artificial entre o “social”, entendido como a defensa dos dereitos das persoas, e o “político”, entendido como as decisións dos “políticos” e os “partidos”, só movidos polos seus intereses electorais, están a entregar a “portavocía” do social aos organismos que as multinacionais utilizan para castrar calquera reivindicación e activismo social, as ONGs.

“Alentadas e, en moitos casos, subsidiadas polas principais institucións financeiras e axencias gobernamentais promotoras do neoliberalismo, xurdiu un número masivo de organizacións sociais cuxa ideoloxía, vínculos e prácticas están a competir directamente e en conflito coa teoría e práctica marxista. Estas organizacións, que na súa maioría se autodescriben como non gobernamentais ou centros independentes de investigación, móstranse activas en propor ideoloxías e prácticas políticas compatibles e complementarias coa axenda neoliberal dos seus patrocinadores financeiros.” (J. Petras, O postmarxismo rampante: Unha crítica aos intelectuais e á ONG, xaneiro 2000).

Dito de maneira máis sintética, “cando o estado vaise (privatización de servizos sociais) entran as ONGs”, captando para a acción social a decenas de persoas que toda a boa intención do mundo, cren estar a facer algo para transformalo ou, polo menos evitar os peores males. Para estes sectores o “teito de cristal” é infranqueable e así o trasladan ás poboacións. Pola súa banda, as cúpulas sindicais atrapadas na rede das subvencións estatais e a perda de referentes políticos, convertéronse nunhas “ongs” obreiras a través do chamado “sindicalismo de xestión”.

Confundindo o social e económico co “que importa” ás poboacións, e desprestixiando o “político” evítase transitar o único camiño para resolver o que “importa” á sociedade, a política entendida como o catalizador das reivindicacións sociais. Dito doutra forma, unicamente a través da loita política canalízanse as aspiracións de cambio real dos sectores explotados e oprimidos da sociedade, non deixando en mans dos políticos profesionais da burguesía e/ou pequena burguesía as decisións que lles afectan, que iso, e non outra cousa, é a política. Facer política desde estes sectores é a garantía de que as súas esixencias nunca serán traizoadas.

Pola súa banda, o papel das cúpulas sindicais trasladando a mentalidade “onegista” á clase obreira coa despolitización da loita obreira, convértense nunha das patas fundamentais para manter a estabilidade do sistema; a clase obreira é o elemento central da sociedade capitalista até o punto de que, nunca na historia houbo tantas persoas vivindo da venda da forza de traballo e o salario en calquera das súas variantes (3.300 millóns de precarios, informais, falsos autónomos, asalariados puros, etc.), e tan escaso é o discurso do socialismo como a alternativa social da clase obreira.

Este poder cuantitativo non se corresponde co cualitativo; a conciencia da clase obreira como “portadora dun novo modo de produción” está baixo mínimos, foi substituída por todas as correntes identitarias, verticais, que a dividen ao redor dos intereses interclasistas de xénero, raza ou nación. Por este motivo, o compromiso social que demostran as novas xeracións disólvese en fogos de artificio.

Ao non cuestionar as raíces da explotación e a opresión, centrando toda a súa actividade en “mellorar as condicións de vida” das persoas rexeitando o paso do activismo social ao político, son facilmente reintegrables no “modo de produción capitalista” ao que só dan unha verniz “progresista” ao redor da ONGs e organismos democráticos.

Activismo social e compromiso político

Dicía Tsun Zu que “a táctica sen estratexia é a porta aberta á derrota”, e isto é o que significa para o activismo e o compromiso político ese “teito de cristal”. O exemplo do 15M español é paradigmático dos seus límites: o que comezou como un movemento de masas, da mocidade, que impugnaba o réxime español baixo consígnalas de “chámanlle democracia e non o é” ou “non nos representan”, terminou converténdose nun partido institucional que agora fai parte dun goberno burgués imperialista e monárquico.

A negativa da maioría dese movemento, atenazado como ningún polo “teito de cristal democrático” que o movía, de orientarse á clase obreira; de organizala e levar ao seu seo a ruptura que o 15M representaba entre a mocidade, está no fondo desa reintegración no réxime e a democracia parlamentaria.

Pero na sociedade actual, a estratexia na crise social global do capitalismo só pode ser unha, acabar coas relacións sociais de produción capitalistas, as que se basean na explotación dos miles de millóns de asalariados e asalariadas (adopten a forma que adopte esta relación) e a opresión do conxunto da sociedade, comezando con iso a construción dunha nova sociedade baixo uns parámetros opostos polo vértice. Toda táctica que non se adecúe a esta estratexia, é unha “porta aberta á derrota”.

O activismo e o compromiso social están intimamente ligados aos obxectivos que cada movemento social ten. Se o máis que se propón o movemento e o suxeito social que o sostén, é unha mellora nas condicións de vida da poboación (como dixese Jose Mujica, expresidente de Uruguai, que o obxectivo é que “a xente viva un pouco mellor”) sobran todas as organizacións revolucionarias.

Se todo redúcese á “radicalización” da democracia chega con organismos amplos, laxos, sen máis compromiso que o intelectual e como moito económico; porque todo o proceso político vaise a mover dentro dos marcos do “teito de cristal” que se resolven a través do voto e, como moito, a protesta social.

Levantar a bandeira da estratexia da loita pola ruptura coas actuais relacións sociais de produción, do socialismo revolucionario, non se manifesta na defensa do voto en abstracto, senón como un medio para conquistar o “asalto aos ceos”. Isto supón impugnar o sistema de arriba abaixo, e, por tanto, un tipo de compromiso e activismo político radicalmente distinto ao que só busca o cambio dentro dos marcos do “teito de cristal”.

A teoría da revolución permanente

Sinteticamente, Trotski na Teoría da Revolución Permanente sostén que na época da decadencia do sistema capitalista, este é incapaz de resolver incluso as máis pequenas aspiracións democráticas e sociais da poboación. Que só a clase obreira coa súa loita independente da burguesía e o estado a través da revolución socialistas pode levalas até o final.

A realidade dos últimos anos foron os da confirmación pola negativa desta tese: o cambio climático, a ameaza dunha guerra mundial, a incapacidade da burguesía de ningún país para protexer con eficacia ás súas poboacións ante a pandemia da Covid, a pobreza que se estende ao mesmo ritmo que os dereitos democráticos das poboacións son recortados mesmo en estados de tradición democrática como Gran Bretaña, onde o seu goberno está a expor limitar o dereito de folga para frear a onda que se está dando.

O capitalismo como sistema de relacións sociais, e a burguesía como a clase que lle pon ollos e cara a ese sistema, é incapaz de resolver as máis pequenas aspiracións sociais, se non é a través dunha dura loita obreira e popular; loita que na maioría das ocasións tradúcese en derrotas pola falta dunha estratexia revolucionaria que acabe co “ovo da serpe”.

Esta confirmación pola negativa da Teoría da Revolución Permanente conduce a unha única conclusión, ou se recupera a estratexia da revolución socialista, cuxo suxeito social son ese 3.300 mil millóns de persoas que venden a súa forza de traballo, ou o capitalismo a través do “teito de cristal” manterá o seu dominio sobre a humanidade.

Nesta disxuntiva están os activistas sociais; ou ben se orientan cara á construción de organizacións internacionais que rompan abertamente co sistema capitalista e as burguesías nacionais, ou ben quedan atrapados na tea de araña construída pola ideoloxía burguesa para evitalo, desde o fascismo, que atrapa a sectores da clase obreira, até as concepcións identitarias que atrapan a sectores da mocidade.

O compromiso político coa revolución socialista é cualitativamente distinto ao compromiso coas ONGs ou o sindicalismo e a súa mentalidade “democrática”; é o compromiso de loitar pola construción dunha sociedade onde a explotación e a opresión desaparezan, substituíndo o “reino da necesidade polo reino da liberdade”. E isto non se fai, como demostra Lenin no Que Facer?, a “momentos libres”.

Galiza, no mes de marzo de 2023