A convicción profunda da actualidade da revolución, fai necesaria a organización política da clase obreira.

G. Lukács
 

miércoles, 24 de diciembre de 2008

INTERVENCIÓN NO "FORO SOCIAL GALEGO" NO DEBATE "POR UNHA ALTERNATIVA Ó MODELO CAPITALISTA"

Carlos Dafonte



Celebramos este Foro nun marco de crise xeral do sistema capitalista, perceptible por todos os sectores sociais, e que por primeira vez en moito tempo afecta ó conxunto do centro do sistema, ós eslavóns máis poderosos da cadea imperialista e como consecuencia, a todo o planeta e non só, como en outros momentos, á periferia; é unha etapa máis da crise que deu comezo a finais dos anos sesenta do século pasado. Podemos falar, pola extensión do capitalismo á totalidade de áreas económicas do planeta e do xeito en que afecta a todos os estadios da vida, de crise de “civilización”. Da crise da civilización burguesa.




Pensamos que ten importancia, en primeiro lugar caracteriza-la crise, distingui-lo que é fundamental do accesorio, o estrutural do conxuntural, causas, pois da caracterización da mesma dependerán, como activistas sociais ou políticos, as nosas propostas programáticas á sociedade, as nosas tarefas como movemento anticapitalista, as alianzas e o tipo de organización que necesitamos.




A crise de hoxe ten os seus inicios na segunda metade dos anos 60 do século pasado, nas recesións dos anos 67 e 69-70, que explican as mobilizacións populares, desde Francia a Xapón, de México a Italia, dos EEUU a Alemaña, resposta ó inicio do estancamento económico, inflación, desemprego etc.; situación que a suba do prezo do petróleo de principios da década dos 70, deixa ó descuberto con toda a súa crueza.


A partires desa data, numerosos economistas, sinalan a concatenación de fondas crises económicas mundiais, que as veces se poden caracterizar como recesións, nos períodos 1973-75, 1979-82, 1991, 1997-98, 2001 e a actual, que comeza a partires de 2007.


Intercaladas algunhas veces, e outras poñéndolle nome, atopámonos coa chamada crise da débeda dos primeiros anos 80, que situou na picota ó sistema monetario mundial, a do dólar de 1985, o “crac” das bolsas de 1987, a chamada “crise do tequila” de México de 1994 con todas as implicacións para a economía dos EEUU, a asiática de mediados dos 90, a de Rusia e Brasil de 1998 e a chamada das “puntocom” de principios de século. E sobrevoando sobre todas elas o estalido da burbulla financeira e inmobiliaria de Xapón de principios da década dos anos 90 do século pasado, á que non atopa saída e que fai caer á súa economía en longos períodos de deflación.


Como podemos observar é unha crise moi ampla, que afecta con ciclos moi curtos de recuperación, ás principais potencias do sistema capitalista, que ten repercusións en todo o planeta e xera, cada vez que se manifesta a onda recesiva, millóns de parad@s, marxinad@s, fament@s, tamén naqueles países que hai poucos anos eran o modelo a copiar por gozar dunha boa saúde económica, por aceptar, dicían, as recomendacións do Fondo Monetario Internacional. Refírome ós chamados “tigres asiáticos”.




As políticas de toda índole chamadas xenericamente neoliberais, teñen por obxectivo darlle pulo o proceso de acumulación, cargando sobre os traballadores e traballadoras asalariad@s todo o peso da crise, aumentando os índices de explotación, pero esquecendo a advertencia de Marx de que os límites á produción capitalista son superados “con medios que volven a levantar diante dela os mesmos límites aínda con maior forza”. Neste senso, a superación do proceso de crise actual, levará a outra máis fonda, que destruirá maior número de forzas produtivas que no período anterior.




Atopámonos pois cun futuro, en ausencia de enfrontamentos armados directos entre as grandes potencias, de crises moi fondas con períodos de recuperación moi curtos, nos que os máis poderosos van a extremar o grao de explotación e marxinación dunha parte moi importante do planeta e no propio centro do sistema capitalista, que tamén conta con centro e periferia, como pode ser a Unión Europea, propostas como a chamada Directiva Bolkestein ou a xornada de 65 horas semanais, pódense converter na realidade cotiá. Todas as consideracións anteriores e as crises ecolóxica, enerxética, alimentaria, da democracia, etc., permiten afirmar que nos atopamos diante dunha crise estrutural do capitalismo. Non é estrano que algúns falen de refunda-lo capitalismo.




Estes días estase a falar moito das causas que producen a crise; fálase de crise de sobreprodución, de crise de subconsumo; algúns chegan a dicir de que as causas están na falla de ética de determinados dirixentes financeiros, como se o capitalismo fose ético, e outros que si é o exceso de capital financeiro ou bótanlle a culpa ó propio neoliberalismo. Neoliberalismo que, como xa sinalamos, foi a receita aplicada pola grande maioría dos gobernos como solución para paliar o descenso da taxa de ganancia, e a política que permitiu a súa recuperación aínda que sexa por períodos curtos.


Porque a realidade é que ningunha das devanditas, desde o meu punto de vista, é a xénese da crise, aínda que en toda crise prodúcese subconsumo e sobreprodución. A crise é o resultado da contradición que xera o propio proceso de acumulación, contradición entre o capital que se valoriza coa explotación d@s traballador@s e a introdución constante de maquinaria que a competencia intercapitalista obrígalles a empregar para abarata-los custes. Mentres o traballo vivo, os traballadores e traballadoras, é a única fonte de plusvalor, o capitalismo leva adiante o seu proceso de acumulación tendendo a substituír man de obra por maquinaria, facendo mingua-la fonte do mesmo. Marx clasificaba a inversión que realizan os burgueses en capital variable “v”, salarios para compra-la forza de traballo, e capital constante “c”, para a compra dos outros factores. A relación entre “v” e “c” era ó que Marx chama composición orgánica do capital. Deste xeito a taxa de ganancia tende a descender conforme avanza o proceso de acumulación. A tendencia ó descenso da taxa de ganancia, é a expresión máis radical da contradición que trae consigo o desenvolvemento das forzas produtivas baixo o capitalismo.



Este é un sistema tan inxusto, pensa tan pouco no ser humano, que canto máis se progresa, cando grazas ó traballo humano, que tamén permite as mellores técnicas, é posible mellora-las condicións de vida de toda a humanidade, por estar este progreso e o froito deste traballo, en mans dos propietarios do capital, por non estar socializado, as clases dominantes, as oligarquías que dominan o planeta, conseguen que o progreso se volva contra os traballadores e traballadoras, deixando na desocupación, a precariedade, a miseria, a unha parte maioritaria da poboación do planeta, cando as condicións están creadas para poder avanzar cara a unha sociedade máis xusta e igualitaria.




O atranco fundamental para o benestar da humanidade é o propio sistema capitalista; ese é a orixe das crises e mentres non se lle poda substituír por outro sistema, a humanidade, @s traballador@s de todo o planeta, estarán sometidos ás consecuencias das constantes crises que eles non xeran pero teñen que solucionar, con máis horas de traballo, con menor salario, con pensións máis baixas, con peores servizos públicos, con menor cobertura de paro, etc. O capitalismo nunca estará ó servizo do ser humano. Non hai máis que observa-lo planeta para comprobalo.


E non hai posibilidade algunha dunha nova “era keynesiana”, cargada de reformas, como queren facernos crer algúns. Non hai saída socialdemócrata á crise; o capitalismo precisa das políticas neoliberais para recupera-la taxa de ganancia e non hai partido nin organización política que acepte o sistema capitalista, que este disposto a levar adiante unha política distinta á que establecen os centros de poder económico.


A experiencia nos di, que na fase en que as forzas socialdemócratas foron dominantes, non se lograron reformas fondas e duradeiras na estrutura da sociedade. E coa chegada da vaga neoliberal, os antigos socialdemócratas integráronse perfectamente na nova corrente e moitas veces foron, e son na actualidade, os máis intransixentes na aplicación desas políticas. Independentemente que nestes tempos, algúns partidos tenten “vendernos” unha solución política que nos últimos anos rexeitaron, tanto cando estaban no poder como na oposición.


Nesta situación, que non é produto do noso maxín, unha utopía, que é real, os alicerces para unha acción transformadora, revolucionaria, para avanzar cara a unha nova sociedade, están creados. Nunca creouse tanta riqueza, nunca houbo tantos adiantos, e nunca tan poucos gozaron de tanto.




Considero que neste Foro Social, convocado por primeira vez en Galicia, débese ratificar dun xeito nidio o carácter anticapitalista do mesmo, e a mellor forma de levalo a cabo, non é facendo só unha declaración, senón discutindo o que para algúns sectores sociais convértese nunha demanda: que alternativa presentamos desde Galicia, fronte á realidade capitalista; non como reformamos o capitalismo para darlle unha faciana máis humana, cuestión imposible, senón de que xeito traducimos á realidade o coñecido lema “outro mundo é posible”. Conscientes de que para edificar esa nova sociedade non hai formularios nin receitas. Só experiencias, e en moitos casos, falladas, negativas.




Podémonos facer unha primeira pregunta; ¿debémoslle poñer nome a esa sociedade alternativa á sociedade capitalista?. Coido que si, aínda que o termo socialismo esta cargado de connotacións históricas non moi favorecedoras, pero mentres o capitalismo expresa a realidade de hoxe, o dominio dunha minoría, do capital, sobre a sociedade, sobre a maioría, o termo socialismo expresa o que debe se-lo poder da grande maioría, obxectivo prioritario para nos. Porque a diferencia do capitalismo onde o económico determina o resto das esferas da sociedade, e é un sistema de explotación que ten como único obxectivo conseguir beneficios para unha minoría, que oprime ó resto da sociedade no seu conxunto e o individuo como tal, na sociedade socialista o obxectivo debe ser o benestar das grandes maiorías e polo tanto non poden estar presentes nin a explotación económica, nin a opresión política e a liberdade, a igualdade e outro xeito de entende-la democracia deben se-los alicerces sobre os que se edifique.


Así pois, fronte os liberais que pulan o individualismo a privatización de todas as esferas da sociedade e polo tanto que a competitividade e a insolidariedade sexan a base de como entenden o progreso social, e os que poñen o estado como motor e centro de toda actividade económico-social e instrumento central da emancipación humana, debemos levanta-la bandeira do control pola sociedade de tódalas esferas da vida e que a transformación da mesma, sexa obra da actuación consciente, solidaria e voluntaria das persoas que compoñen esa sociedade, a traveso dunha verdadeira revolución da maioría. E quero facer fincapé na idea de que o socialismo non pode ser unha sociedade con dominio do estado, onde todas as decisións se toman nos chanzos superiores e as iniciativas corresponden ós funcionarios do goberno. A sociedade socialista ten que ser democrática e participativa.




Polo tanto socialismo debe significar expresar dun xeito distinto a como se veu facendo ata hoxe, toda unha serie de valores relativos ás relacións do home e a muller na sociedade e co medio no que viven, coa natureza, como individuo inserido na produción, na actividade política e no respecto polas diferentes culturas. Expresouno moi ben Guevara, do que se trata é da creación dun home e unha muller nov@s, dunha nova cultura e un novo tipo de sociedade, caracterizada pola ausencia de todo tipo de opresión e explotación, onde a solidariedade sexa o fundamental, a creba da división entre o poder constituinte, a sociedade, e poder constituido, os gobernantes, sexa unha realidade e a reconciliación do home e a muller, como xa sinalamos, coa natureza, un feito. O socialismo pois non é unha forma de capitalismo, un capitalismo con faciana humana como moitas veces dan a entender os que se seguen a chamar Partidos Socialistas.


Quero, aínda que sexa só para sinalalo, non vou entrar nese debate, que desde o meu punto de vista, debémoslle chamar socialismo a un proceso e non a unha etapa cara ó comunismo, e como todo proceso ten unha saída que é a vella sociedade, con todos as súas chatas e defectos e, como dicía Marx o principal defecto era a natureza dos seres humanos orixinada na antiga sociedade. Un primeiro atranco con que se van a atopar os que participen no proceso é que a maioría da sociedade non vai actuar como xa se ten dito moitas veces, como unha familia humana e se van tentar solucionar-los problemas en función dos intereses propios de cada un e cada unha.


Polo tanto o socialismo debe ser un proceso de construción e destrución; de destrución da vella sociedade e construción do home e a muller nova. E actuaremos como unha familia humana cando aceptemos que o benestar dos demais nos beneficia a todos e a todas.


Como dicía Karl Marx, hai que construir unha sociedade de produtores asociados, onde tod@ssexamos capaces de desenvolver todos os nosos potenciais creativos e o obxectivo fundamental sexa o desenvolvemento de todos os factores que ten o ser humano e onde as distintas funcións sociais, para este novo individuo, van ser diferentes modos de actividade das que se ocupará sucesivamente.


Só ca practica revolucionaria se edificará esta nova sociedade e nacerán os novos seres humanos.


Hai en resumo, que poñer fin á dinámica capitalista de producir persoas fragmentadas e parceladas e rachar dunha vez por todas ca división entre o que se fai e o que se pensa.


Pero para levar adiante toda esta serie de novos valores, é necesario plasmalos nun proxecto, que sexa recollido nun programa e chegue á sociedade a traveso dun discurso, claro, diáfano, nidio.




Algúns elementos desa nova sociedade, sen os cales non se poderá falar de avanzar cara a unha sociedade socialista, deben ser:






  1. A propiedade colectiva dos medios de produción e da banca, único tipo de propiedade que permite avanzar á sociedade a un estadio superior. Onde todos os recursos se poñan ó servizo da sociedade e non da obtención do beneficio particular. Na época do imperialismo, da transnacionalización das empresas, das deslocalizacións, esta premisa toma maior relevancia como única forma de devolver ós pobos a capacidade de decisión fronte ós grupos económicos deslocalizados que dominan o mundo.




  2. A planificación centralizada da economía, que só pode ser efectiva se os medios de produción están en mans da sociedade. Pero para que esta medida sexa eficaz, o control e a participación democrática de tod@s debe ser un feito, así como o grao de centralización do plan. É o único xeito para aproveita-lo maior número de recursos de todas as ramas da produción e no maior número de países. Os capitalistas planifican para unha minoría, as grandes empresas e uns miles de oligarcas; xa é hora de que se planifique para a maioría e pensando no seu benestar.




  3. Un novo concepto de democracia, baseado na participación e control por parte da sociedade de todos os aspectos da vida, comezando por democratiza-la produción, o control dos elixidos e a garantía dunha información veraz. O que se ven a chamar “democracia participativa”, onde coexistan formas de democracia directa e indirecta.




  4. O establecemento dunha “nova xeración” de dereitos humanos, tanto no aspecto social, cultural, das crenzas, etc., como no económico e político.




  5. A sociedade debe ir asumindo funcións do estado. Xa o dixo Marx hai moitos anos, o estado capitalista non serve para construi-la nova sociedade.




  6. Autoxestión. Só será posible co compromiso d@s traballador@s. E debemos ser conscientes que sen democracia na produción non haberá nin nova sociedade, nin o “home e a muller novos”.


    Este compromiso significa combina-la concepción do traballo coa súa execución.




E produción, na nova sociedade que se quere crear, non debe ser considerada só a actividade que se realiza na fábrica ou no centro de traballo; na nova sociedade, a diferencia da sociedade capitalista en que a produción esta orientada á obtención de beneficio individual, debe ser considerado todo o que este orientado ó autodesenvolvemento da persoa, e só a traveso dun proceso en que estean involucradas nas tomas de decisións que lles afectan, as metas da produción poden ser asumidas como as metas do pobo.




E para ir finalizando unha longa cita de Lebowitz: “No mundo que queremos construir hai toda unha serie de características e relacións que coexisten simultaneamente e apóianse entre si. A toma de decisións democráticas no traballo, substituíndo á dirección e a supervisión capitalista; a dirección democrática nas metas de actividade por parte da comunidade, no lugar da dirección capitalista; a produción co propósito de satisface-las necesidades, no lugar do obxectivo da ganancia privada; a propiedade común dos medios de produción, en lugar da propiedade individual ou dun grupo;unha forma de goberno democrática, participativa e protagónica, en vez dun estado todopoderoso e por enriba da sociedade; a solidariedade baseada no recoñecemento da nosa común humanidade, en vez da orientación cara ó interese persoal; o enfoque cara o desenvolvemento do potencial humano, en lugar de cara a produción de bens. Todas estas características son parte dun novo sistema orgánico: a verdadeira sociedade humana.




E por último, algunhas reflexións sobre o suxeito revolucionario. A manifestación con moita forza nos últimos anos, de toda unha serie de movementos sociais, ó tempo que os partidos da esquerda anticapitalista, que recollían en grande medida os intereses obxectivos dos traballador@s asalariad@s entraban nunha fonda crise, abriu as portas a toda unha serie de reflexións sobre as contradicións fundamentais no capitalismo actual e polo tanto o cambio no suxeito revolucionario; pasouse de analizar este cambio en función de intereses de clase social, que clase ou capas sociais son as máis interesadas en poñer fin ó sistema capitalista e van esta-la fronte do proceso, das mobilizacións e disposta ós maiores sacrificios para que ese cambio se produza, a facelo en función de movementos sociais, interclasistas, que hoxe teñen determinada capacidade para mobilizar sectores da poboación.


Desde o meu punto de vista, e a situación na que estamos inmersos, penso o ratifica, a contradición capital-traballo segue a se-lo eixo central, o centro, a que ocupa o lugar preeminente no capitalismo globalizado, no imperialismo. @s traballador@s asalariad@s son a grande maioría da sociedade, e dentro desta clase o núcleo duro da mesma, a clase obreira, o traballador e traballadora da industria, os máis interesad@s en poñerlle fin a unha situación que lles fai cargar co peso da crise que outros xeran, e que cando se produce unha etapa de expansión é a quen se lle obriga tamén ós maiores sacrificios para que esta dure o máximo posible. Pero hai que aceptar que a clase traballadora sufriu transformacións, que sempre se producen cando varía a composición orgánica do capital. Pero tan clase traballadora é o que traballa como o que non o fai, ou se lle obriga a converterse, en determinadas circunstancias, en autónomo.


Polo tanto o proceso cara o socialismo precisa que o máis axiña posible, se recompoña a esquerda e dentro da mesma o seu eixo fundamental, o movemento obreiro nas súas dúas vertentes, a sindical e a política; e o que coñecemos como movementos sociais terán un papel importante como aliado, de quen sen dúbida vai levar o peso das transformacións sociais, a clase traballadora.




En Galicia no mes de decembro de 2008



miércoles, 3 de diciembre de 2008

AUTODETERMINACIÓN E ORDENACIÓN DO TERRITORIO

Roberto Laxe

 


A Carta europea de 1983 define a ordenación do territorio como a expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda sociedade; sobre ela construise a planificación do territorio e do litoral, do urbanismo e a vivenda, nas condicions concretas dunha sociedade, e tem unha importancia decisiva para o seu desenvolvimento e intregacion.


O caso galego é un exemplo de cómo unha ordenacion do territorio feita á medida da division social do traballo no Estado Español favoreceu a desintegracion social, a emigracion e a dependencia. De feito, este debate non existira –ou tería outros eixos- se Galiza tivera a poboacion que lle correspondería sen emigracion, perto dos 5 millons, e non os 2.7 millons atuais. Habéria problemas, mas non serían estos.


A aposta da atual Xunta segue os mesmo critérios do pasado, favorecendo as tendências centralizadoras do Estado Español e, poren, desintegradoras socialmente, côa pretension de concentrar a poboacion e tres grandes áreas (A Coruña, Vigo e Compostela), utilizando como ferramenta o polémico AVE - en realidade un Tren de Altas Prestacions, que esta a liquidar calquer posibilidade dun camiño de ferro integrado nas necesidades da sociedade galega-.


O que esta a acontecer non é máis que a continuidade dunha division do traballo imposto desde ha seculos, na que Galiza aparece como exportadora de man de obra e de materias primas. E ainda que nos últimos anos xurdiran empresas e multinacionais que semellan contradecir esta situacion, o feito é que para o Estado Español, Galiza é o que foi sempre: materias primas e man de obra.


Mais é evidente que a situacion obxectiva mudou, e hoxe ven atravesada por unha triple contradicion: unha economia que xa é urbana e industrial, sede de multinacionais como Inditex, Calvo, Pescanova, San Jose, etc., unhas estruturas alleas e construidas ao servizo dunha Galiza que só emigraba ou exportaba materias primas, e que agora exporta tamen manufacturas e capital, e un poder municipal e provincial que non quere perder a súa forza e capacidade de presion, e que é herdeira das vellas estruturas caciquis.


O plan da Xunta bipartita é a de aforrar os custes nas concesions de servizos, e em vez de partir da realidade actual, ainda que caótica pólos anos de retraso que levam em encarar a ordenacion do território axeitada, queren mudar a situacion, nunha crise economica moi profunda, na que os investimentos do estado em infra-estruturas destinase a resgatar ás grandes empresas da construccion.


Poren, a ordenacion do território como “a expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda sociedade”, sobre a que planificar o desenvolvemento social non é unha das preocupacions, nin da burguesia galega, nin, por suposto, da Xunta: o conselleiro Mendez Romeu xá aprazou ata as calendas gregas a constitucion das áreas metropolitanas. De feito esta política coincide côa carreira de todos os partidos a ver que é maior defensor do AVE. Para eles o prioritário son as grandes obras infraestructurais como a Cidade da Cultura, onde enterrar centos de millons de euros, o TAV/AVE ao servizo das necesidades dos executivos das empresas e o turismo, ou o Porto Exterior da Coruña, para mellor beneficio da veciña Refineria de Repsol.


 


A orixe do problema administrativo


 


Na primeira metade do seculo XIX foi cando, desde o estado, instauro se a division territorial actual. Dividiuse Galiza en quatro provincias artificiais, que non respostaban a nengunha necesidade real  da sociedade, senon a imposicion do modelo central, unificador “das Españas”. De feito, esta medida provocou o primeiro levantamento armado na Galiza desde as revoltas irmandiñas, o “provincialismo”, que defendía a creacion dunha ùnica provincia, mantendo asi a unidade territorial galega.


Xa choveu desde aquela, e as “provincias” seguen a ser, a través das Diputacions, un elemento máis do que define a ordenacion do territorio, a superposicion de administracions. Galiza é un “reino” onde conviven ata cinco organismos: os concellos, as diputacions/provincias, a Xunta, o goberno central e a Unión Europea, ao marxe totalmente da maneira tradicional –que non por elo necesariamente mellor- de organizacion do territorio galego, as aldeas - moitas delas convertidas hoxe en barrios perifericos das cidades-, as parroquias –tamen barrios en moitas ocasions- e as bisbarras.


Nunha situacion surrealista onde estradas que percorren o centro de vilas e cidades cunha grande densidade de pobacion –a nacional VI na Coruña na Avda de Alfonso Molina é un dos exemplos máis claros- son competencia do Ministerio de Fomento central. Na ordenacion destas infraestruturas non teñen nada que ver nin os concellos nin a Xunta, tudo decidese na capital do estado, baixo outras necesidades e interese.


O mantemento da estrutura uniformadora do Estado conta coa colaboura de toda unha camada de politicos e xestores locais e provinciais, que teñen como seu medio de vida na existencia destos organismos administrativos, e constitúen un freo obxectivo a calquer desenvolvemento de tendencias simplificadoras da vida administrativa. Se desapareceran os seus postos politicos, desaparecerían con eles; por iso vailles a vida na defensa dunhas estruturas impostas.


 


Algunhas notas sobre a “cuestion nacional” no Estado Español


 


Para comprender os problemas que hoxe ten Galiza para unha ordenacion do territorio axeitada ás súas necesidades, é imprescindible botar unha ollada ao desenvolvimento que sofreu como formacion social, cal foi a maneira na que se formou o Estado Español, e para elo é necesario partir do fixo que Galiza teña a ordenacion que ten: a “cuestion nacional”, é dicer, a opresion nacional da Galiza.


Ha unha vella definicion marxista sobre a cuestion nacional que é que ligase á delimitacion dun mercado interior e, no concreto, á loita pola propriedade da terra.


Nas vellas revolucions burguesas, mesmo desde as proto revolucions que foron as revoltas campesiñas na baixa idade media, pasando pola revolucion irmandiña, o problema da propiedade da terra, é dicer, a loita contra a propiedade feudal e pola reforma agrária que abrise a porta o desenvolvemento da propiedade capitalista no agro, e paralelamente, a “liberacion” da forza de traballo atada á aristocracia para o traballo asalariado.


A burguesía, coa defensa da reforma agrária, situose ó fronte do campesiñado, e dirixiu a loita contra os señores feudais, a aristocracia e o Antigo Rexime, tal e como fixo na Gran Bretaña o exercito puritano de Cronwell ou os xacobinos franceses. Nos dous casos, abriuse de par e par o libre desenvolvemento do capitalismo, sen ataduras nen cortapisas.


Noutros casos, a unidade nacional é froito dun proceso de negociacion entre unha aristocracia en decadencia, pero forte, e unha burguesía incapaz dunha política indepedente. Foron proxectos misturados que mantiveron o longo do tempo moitas das lacras do feudalismo.


Este é o caso máis que evidente do Estado Español. A incapacidade da burguesía para se constituir en nacion, trala constitucion do estado centralista dos borbóns, combinouse coa febleza das burguesías e as clases dominantes das periferias para, tamen, desenvolver como nacions indepedentes. Deste xeito, ficaron como tarefas “pendentes” a distribucion da terra en Andalucia ou Extremadura coa reforma agraria, ou a chamada “cuestion nacional”.


Nesta contradiccion situase o feito nacional no Estado Español. Os intentos de resolvelo pola forza, o facerse no seculo XX, xa coa decadencia da burguesía como clase revolucionaria, resultaron no seu contrario, no afortalamento das identidades nacionais vasca, catalana ou galega.


 


As mudanzas na estrutura da propiedade e a ordenacion do territorio


 


O longo dos anos, o capitalismo entrou a fondo no agro galego. Ainda que ate comezos do seculo XX, o contrato foral mantiverase como unha forma de relacion coa terra, combinada cos novos proxectos abertamente capitalistas e formas rudimentarias de cooperativismo; só despois da guera civil, o franquismo resolve o problema coa represion e o criterio de manter o atraso secular ao que estivo condeada Galiza en xeral, e o campo no concreto.


As modificacions na propiedade da terra –desaparicion do contrato foral- non foron consecuencia dunha revolucion burguesa que as lexitimara como parte de dixolucion do rexime feudal, senon do desenvolvemento do capitalismo con as armas da represion máis brutal, rompendo as relacions precapitalistas. As relacions pré-capitalistas non disoltas no seculo XIX, desapareceron o longo do XX, E nos albores do seculo XXI o capitalismo domina o rural galego. A economia de subsistencia desapareceu para non regresar.


Os anos de autonomia e restauracion monárquica foron os anos das reconversion da economia española e galega. Nos 80 reconvirtiuse a indústria o servizo da entrada na Comunidade Economica Europea (a UE), e da mesma maneira, fixeron a reconversion do agro, coa desaparicion dos restos das vellas estruturas da economia do autoconsumo, e a rentabilizacion capitalista da produccion agricola e gandeira, cunha orientacion moi forte cara o monocultivo e a especializacion na produccion leiteira ou forestal (eucaliptos).


Para elo, o primeiro goberno da Xunta de Fraga definiu os seus obxectivos, cando afirmou que en “Galiza sobraban 300 mil campesiños”. E así foi hoxe na Galiza a poboacion activa no rural esta xa por baixo das 100 mil persoas, e é superado pola indústria e os servizos.


Mais, esta mudanza na estrutura levou aparellada a aparicion dunha nova clase pequeno e mediano burguesa, baseada na produccion do leite para as grandes empresas produtoras e distribuidoras multinacionais e nacionais.


Deste xeito, o que foi unha sociedade no que o rural tiña un peso máis social e cultural que economico, deixou paso a unha sociedade urbana e industrial, onde o rural ten máis peso no economico que no pasado, mais veu como a poboacion agricola e gandeira disminue, nun proceso ben capitalista de concentracion da producion en poucas mans.


Este proceso vai paralelo o crescimento do que se coñece como as áreas periurbanas, onde concentrase, hoxe, o 70% da poboacion galega, en cidades ou áreas metropolitanas constituídas legalmente ou non, e nas vilas intermedias, que na realidade son pequenas cidades. A propiedade da terra xa non esta maioritariamente ao servizo da produccion agricola ou gandeira, senon como zonas de crecemento urbanístico onde a construccion de vivendas e infraestruturas é o dominante.


A renda da terra xa non ven só da relacion coa produccion agricola ou gandeira, senon da especulacion co chan para a construccion. Há todo un sector da poboacion, que eran propietarios de predios en todas as comarcas e áreas urbanas da Galiza que ven na especulación unha maneira de se lucrar rapidamente.


Estas mudanzas son as que estan no fondo dos problemas que a cotío percorren Galiza, xerando conflitos sociais cuase permanentes diante de cada obra, de cada proxecto de infraestrutura. Os servizos de transporte, a planificacion da vivenda e os servizos sociais en xeral dependen dunha correcta ordenacion do territorio, e para elo é imprescindible ser conscente da combinacion entre as estruturas “naturais” galegas e as mudanzas na estrutura social.


A situacion atual, côa combinacion entre as estruturas administrativas resultado da imposicion dunha ordenacion imposta pólo estado, os concellos e ás diputacions, alen das administracions representacions do estado, delegacions do goberno, ministérios, etc., e por outra, a estruturas adminsitrativas próprias como a Xunta ou as proto áreas metropolitanas dan como resultado unha hiperinflacion de organismos administrativos, dunha burocracia política que non quere perder os resortes do seu poder.


 


Podem as clases dominantes mudar a situacion


 


Como dicia ao comezo, a constitucion do Estado capitalista Español como o coñecemos hoxe é o resultado de dous fracasos, em primeiro lugar, o da burguesia central para constituir España como nazon, da mesma maneira que a burguesia francesa na súa revolucion fixa em 1789, ou mesmo a italiana, nun proceso de revolucions parciais vitoriosas e fracasos de conxunto, mais neste camiño constituiu a nazon italiana. A burguesia, cumprindo o seu papel revolucionário, lexitimou estados burgueses centrales e as institucions nas que se apoiaba, os concellos, as universidades, os parlamentos, fronte ás institucions da aristocracia, a igrexa, a monarquia, etc.


Mas o Estado Español é consecuencia de outro fracaso, o das burguesias “periféricas”, para se converter em nazons com estado próprio. Nin a burguesia basca nin a catalana, nin moito menos a feble burguesia intermediaria galega, foron quen de conquistar a súa independência nacional.


E hoxe, douscentos anos depois das grandes revolucions burguesas, a burguesia non tem nin a vontade nin a posibilidade de resolver as tarefas que tiña cando era o referente fronte ao feudalismo e a aristocracia, nin garante um mercado nacional homoxeneo. Hoxe manda o mercado global, o mundo xá esa repartido entre as grandes potencias imperialistas, que como moito, só podem aspirar a novos repartos. Os mercados nacionais son determinados pólos intereses das grandes multinacionais.


A independência nacional que non vaia ligada a um proceso de liberacion social só conduz a caer na dependência dunha ou doutra potencia imperialista.


Pois bem, neste cadro, ás burguesias “nacionais”, ás que na “teoria” devem defender a independência nacional non teñen máis interes que o de ligarse as grandes multinacionais, como a única maneira de mellorar as suas relacions e o seu poder. 


Esta é a esencia da burguesia galega, mesmo a que xurdeu nos derradeiros anos. A burguesia galega pasou de intermediaria a imperialista sem nengun paso intermédio. Non há moito, a burguesia galega limitabase a vexetar sobre as esmolas que lle caian da mesa do estado. Agora, ainda sendo que em certos sectores unha burguesia imperialista de primeiro orde, como o têxtil ou a indústria ligada o mar, o seu papel dentro da estrutura do estado español non mudou. Mas, sobre vive na sociedade galega resto da antiga burguesia comercial intermediaria - a coruñesa, sem ir máis lonxe-, apoiada nas estruturas administrativas, que viven dos subsídios e o “amiguismo”.


Por motivos diversos, mas o final é o mesmo, a ningunha das duas burguesias interesalles calquera mudanza na ordenacion do território. Aos primeiros chegalles côas infraestruturas necesarias para levar a súa produccion aos mercados estatais e internacionais. Aos outros, chegalles côa subsidio que lles permite viver com tranqüilidade. Como calquer pequeno burguês, tem medo às mudanzas, aos conflitos, as crises.


Os dous sectores da burguesia galega, a grande multinacional como Inditex, Pescanova ou Finsa, e o mediano e pequeno burguês, son inimigos mortais da mudanza revolucionaria que suporia romper côa estrutura administrativa e a ordenacion do território na que basease.


Comarcalizar Galiza, estabelecer as áreas metropolitanas, planificar democraticamente os servizos a partir das novas estruturas,... subpon unha “limpeza” profunda  de burocracia política e de toda a estrutura caciquil instalada ao seu redor, ligada a existência do reximen herdado do franquismo.


 


Ordenacion do território e soberania nacional


 


O exercício do direito a autodeterminacion dunha nacion é o exercício da súa soberania nacional, é dicer, a capacidade para decidir cales son os eixos do seu desenvolvemento e as relacions que quer manter co resto dos pobos. É claro que este capacidade liga se diretamente a posibilidade de definir cales son as formas nas que a poboacion se organiza para planificar “a expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda sociedade”.


Sem soberania, as políticas definiranse nos centros de poder “tradicionais” alleas, baixo os alicerces definidos pólo donos dos médios de produccion e distribucion. As necesidades ás que respostaran estas políticas non serán as da poboacion traballadora autoctona, senon as que teñan empresários e capitalistas.


A política de vivenda, de servizos ou de transporte son algunhas das políticas sociais que dependen de unha ordenacion do territorio axeitada as necesidades da sociedade. As grandes obras em infra-estruturas viran determinadas pólas necesidades econômicas dos poderosos, de achegar o mais rapidamente posible as súas mercadorias aos mercados, de facilitar a mobilidade da man de obra.


Evidentemente Galiza chega con retraso a establecer unha ordenacion do territorio axeitada as súa estrutura, tal e como fixeran outras nacions. A burguesía galega, o seren unha burguesía “cipaia”, intermediaria co poder estatal, non ten, nin tivo, a menor intencion de artellar unha organizacion social que permitira un desenvolvemento axeitado. Con cobrar os subsidios e as migallas do comercio, a exportacion de materias primas e man de obra, chegaballe. A súa incapacidade para defender a soberania nacional do pobo galego é a súa incapacidade para loitar polo dereito a auteterminacion.


Na decadencia do capitalismo o direito dos pobos á autodeterminacion cobra novamente actualidade. É a maneira que teñen as clases populares, o pobo traballador, de defender os seus intereses fronte aos intereses das grandes empresas.


O control da planificacion que supon unha ordenacion do territorio axeitada ás suas necesidades é un resultado do exercicio da soberanía nacional. Non é concebible unha sen a outra. E por elo é necesario definir quén pode establecer unha planificacion racional dun territorio concreto.


 


Um ponto de vista de clase


 


A burguesia de sempre estivo á procura dunha ordenacion do territorio axeitada ás súas necesidades de desenvolvimento, de concentracion en centros fabriles dumha masa de proletarios expulsos das súas terras e traballo.


O seculo XIX foi o seculo da aparicion das grandes cidades. Esto non quere dicer que noutras sociedades non houbera grandes cidades como Roma, mas a súa riqueza non procedía do traballo na urbe, senon da explotacion dos esclavos nas facendas e na terra. O capitalismo establece a relacion inversa, a produccion da riqueza trasladase as cidades, o eixo da sociedade é urbano; e o campo só avanza nun camiño de aumento da produccion mas de perda de poboacion sistematica


A comezos do seculo XXI o capital manten a mesma loxica de desenvolvimento. A concentracion e centralizacion do capital levam aparellado a concentración da poboacion en grandes centros urbanos, e este eixo são o que determina a ordenacion do territorio. A concentracion en grandes centros e á sua conexion por grandes obras infra-estruturais, co loxico beneficio das grandes constructoras e inxenierias.


Se ben, no XIX esta aparicion permitiu unha mellora evidente nas condicions de vida da clase traballadora e pobo en xeral –non sen grandes loitas, a burguesía nunca fixo nengun agasallo, nin nas condicions de vida nin nos dereitos como voto universal ou dereito a folga-. Mas, o crecemento e a expansion do capital permitiu certas concesions para evitar males maiores; concedian unha man para evitar perder o brazo. De feito, as sociedades máis “desenvolvidas” son aquelas nas que a poboacion rural é unha minoria na sociedade sobre a base do capitalismo no agro.


No seculo XXI, a decadencia do capital impide calquer concesion. O que o longo de anos, e tras as loitas do pobo traballador, foron conquistas sociais, hoxe estan ameazadas de fondos retrocesos.


O capital ten que facer rendible cada euro que inviste... non pode facer nengunha concesion social, aos recortes nas condicions dos traballadores e as traballadoras (xornada, salarios, etc.) xuntanse ás limitacions á expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda sociedade”.


Poden facer todas as declaracions xerais que queiran, podem falar de “resolver os problemas sociais mais que urxentes”, mas a súa concrecion estara en funcion dos beneficios do gran capital, e non das necesidades sociais.


A sociedade a que se refiren, hoxe, ten no seu seo unico suxeito social que pode planificar racionalmente esa “expresion espacial”.


A clase traballadora, os asalariados/as, constitúen o máis do 70% da poboacion activa. Son eles os que construen as auto-estradas ou conducen os trens, fabrican as vigas ou traballan nos hospitais,... son eles os que educan ou venden alimentos. A clase traballadora, ainda que non sexa visible, é o centro da sociedade, e é a que ten a necesidade de que esa “expresion espacial” sexa axeitada ás suas necesidades.


Por este motivo, só a clase traballadora pode planificar unha ordenacion do territorio que resposte ás inquedanzas de todos os sectores populares.


Nin a pequena burguesía comerciante, non preocupada polos problemas sociais de conxunto senon pola rendabilidade do seu negocio, nin a pequena burguesía rural, a que so interesalle a venda nas mellores condicions posibles da súa mercadoria, poden ser un referente ao conxunto da sociedade.


A forza da burguesía como clase, mesmo na súa crise, ten que ver coa inexistencia subxectiva de un referente os seus proxectos sociais, á ordenacion do territorio o servizo dos seus interese.


A forza dunha clase social expresase no proxecto social que encarna, e hoxe a clase obreira, polo desastre do estalinismo, asociado ao “socialismo” e ao “marxismo”, subxectivamente non oferece esa alternativa. Cada sector social esta á procura da sua alternativa fronte a decadencia do capitalismo, e isto, que fortalece á burguesía, debilita a alternativa social. E o desastre na Galiza da ordenacion do territorio, e poren, a desestructuracion do pobo traballador, insirése nesta falta dunha alternativa de clase aos proxectos das burguesias galega e española.


E necesario reconstruir o “socialismo” no seu sentido revolucionario, de reintegracion do ser humano na súa esencia ser social, rompendo coa suma de individualidades na que se basan as relacions sociais capitalistas, que son unha suma en loitas permanentes entre elas: “o home é un lobo para o home”, dixo Hobbes, e definía o “home capitalista”. Sobre esta filosofia construese unha ordenacion do territorio, é dicer, unha “expresion espacial da política...” agresiva, competitiva e alienante, allea ás necesidades sociais das relacions humanas.


Unha perspectiva socialista, de clase, da ordenacion do territorio parte destas necesidades, más non as deixa nas máns “oscuras do mercado”, senon que esta á procura da planificacion democrática como unica ferramenta para unha resposta real as necesidades sociais.


Escapar da “man oscura do mercado” só pode facerse rompendo co caos que supon o mercado, é dicer, a propiedade privada dos medios de produccion e distribucion. Baixo o capitalismo, os servizos concibense como mercadorias; o transporte, a educacion, a saude ou a vivenda son mercadorias, e cubrir as necesidades sociais –e polo tanto a ordenacion do territorio para desenvolvelas- faise desde a perspectiva da rendabilidade economica: se algo non é rendibel, pechase e punto. Tanto ten o número de persoas afetadas.


O punto de vista da clase obreira é o oposto. Un exemplo sinxelo, o transporte colectivo e publico. A entrada nos postos de traballo exixe un horario moi preciso de entrada, a xornada laboral pode comezar ás 7, ás 8, etc., da mañan, e o empresario exixe puntualidade, se é ás 7 é as 7; en tanto lle ten como faga o traballador para chegar á hora, se vai andando, en coche ou coletivo; a cuestion é que este no posto de traballo. Tamen tanto lle ten o que lle custe ao traballador, el xa lle paga o salario.


Obxectivamente o conxunto da clase obreira ten o interse, primeiro, chegar puntualmente, pois a impuntualidade é causa de despidimento, en segundo lugar, unha maneira barata de chegar o seu posto, de non detraer do seu salario o custe de ir à traballar, e terceiro, de chegar o máis comodo é rápido posible, pois supon un descanso maior.


O conxunto destas medidas exixen unha planificacion do transporte colectivo e publico que parta das realidades e as necesidades sociais, e para iso a ordenacion do territorio é determinante.


A burguesía, como vimos, tanto lle ten como chega o traballador o seu posto, mais si interesalle como fai chegar às mercadorias aos mercados. Os traballadores e as traballadoras, na planifacion da ordenación partiran das súas necesidades, que son as do 70% da poboacion; mentras que os segundos só miraran para a rendabilidade dos seus envios. E por iso son contradictorios polo vértice, non son conciliables; ou planificas para o ser human, ou fas politicas economicas ao servizo das mercadorias.


Esto é o que significa planificación socialista da economia; romper a loxica competitiva e alienante das relacions de produccion capitalistas e dos aparellos institucionais que as defenden, e construir a sociedade á medida do ser humano.


 


Soberania nacional e planificacion socialista


 


Para o pobo traballador galego a conquista da sua soberania nacional é una precondicion para axeitar a ordenacion do territorio e a planificacion dos servizos a súa “medida”. É un paso inexcusable que ligase a ruptura do modelo de acumulacion de capital acordado polas burguesias do Estado Español, o rexime da monarquia, e que so redundou em atraso e emigracion.


Mas a sobernia nacional non implica necesariamente a planificacion socialista da sociedade; pois no conceito “pobo traballador” ha moitos interese contrapostos, e, sobre todo, perspectivas sociais contradictorios.


O pequeno empresario, o pequeno comerciante, o autonomo, etc., por moito que teña unha renda igual ou en casos inferior ao asalariado, non deixa de ser “propietario” do seu medio de produccion ou distribucion; do taller, do camion ou da terra - ou a ten en aluguer, mas é propietario das maquinas, as vacas, etc. - que vende o fruto do seu traballo, a mercadoria, non a forza de traballo para outro.


Os mecanismos para mellorar a súa situacion son opostos aos dos asalariados. Mentras a mellora nas condicións laborais dos asalariados pasa pola suba dos salarios, pola rebaixa dos prezos dos combustibles ou dos servizos, pola reduccion da xornada laboral, etc., que para un pequeno empresário non é máis que unha suba nos custes de produccion; para este, a mellora nas súas condicions de vida pasan, xusto polo contrario, por un recurte de costes de produccion, pola suba dos prezos das suas mercadorias (a mercadoria que vende é o producto que logo vai consumir o asalariado a partir do prezo da súa mercadoria, a forza de traballo e o salario).


Que dunha maneira coiuntural o pequeno burgués choque coas grandes empresas, será polos mesmos motivos: reducir os costes de produccion e suba dos prezos das mercadorias. Nesta loita desigual, a tendencia é á proletarizacion dos sectores máis pobres da pequena burguesía.


Ben, pois ista relación contradictoria extendese a ordenacion do territorio e a planificacion dos servizos - en moitas ocasions, a privatizacion do servizos publicos basease na existencia dunha estructura de pequenos empresarios concesionarios dos servizos da administracion-. Para o pequeno empresario o obxectivo é o mesmo que gran capitalista: facilitar a venda das súas mercadorias, e as infraestruturas que exixe van nese sentido. Todo o demáis é secundario.


Na Galiza, polo peso do nacionalismo e da sua concepcion interclasista, a perspectiva da clase obreira perdese nunha morea de intereses pequeno burgueses, baixo a definicion xenerica de “pobo traballador”. Baixo esta definicion atopanse desde os sectores coa renda mais alta, con interese e posibilidades economicas similares aos profesionais liberais ou a mediana burguesía.


Mas, ha un amplo sector social, non asalariado, verdadeiro “pobo traballador”, é dicer, persoas qeu viven do seu traballo, ainda que non en rexime asalariado, que teñen necesidades similares aos da clase obreira. Pola súa renda non poden acceder á saúde ou o ensino privado, mas pola súa situacion social non teñen unha homoxeneidade social como para ofrecer unha alternativa social de conxunto, que supere ás propostas da burguesía.


O unico sector da sociedad que ten interese comunes, obxectivamente comprobable, é a clase asalariada, a que vive da venda da súa forza de traballo, do salario. Da mesma maneira que á burguesia, a grande, a mediana ou a pequena, a industrial ou a comercial, a bancaria ou a da distribucion, esta unida por algo moi forte: a procura do beneficio; aos asalariados lles une algo tan forte, a súa cualidade de vida depende do posto de traballo e o salario.


A conquista da sobernia nacional é un paso, mais esta non pode perderse no laberinto do pobo traballador abstracto, só unha perspectiva coerente da clase obreira, pode levantar unha alternativa aos proxectos ao servizo das necesidades da burguesia, baseada na planificacion democrática da economia e desta maneira os planos de vivenda, transportes publico, educacion e mesmo o desenvolvimento industrial, que dependen dunha correta ordenacion do território respostaran ás necesidades do conxunto da sociedade.


 


Oleiros, 25 de novembro do 2008