Celebramos este Foro nun marco de crise xeral do sistema capitalista, perceptible por todos os sectores sociais, e que por primeira vez en moito tempo afecta ó conxunto do centro do sistema, ós eslavóns máis poderosos da cadea imperialista e como consecuencia, a todo o planeta e non só, como en outros momentos, á periferia; é unha etapa máis da crise que deu comezo a finais dos anos sesenta do século pasado. Podemos falar, pola extensión do capitalismo á totalidade de áreas económicas do planeta e do xeito en que afecta a todos os estadios da vida, de crise de “civilización”. Da crise da civilización burguesa.
Pensamos que ten importancia, en primeiro lugar caracteriza-la crise, distingui-lo que é fundamental do accesorio, o estrutural do conxuntural, causas, pois da caracterización da mesma dependerán, como activistas sociais ou políticos, as nosas propostas programáticas á sociedade, as nosas tarefas como movemento anticapitalista, as alianzas e o tipo de organización que necesitamos.
A crise de hoxe ten os seus inicios na segunda metade dos anos 60 do século pasado, nas recesións dos anos 67 e 69-70, que explican as mobilizacións populares, desde Francia a Xapón, de México a Italia, dos EEUU a Alemaña, resposta ó inicio do estancamento económico, inflación, desemprego etc.; situación que a suba do prezo do petróleo de principios da década dos 70, deixa ó descuberto con toda a súa crueza.
A partires desa data, numerosos economistas, sinalan a concatenación de fondas crises económicas mundiais, que as veces se poden caracterizar como recesións, nos períodos 1973-75, 1979-82, 1991, 1997-98, 2001 e a actual, que comeza a partires de 2007.
Intercaladas algunhas veces, e outras poñéndolle nome, atopámonos coa chamada crise da débeda dos primeiros anos 80, que situou na picota ó sistema monetario mundial, a do dólar de 1985, o “crac” das bolsas de 1987, a chamada “crise do tequila” de México de 1994 con todas as implicacións para a economía dos EEUU, a asiática de mediados dos 90, a de Rusia e Brasil de 1998 e a chamada das “puntocom” de principios de século. E sobrevoando sobre todas elas o estalido da burbulla financeira e inmobiliaria de Xapón de principios da década dos anos 90 do século pasado, á que non atopa saída e que fai caer á súa economía en longos períodos de deflación.
Como podemos observar é unha crise moi ampla, que afecta con ciclos moi curtos de recuperación, ás principais potencias do sistema capitalista, que ten repercusións en todo o planeta e xera, cada vez que se manifesta a onda recesiva, millóns de parad@s, marxinad@s, fament@s, tamén naqueles países que hai poucos anos eran o modelo a copiar por gozar dunha boa saúde económica, por aceptar, dicían, as recomendacións do Fondo Monetario Internacional. Refírome ós chamados “tigres asiáticos”.
As políticas de toda índole chamadas xenericamente neoliberais, teñen por obxectivo darlle pulo o proceso de acumulación, cargando sobre os traballadores e traballadoras asalariad@s todo o peso da crise, aumentando os índices de explotación, pero esquecendo a advertencia de Marx de que os límites á produción capitalista son superados “con medios que volven a levantar diante dela os mesmos límites aínda con maior forza”. Neste senso, a superación do proceso de crise actual, levará a outra máis fonda, que destruirá maior número de forzas produtivas que no período anterior.
Atopámonos pois cun futuro, en ausencia de enfrontamentos armados directos entre as grandes potencias, de crises moi fondas con períodos de recuperación moi curtos, nos que os máis poderosos van a extremar o grao de explotación e marxinación dunha parte moi importante do planeta e no propio centro do sistema capitalista, que tamén conta con centro e periferia, como pode ser a Unión Europea, propostas como a chamada Directiva Bolkestein ou a xornada de 65 horas semanais, pódense converter na realidade cotiá. Todas as consideracións anteriores e as crises ecolóxica, enerxética, alimentaria, da democracia, etc., permiten afirmar que nos atopamos diante dunha crise estrutural do capitalismo. Non é estrano que algúns falen de refunda-lo capitalismo.
Estes días estase a falar moito das causas que producen a crise; fálase de crise de sobreprodución, de crise de subconsumo; algúns chegan a dicir de que as causas están na falla de ética de determinados dirixentes financeiros, como se o capitalismo fose ético, e outros que si é o exceso de capital financeiro ou bótanlle a culpa ó propio neoliberalismo. Neoliberalismo que, como xa sinalamos, foi a receita aplicada pola grande maioría dos gobernos como solución para paliar o descenso da taxa de ganancia, e a política que permitiu a súa recuperación aínda que sexa por períodos curtos.
Porque a realidade é que ningunha das devanditas, desde o meu punto de vista, é a xénese da crise, aínda que en toda crise prodúcese subconsumo e sobreprodución. A crise é o resultado da contradición que xera o propio proceso de acumulación, contradición entre o capital que se valoriza coa explotación d@s traballador@s e a introdución constante de maquinaria que a competencia intercapitalista obrígalles a empregar para abarata-los custes. Mentres o traballo vivo, os traballadores e traballadoras, é a única fonte de plusvalor, o capitalismo leva adiante o seu proceso de acumulación tendendo a substituír man de obra por maquinaria, facendo mingua-la fonte do mesmo. Marx clasificaba a inversión que realizan os burgueses en capital variable “v”, salarios para compra-la forza de traballo, e capital constante “c”, para a compra dos outros factores. A relación entre “v” e “c” era ó que Marx chama composición orgánica do capital. Deste xeito a taxa de ganancia tende a descender conforme avanza o proceso de acumulación. A tendencia ó descenso da taxa de ganancia, é a expresión máis radical da contradición que trae consigo o desenvolvemento das forzas produtivas baixo o capitalismo.
Este é un sistema tan inxusto, pensa tan pouco no ser humano, que canto máis se progresa, cando grazas ó traballo humano, que tamén permite as mellores técnicas, é posible mellora-las condicións de vida de toda a humanidade, por estar este progreso e o froito deste traballo, en mans dos propietarios do capital, por non estar socializado, as clases dominantes, as oligarquías que dominan o planeta, conseguen que o progreso se volva contra os traballadores e traballadoras, deixando na desocupación, a precariedade, a miseria, a unha parte maioritaria da poboación do planeta, cando as condicións están creadas para poder avanzar cara a unha sociedade máis xusta e igualitaria.
O atranco fundamental para o benestar da humanidade é o propio sistema capitalista; ese é a orixe das crises e mentres non se lle poda substituír por outro sistema, a humanidade, @s traballador@s de todo o planeta, estarán sometidos ás consecuencias das constantes crises que eles non xeran pero teñen que solucionar, con máis horas de traballo, con menor salario, con pensións máis baixas, con peores servizos públicos, con menor cobertura de paro, etc. O capitalismo nunca estará ó servizo do ser humano. Non hai máis que observa-lo planeta para comprobalo.
E non hai posibilidade algunha dunha nova “era keynesiana”, cargada de reformas, como queren facernos crer algúns. Non hai saída socialdemócrata á crise; o capitalismo precisa das políticas neoliberais para recupera-la taxa de ganancia e non hai partido nin organización política que acepte o sistema capitalista, que este disposto a levar adiante unha política distinta á que establecen os centros de poder económico.
A experiencia nos di, que na fase en que as forzas socialdemócratas foron dominantes, non se lograron reformas fondas e duradeiras na estrutura da sociedade. E coa chegada da vaga neoliberal, os antigos socialdemócratas integráronse perfectamente na nova corrente e moitas veces foron, e son na actualidade, os máis intransixentes na aplicación desas políticas. Independentemente que nestes tempos, algúns partidos tenten “vendernos” unha solución política que nos últimos anos rexeitaron, tanto cando estaban no poder como na oposición.
Nesta situación, que non é produto do noso maxín, unha utopía, que é real, os alicerces para unha acción transformadora, revolucionaria, para avanzar cara a unha nova sociedade, están creados. Nunca creouse tanta riqueza, nunca houbo tantos adiantos, e nunca tan poucos gozaron de tanto.
Considero que neste Foro Social, convocado por primeira vez en Galicia, débese ratificar dun xeito nidio o carácter anticapitalista do mesmo, e a mellor forma de levalo a cabo, non é facendo só unha declaración, senón discutindo o que para algúns sectores sociais convértese nunha demanda: que alternativa presentamos desde Galicia, fronte á realidade capitalista; non como reformamos o capitalismo para darlle unha faciana máis humana, cuestión imposible, senón de que xeito traducimos á realidade o coñecido lema “outro mundo é posible”. Conscientes de que para edificar esa nova sociedade non hai formularios nin receitas. Só experiencias, e en moitos casos, falladas, negativas.
Podémonos facer unha primeira pregunta; ¿debémoslle poñer nome a esa sociedade alternativa á sociedade capitalista?. Coido que si, aínda que o termo socialismo esta cargado de connotacións históricas non moi favorecedoras, pero mentres o capitalismo expresa a realidade de hoxe, o dominio dunha minoría, do capital, sobre a sociedade, sobre a maioría, o termo socialismo expresa o que debe se-lo poder da grande maioría, obxectivo prioritario para nos. Porque a diferencia do capitalismo onde o económico determina o resto das esferas da sociedade, e é un sistema de explotación que ten como único obxectivo conseguir beneficios para unha minoría, que oprime ó resto da sociedade no seu conxunto e o individuo como tal, na sociedade socialista o obxectivo debe ser o benestar das grandes maiorías e polo tanto non poden estar presentes nin a explotación económica, nin a opresión política e a liberdade, a igualdade e outro xeito de entende-la democracia deben se-los alicerces sobre os que se edifique.
Así pois, fronte os liberais que pulan o individualismo a privatización de todas as esferas da sociedade e polo tanto que a competitividade e a insolidariedade sexan a base de como entenden o progreso social, e os que poñen o estado como motor e centro de toda actividade económico-social e instrumento central da emancipación humana, debemos levanta-la bandeira do control pola sociedade de tódalas esferas da vida e que a transformación da mesma, sexa obra da actuación consciente, solidaria e voluntaria das persoas que compoñen esa sociedade, a traveso dunha verdadeira revolución da maioría. E quero facer fincapé na idea de que o socialismo non pode ser unha sociedade con dominio do estado, onde todas as decisións se toman nos chanzos superiores e as iniciativas corresponden ós funcionarios do goberno. A sociedade socialista ten que ser democrática e participativa.
Polo tanto socialismo debe significar expresar dun xeito distinto a como se veu facendo ata hoxe, toda unha serie de valores relativos ás relacións do home e a muller na sociedade e co medio no que viven, coa natureza, como individuo inserido na produción, na actividade política e no respecto polas diferentes culturas. Expresouno moi ben Guevara, do que se trata é da creación dun home e unha muller nov@s, dunha nova cultura e un novo tipo de sociedade, caracterizada pola ausencia de todo tipo de opresión e explotación, onde a solidariedade sexa o fundamental, a creba da división entre o poder constituinte, a sociedade, e poder constituido, os gobernantes, sexa unha realidade e a reconciliación do home e a muller, como xa sinalamos, coa natureza, un feito. O socialismo pois non é unha forma de capitalismo, un capitalismo con faciana humana como moitas veces dan a entender os que se seguen a chamar Partidos Socialistas.
Quero, aínda que sexa só para sinalalo, non vou entrar nese debate, que desde o meu punto de vista, debémoslle chamar socialismo a un proceso e non a unha etapa cara ó comunismo, e como todo proceso ten unha saída que é a vella sociedade, con todos as súas chatas e defectos e, como dicía Marx o principal defecto era a natureza dos seres humanos orixinada na antiga sociedade. Un primeiro atranco con que se van a atopar os que participen no proceso é que a maioría da sociedade non vai actuar como xa se ten dito moitas veces, como unha familia humana e se van tentar solucionar-los problemas en función dos intereses propios de cada un e cada unha.
Polo tanto o socialismo debe ser un proceso de construción e destrución; de destrución da vella sociedade e construción do home e a muller nova. E actuaremos como unha familia humana cando aceptemos que o benestar dos demais nos beneficia a todos e a todas.
Como dicía Karl Marx, hai que construir unha sociedade de produtores asociados, onde tod@ssexamos capaces de desenvolver todos os nosos potenciais creativos e o obxectivo fundamental sexa o desenvolvemento de todos os factores que ten o ser humano e onde as distintas funcións sociais, para este novo individuo, van ser diferentes modos de actividade das que se ocupará sucesivamente.
Só ca practica revolucionaria se edificará esta nova sociedade e nacerán os novos seres humanos.
Hai en resumo, que poñer fin á dinámica capitalista de producir persoas fragmentadas e parceladas e rachar dunha vez por todas ca división entre o que se fai e o que se pensa.
Pero para levar adiante toda esta serie de novos valores, é necesario plasmalos nun proxecto, que sexa recollido nun programa e chegue á sociedade a traveso dun discurso, claro, diáfano, nidio.
Algúns elementos desa nova sociedade, sen os cales non se poderá falar de avanzar cara a unha sociedade socialista, deben ser:
A propiedade colectiva dos medios de produción e da banca, único tipo de propiedade que permite avanzar á sociedade a un estadio superior. Onde todos os recursos se poñan ó servizo da sociedade e non da obtención do beneficio particular. Na época do imperialismo, da transnacionalización das empresas, das deslocalizacións, esta premisa toma maior relevancia como única forma de devolver ós pobos a capacidade de decisión fronte ós grupos económicos deslocalizados que dominan o mundo.
A planificación centralizada da economía, que só pode ser efectiva se os medios de produción están en mans da sociedade. Pero para que esta medida sexa eficaz, o control e a participación democrática de tod@s debe ser un feito, así como o grao de centralización do plan. É o único xeito para aproveita-lo maior número de recursos de todas as ramas da produción e no maior número de países. Os capitalistas planifican para unha minoría, as grandes empresas e uns miles de oligarcas; xa é hora de que se planifique para a maioría e pensando no seu benestar.
Un novo concepto de democracia, baseado na participación e control por parte da sociedade de todos os aspectos da vida, comezando por democratiza-la produción, o control dos elixidos e a garantía dunha información veraz. O que se ven a chamar “democracia participativa”, onde coexistan formas de democracia directa e indirecta.
O establecemento dunha “nova xeración” de dereitos humanos, tanto no aspecto social, cultural, das crenzas, etc., como no económico e político.
A sociedade debe ir asumindo funcións do estado. Xa o dixo Marx hai moitos anos, o estado capitalista non serve para construi-la nova sociedade.
Autoxestión. Só será posible co compromiso d@s traballador@s. E debemos ser conscientes que sen democracia na produción non haberá nin nova sociedade, nin o “home e a muller novos”.
Este compromiso significa combina-la concepción do traballo coa súa execución.
E produción, na nova sociedade que se quere crear, non debe ser considerada só a actividade que se realiza na fábrica ou no centro de traballo; na nova sociedade, a diferencia da sociedade capitalista en que a produción esta orientada á obtención de beneficio individual, debe ser considerado todo o que este orientado ó autodesenvolvemento da persoa, e só a traveso dun proceso en que estean involucradas nas tomas de decisións que lles afectan, as metas da produción poden ser asumidas como as metas do pobo.
E para ir finalizando unha longa cita de Lebowitz: “No mundo que queremos construir hai toda unha serie de características e relacións que coexisten simultaneamente e apóianse entre si. A toma de decisións democráticas no traballo, substituíndo á dirección e a supervisión capitalista; a dirección democrática nas metas de actividade por parte da comunidade, no lugar da dirección capitalista; a produción co propósito de satisface-las necesidades, no lugar do obxectivo da ganancia privada; a propiedade común dos medios de produción, en lugar da propiedade individual ou dun grupo;unha forma de goberno democrática, participativa e protagónica, en vez dun estado todopoderoso e por enriba da sociedade; a solidariedade baseada no recoñecemento da nosa común humanidade, en vez da orientación cara ó interese persoal; o enfoque cara o desenvolvemento do potencial humano, en lugar de cara a produción de bens. Todas estas características son parte dun novo sistema orgánico: a verdadeira sociedade humana.”
E por último, algunhas reflexións sobre o suxeito revolucionario. A manifestación con moita forza nos últimos anos, de toda unha serie de movementos sociais, ó tempo que os partidos da esquerda anticapitalista, que recollían en grande medida os intereses obxectivos dos traballador@s asalariad@s entraban nunha fonda crise, abriu as portas a toda unha serie de reflexións sobre as contradicións fundamentais no capitalismo actual e polo tanto o cambio no suxeito revolucionario; pasouse de analizar este cambio en función de intereses de clase social, que clase ou capas sociais son as máis interesadas en poñer fin ó sistema capitalista e van esta-la fronte do proceso, das mobilizacións e disposta ós maiores sacrificios para que ese cambio se produza, a facelo en función de movementos sociais, interclasistas, que hoxe teñen determinada capacidade para mobilizar sectores da poboación.
Desde o meu punto de vista, e a situación na que estamos inmersos, penso o ratifica, a contradición capital-traballo segue a se-lo eixo central, o centro, a que ocupa o lugar preeminente no capitalismo globalizado, no imperialismo. @s traballador@s asalariad@s son a grande maioría da sociedade, e dentro desta clase o núcleo duro da mesma, a clase obreira, o traballador e traballadora da industria, os máis interesad@s en poñerlle fin a unha situación que lles fai cargar co peso da crise que outros xeran, e que cando se produce unha etapa de expansión é a quen se lle obriga tamén ós maiores sacrificios para que esta dure o máximo posible. Pero hai que aceptar que a clase traballadora sufriu transformacións, que sempre se producen cando varía a composición orgánica do capital. Pero tan clase traballadora é o que traballa como o que non o fai, ou se lle obriga a converterse, en determinadas circunstancias, en autónomo.
Polo tanto o proceso cara o socialismo precisa que o máis axiña posible, se recompoña a esquerda e dentro da mesma o seu eixo fundamental, o movemento obreiro nas súas dúas vertentes, a sindical e a política; e o que coñecemos como movementos sociais terán un papel importante como aliado, de quen sen dúbida vai levar o peso das transformacións sociais, a clase traballadora.
En Galicia no mes de decembro de 2008
No hay comentarios:
Publicar un comentario