UCRAÍNA E A ECONOMÍA DE GUERRA.

Roberto Laxe

A invasión de Ucraína por Rusia foi un golpe na mesa da geo política mundial na loita pola hexemonía entre as dúas cadeas imperialistas, a agrupada ao redor da OTAN e a que o fai ao redor da OCS (Organización de Cooperación de Shanghai), coa consecuente aceleración no que xa é un feito: o mundo entrou nunha fase de economía de guerra, onde os gastos militares crecen exponencialmente.

Unha fase xa anunciada anteriormente polo incremento do orzamento de guerra en China ao longo dos últimos anos, desde o 6.6% no 2020 até o 7.1 actual. Pola súa banda, os EEUU levaban anos esixindo aos seus socios europeos o aumento das achegas á OTAN, para “repartir” as cargas da defensa. A guerra en Ucraína foi a xustificación para que todos eles aproben incrementos, que terán como adoito o 2% do PIB nacional.

O risco para a humanidade é que ninguén se arma se non é coa intención de utilizalas, e o armamento é un produto do traballo humano que non aumenta a riqueza social, senón que a destrúe; é a máxima expresión do que Marx chamaba “forzas destrutivas”, a forma máis criminal que ten o capitalismo de desenvolver as forzas produtivas.

A industria do armamento para superar a crise

“(...) a economía de guerra implica que unha parte dos recursos produtivos do capital constante e a man de obra dedicouse á fabricación de artefactos de destrución, cuxo valor de uso non permite nin a reconstrución de máquinas ou de stocks de materias primas, nin a reconstrución da forza de traballo, senón que tende, pola contra, á destrución destes recursos” (Tratado de Economía Marxista, T I, pag. 310, E. Mandel). Estes “artefactos de destrución” entran no circuíto a través do que o propio Mandel chama “mercados de substitución ou de substitución”.

No 2007/2008 o mundo, xa capitalista a todos os niveis, viuse azoutado por unha crise á que sucedeu a desorganización das cadeas de subministracións pola pandemia do COVID, neste marco, a crise de sobre acumulación de capital que detonara coas subprime dez anos antes uniuse á desfeita desas cadeas, sumindo ao capitalismo nunha crise sen precedentes.

Xunto a iso, a hexemonía absoluta que detentaran os EEUU desde o final da II Guerra chegara ao seu fin; a entrada en escena de China, a incorporación da súa moeda (o yuan) ao sistema de dereitos de xiro o 2016, en competencia coas das grandes potencias imperialistas (o dólar, o euro ou o yen), converteunos en actores da repartición do mundo entre eles.

Todos estes elementos facían do mundo un lugar inestable, onde o que predominaba era o “principio da incerteza”: ninguén sabía, nin sabe, que podía pasar ao día seguinte, agudizando as tendencias conflitivas do sistema. Unhas tendencias que só saben resolver dunha maneira, pola forza.

Como dicía Mao, o poder reside na punta do fusil, por iso é polo que a ONU pasase a ser unha figura decorativa á que ninguén fai caso, e a OTAN aprobase a “estratexia 360 graos”, é dicir, a posibilidade de intervir militarmente en calquera parte do mundo sen autorización expresa do Consello de Seguridade. Esta política intervencionista e abertamente militarista necesita dun rearmamento, posto que xa non se fala de accións de guerra contra nacións semicoloniales como Iraq, cun exército obsoleto, ou contra as bandas armadas dos talibán, senón contra exércitos modernos e armados como o ruso ou o chinés.

Dixo Lenin que a “política é economía concentrada”, e este rearmamento supón un aumento no investimento en armamento que ten unha dobre calidade, un, retira capital da produción das mercadorías que van ao mercado mundial, é, en palabras de Mandel, un mercado de substitución creado “polo estado para a compra de produtos da industria pesada” (Tratado de Economía Marxista, V. II, páx. 139), dúas, o valor de uso da mercadoría armamentística supón a destrución tanto de capital como de traballo, favorecendo a reversión da tendencia decrecente da taxa de ganancia; a “destrución creativa” que dicía Schumpeter que era a guerra, permite abrir unha nova fase de acumulación de capital, co capital vigorizado por novos investimentos produtivos e o traballo reducido á pobreza.

A curto prazo é unha industria rendible especialmente para a gran industria cun aumento da produción real para ese “mercado de substitución” e supón unha redistribución regresiva da renda nacional real ao ser produto dos investimentos do estado que saen dos impostos; mesmo sectores da clase obreira beneficiaríanse tendendo a reducir as listas de desemprego.

Así mesmo, como todo este proceso finánciase a través de débeda pública, o capital bancario non só non queda á marxe do negocio, senón que ademais do seu papel como parte da industria pesada a través dos seus investimentos directos, como capital financeiro, aliméntao a través do crédito ao estado. Financia os encargos que o estado lles vai a facer e pagar: negocio redondo.

En tempos de crises, a industria armamentística é unha das mellores opcións para que o capital salga dela e resolva as súas agudas contradicións pola única vía que coñecen, a guerra. Con todo, ten un “pequeno” problema; na fase actual do capitalismo, co desenvolvemento das armas de destrución masiva, especialmente a nuclear, o seu uso pon ao mundo ao bordo do precipicio; pódeo conducir a unha guerra sen vencedores.

A inflación e a economía de guerra

Desde os medios de comunicación insístese, como parte da propaganda de guerra, que a inflación nos prezos é consecuencia da guerra desatada polo malvado de quenda, Putin, que encarece os prezos de materias primas esenciais como o gas ou o gran. Sen quitarlle o seu parte de responsabilidade na escalada de prezos (“A guerra entre Rusia e Ucraína exacerbou este desastre de prezos e seguridade alimentaria”, M. Roberts, Alimentos, fame e guerra, 04/06/2022), esta é unha verdade a medias; ou devandito doutra forma, é “o elemento de verdade” que esconde a mentira propagandística.

As subas dos prezos comezaron antes de que Rusia invadise Ucraína, viñan dadas polo desequilibrio entre a oferta e a demanda produto da crise de sobre produción que vive o capitalismo e que a pandemia agravara ao romper as cadeas de subministracións cos confinamentos de centos millóns de persoas.

Por outra banda, dicir que a inflación é culpa de Putin é tan mentira como dicir que é responsabilidade das subidas salariais dos traballadores e traballadoras, que só vén a xustificar medidas de control dos salarios, mentres a inflación se desboca.

O BCE espera que os salarios suban un 5% en 2023, mentres as súas previsións de setembro sitúan a inflación no 5,5% en 2023; é dicir, no mellor dos casos, os salarios medios europeos perderán un 0.5% do seu poder adquisitivo que pasarán a engrosar os beneficios empresariais.

Culpabilizar a Rusia e á clase obreira das causas da inflación ten un sentido político-propagandístico, buscar un “inimigo” personalizado como recomendaba Goebbels para as campañas nazis, e enfocar todos os males da sociedade nel (o marxismo e os xudeus para o nazismo, ou a “confabulación judeo masónica marxista internacional” de Franco), evitando que as poboacións fixar a súa vista na verdadeira raíz do problema: as leis que moven as relacións sociais de produción capitalistas.

Da mesma maneira que a carreira armamentística nace das necesidades do capitalismo para resolver as súas contradicións internas (crises) e externas (conflitos interburgueses), revertendo a tendencia decrecente da taxa de ganancia coa destrución de forzas produtivas, a inflación supón unha transferencia neta de ingresos dos traballadores e traballadoras aos empresarios, pois son estes os que dentro dos límites do mercado capitalista, pon os prezos das mercadorías.

A “economía de guerra”, ao detraer investimentos de capital do sistema produtivo derivado cara ao rearmamento, reducindo a oferta dos bens de consumo nun sistema xa desequilibrado, xunto co aumento da débeda pública que supón a inxección e fabricación de diñeiro para a compra de armamento, só pode ter un resultado, o aumento da inflación.

É por isto que están tan asustados con que a situación inflacionista se lles vaia da man, provocando conflitos sociais dos que estamos a ver xa os seus primeiros pasos en países imperialistas centrais como Alemaña ou Francia; de aí a procura de ?culpables? por fóra que reforcen a “unidade nacional”. Foi Pedro Sanchez quen dixo, para xustificar e buscar o aval dos sindicatos ao aumento do gasto militar, que se xeraría emprego en Andalucía e Galicia, dous das comunidades máis afectadas pola desindustrialización e a emigración: pon á clase obreira ante a disxuntiva de ter que elixir entre un traballo e/ou fabricar mercadorías que só serven para a destrución.

Por que a UE subordínase aos EEUU?

Se algo chama a atención a todo o mundo é a absoluta submisión da UE á política decidida polos EEUU e veiculizada a través da OTAN, unha política que só está a beneficiar á industria gasística e petroleira estadounidense, que lle vende a Europa máis caro o que antes lle vendía Rusia. O outro gran beneficiario desta loita é China.

O imperialismo europeo, se é posible falar dunha unidade de intereses que hai que relativizar (non renunciaron ás súas fronteiras, aínda que as debilitasen coa constitución da CEE primeiro, e a UE despois), atopábase nunha situación moi complicada entre ambos os polos, o estadounidense e o chinés.

A entrada de China na competencia polo mercado mundial había limitado en gran medida a mobilidade do capital europeo en mercados para eles estratéxicos por exemplo, África, onde China está a converterse no seu gran competidor, até o punto de que vai abrir unha base militar en Guinea para “salvagardar” os seus intereses; e en alianza con Rusia, está a provocar a saída das forzas militares europeas (francesas, alemás e españolas) de Mali e o Sahel.

A loita pola hexemonía no mercado mundial, que é o leiv motiv que define a situación actual, é a loita por quen capitanea a transición ao “capitalismo verde”. Este é o motor que move á UE a buscar a alianza cos EEUU, unha alianza cimentada pola vitoria na II Guerra e a restauración do capitalismo nos 90, coa presenza de 40 mil soldados estadounidenses en territorio europeo e as bases militares repartidas por todo o continente.

O estancamento do vello aparello produtivo, a inexistencia de campos de investimento rendibles mentres non se resolva a contradición central, “quen capitanea a transición ao capitalismo verde”, fai que os capitais europeos oriéntense pola saída fácil dos investimentos en armamento, aumentando os orzamentos para a guerra.

Pero o capital europeo ten outro obxectivo, máis “prosaico” e de lectura interna. Se nalgún lugar do mundo quedaban restos do “estado do benestar” dos anos 50, 60 e 70, ese era a Unión Europea e en concreto, os seus estados centrais, Alemaña, Francia, Italia e o Estado Español. Mentres en todo o mundo a privatización dos servizos públicos é practicamente total, en Europa aínda quedaba unha sorte de “estado do benestar” baixo o rótulo da “colaboración público-privada”. Pola súa banda, a clase obreira europea, especialmente a francesa, aínda mantén certas conquistas dos anos dos “trinta gloriosos”; en retroceso aberto, pero dalgunha maneira mantíñanse.

A aposta da UE pola alianza cos EEUU é ben interesada, buscan o empobrecemento da clase obreira, o desmantelamento definitivo das súas conquistas -en aras da vitoria fronte ao inimigo ruso, din-, como un medio para recuperar a taxa de ganancia no marco dun novo proceso de acumulación de capital, o que se abriría se son capaces de impor o seu “soño dourado” desde 1917, a semicolonización de Rusia, a súa repartición e saqueo das riquezas naturais que aínda mantén.

A modo de conclusión

A guerra de Ucraína, máis aló do dereito do pobo ucraíno á súa independencia respecto ao agresor ruso, inscríbese neste marco de procura de saídas á crise do sistema capitalista co armamento masivo de Ucraína, convertida nun verdadeiro “mercado de substitución”, até o punto de debilitar as reservas defensivas de países como Alemaña ou os mesmos EEUU.

Como recoñece o propio Os Angeles Times o 2 de maio, “Os enormes avións C-17 despegan case a diario desde a Base da Forza Aérea de Dover en Delaware, cargados de mísiles antitanque Javelin, antiaéreos Stinger, obuses e outras armas que Estados Unidos envía a Europa do Leste para reabastecer ao exército ucraíno na súa loita contra Rusia”. Con todo, ante este despregamento ese mesmo artigo pregúntase, “Estados Unidos poderá manter a regularidade no envío de grandes cantidades de armas a Ucraína e conservar ao mesmo tempo as reservas que podería necesitar se estala un novo conflito con Corea do Norte, Irán ou noutra parte?”

A resposta, desde o punto de vista da economía capitalista non pode ser outra que o incremento do investimento en armamento, o rearmamento, co que tentarán resolver as dúas contradicións que lles atenazan, unha, a crise de sobre produción que prema á baixa á taxa de ganancia, dúas, quen “capitaneará” o proceso de acumulación de capital que lle seguirá, baixo o pomposo rotulo de “transición ao capitalismo verde”

Desta maneira o ciclo económico e as súas consecuencias sociais combínanse cun ciclo de guerra abrindo a era do capitalismo de guerra. Que isto supoña un empobrecimiento xeral da sociedade, e en concreto, da clase obreira mundial, ou que estea en risco a existencia mesma da humanidade, polo visto, nin lles importa nin lles preocupa.

Galiza, no mes de novembro de 2022