<h1>DESLÍZASE O MUNDO CARA A UNHA GUERRA? (I)</h1>

 Roberto laxe

Amplos sectores sociais veñen anunciando que o mundo está ao bordo dunha nova “guerra fría”, presentado-a como unha continuidade da que enfrontou á URSS coa EE UU até a caída do Muro de Berlín e a restauración do capitalismo. Nesta liña, os “antiimperialistas” nostálxicos da URSS ven a ofensiva actual da OTAN e a EE UU cara a Rusia como unha prolongación dese proceso; e nada máis lonxe da realidade.

O mundo non avanza cara a unha guerra “fría”, porque esta baseábase nunhas condicións que xa non existen. A URSS non tenia a menor intención de enfrontar militarmente ao imperialismo; a súa política de coexistencia pacifica e socialismo nun só país constituían a base do mantemento do poder da burocracia. Se esta houbese ir a unha guerra “quente” co imperialismo, obrigaríase á procura do apoio da clase traballadora mundial, aínda que fose burocraticamente, como fixo na posguerra mundial; e o choque revolucionario entre o estado non capitalista da URSS e o imperialismo abriría as portas a novas vitorias revolucionarias,... pero tamén poría en risco o poder da burocracia, ou pola vitoria capitalista ou polo ascenso revolucionario.

Este xogo á estabilidade social e á coexistencia pacifica era a base do poder da burocracia; por iso, a guerra fría nunca se transformou en guerra quente, e terminou como terminou, coa destrución das conquistas que eran a expropiación da burguesía nun terzo da humanidade.

Vinte anos despois da restauración total do capitalismo en Rusia non hai unha burocracia conservadora, que faga equilibrios entre a coexistencia co imperialismo e as estruturas non capitalistas nas que se baseaba, senón unha burguesía que se constrúe sobre o desmantelamento mafioso das estruturas do estado obreiro. Unha burguesía que ve a debilidade nas potencias imperialistas e quere o seu parte no pastel do mercado mundial, apoiada no segundo exército máis poderoso da terra.

Os enfrontamentos entre Rusia e a EE UU, coa retagarda de China e o flanco da UE respectivamente, non son xa entre un estado obreiro burocrático e a gran potencia imperialista, senón entre un estado capitalista que sae dun proceso de acumulación de capital salvaxe, e unha potencia imperialista endebedada con todo o mundo, que mantén a súa hexemonía mundial sobre a base do binomio “marines-dólar”. Isto fai máis explosiva a situación que no período da guerra fría, porque por dúas experiencias no século XX sabemos que a loita polo dominio do mercado mundial, estivo na raíz das dúas guerras que arrasaron Europa e o mundo.

O capitalismo non pode renunciar á guerra porque o leva no seu código xenético, as nacións burguesas forxáronse a través do enfrontamento militar entre elas ao longo do século XVIII, XIX e XX, e non será agora cando renuncien a ela.

Moitos tipos de Guerra

Ademais da diferenciación entre guerra fría e guerra quente, existen moitas outras formas de expresar as contradicións baixo o nome de “guerra”, a “comercial”, a “diplomática”, a “económica”... Hobbes afirmaba que para que houbese unha guerra non era necesario que esta fose un enfrontamento armado, senón que bastaba con que houbese vontade de chegar a el. Só baixo condicións moi concretas, a burguesía asume a necesidade de transformar esas guerras ?non? violentas, en guerras violentas; en tomar as armas.

Esta claro que tamén hai outros tipos de guerra, comezando pola guerra de clases, que é a expresión insurreccional da loita de clases. Se coincidimos con von Clausewitz en entender a guerra como a “política por outros medios” a fronteira entre a guerra de clases e a loita de clases é moi delgada, tan delgada que a burguesía a través do seu estado crúzaa nos períodos de crises sen necesidade dunha declaración formal; coas medidas económicas, políticas e policiais contra a clase obreira e as súas organizacións, sen que estes en ocasións decátense diso. Así, salvo nos momentos de estabilidade social, cando domina o pacto social, podemos falar de “paz social” e a loita de clases adopta unha forma “pacifica”, o sindicalismo. Cando as relacións sociais ténsanse, nas épocas de crises, é que comeza a f alarse en termos militares e acábanse as contemplacións.

Non só hai guerras entre as clases, tamén entre os estados e os pobos. Mandel, na súa obra “O Significado da 2ª Guerra Mundial” fala de guerras xustas, aquelas en as que os pobos loitan pola súa liberación como colonias do imperialismo, e entre os que inclúe no caso da II guerra os pobos de potencias imperialistas como Francia ou Italia, ocupadas polos nazis ou os fascistas.

Por último, para entender este pantallazo á guerra hai que lembrar a frase de Marx, o capitalismo xurdiu a “sangue e lume” e desaparecerá de igual xeito. Se facemos un pequeno percorrido pola historia do capitalismo desde que deu os seus primeiros pasos no seu camiño á dominación, alá polo século XVII en Europa, con Holanda e Gran Bretaña como mascaróns de proa, pódese ver que houbo poucos anos de paz entre os pobos. As nacións europeas conformáronse a canonazo limpo, a través de guerras constantes polo dominio do continente que culminaron nas dúas matanzas mundiais do século XX.

A guerra, sexa de clases, sexa entre as fraccións nacionais da mesma clase dominante, contra os pobos, etc., é consubstancial ao sistema capitalista; é a única maneira que coñece de determinar que fracción ou sector é o dominante: aplican a máxima leninista de que “o poder esta en a punta do fusil” (que agora traduciriamos en “mísil”). Porque se a guerra é a política por outros medios, e é obvio que a política concentra as aspiracións ao dominio económico e estatal dunha clase social, está claro que a guerra, ao final de todo, é o mecanismo central para decidir quen manda, quen ten o poder (“fóra do poder todo é ilusión”, dicía Lenin).

O consenso, a hexemonía, se engarza dialecticamente con esta loita virulenta polo poder, e a súa combinación só depende das condicións concretas nas que se desenvolve. Nunha fase de estabilidade, o consenso é o mecanismo fundamental,.... pero son os momentos de crises os que determinan os cambios; nestes momentos é cando os consensos sociais que garantían a estabilidade, rompen, creban froito das desconfianzas que xorden. Só pódense reconstruír as bases para un novo consenso a través do exercicio da violencia, da guerra.

A violencia é a parteira da historia, é dicir, a guerra é o vehículo polo que a sociedade de clases móvese e o consenso é a cristalización dunha correlación de forzas social concreta, na que o sector dominante “impón” e “gana” a sectores dominados para as súas ideas e proxectos sociais. Pódeo facer máis ou menos violentamente, isto só dependerá do grao de tensión ao que chegase o enfrontamento social. Só superando a sociedade de clases poderase construír un vehículo non violento, senón racional e pacifico para o desenvolvemento humano.

Un tipo de guerras do pasado no presente, as guerras de relixión

Dentro de todos estes tipos de guerra, nunha relación que non pretende ser nin exhaustiva nin rigorosa, senón só descritiva da maneira de como na sociedade capitalista resólvense os conflitos, hai que sinalar un tipo que nos últimos anos tomou gran relevancia, as “guerras de relixión”. Non é esaxerado falar delas, porque é a relixión a que se utiliza como argumento ideolóxico de cohesión social neses conflitos. Non son guerras de liberación nacional, basicamente laicas; non son guerras entre nacións por cuestións como a “patria” ou a “raza”. Son guerras nas que deus sae a relucir, son guerras nas que o berro é “deus esta connosco”, sexa o deus que sexa. Son guerras xustificadas po la relixión, que como sempre sucede, encobren intereses concretos de clase.

As guerras de relixión foron unha das maneiras nas que o capital afianzou o seu poder, arrastrando a Europa a un conflito constante. Desde as guerras na Alemaña até as masacres de Hugonotes en Francia, pasando pola Inquisición española; en todos os casos, a relixión cumpriu o papel de ideoloxía que vehiculizaba as propostas políticas dos distintos sectores sociais en conflito. A “España católica”, baluarte da reacción papista, defendía unhas relacións sociais moi concretas, feudais, fronte ao ascenso da burguesía en Centroeuropea, en Inglaterra, en Francia,... que viñan trastornar esas relacións sociais. A relixión era a maneira que tiñan ambas as clases sociais de expresar o s seus intereses económicos e políticos. A reforma de Lutero foi a visualización máis evidente de como a través da relixión manifestábanse dúas formas antagónicas de ver e organizar a sociedade.

No tres grandes revolucións previas á Francesa a relixión cumpre un papel homoxeneizador: na Holanda/Países Baixos de Guillermo de Orange, en Inglaterra e os puritanos de Cronwell e nos EE UU da independencia; e aínda que todas elas introducen a tolerancia relixiosa, a independencia do estado da relixión, esta non deixa de determinar a vida política: a relixión é a bandeira na que se envolven todos para dar un contido profundo, existencial, ás súas reivindicacións. Só a Revolución Francesa significará a ruptura total con esta ligazón, impondo o laicismo na sociedade. A Razón, filla da Ilustración, vai substituír á relixión.

Porqué, entón, asistimos a unha volta ao pasado?.

A separación política de Igrexa-Estado, aínda sendo un paso de xigante na liberación da humanidade das taras da relixión, da superstición inherente a toda relixión, non rompeu coas causas estruturais que xeran esa superstición, esas crenzas en forzas que non ven nin se controlan. A razón última da existencia das relixións é a procura do ser humano de explicacións ao que non entende, non comprende. Os mitos, a mitoloxía, son previos ás relixións; estas non son máis que racionalizacións desa mitoloxía a través da que se pretendía explicar os fenómenos naturais que destruían, ou favorecían, as colleitas, as viaxes comerciais ou as guerras.

O desenvolvemento da ciencia baixo o capitalismo vai da man desa separación Igrexa Estado, de feito, é a Igrexa a traba máis dura a calquera desenvolvemento científico, pois este só pode facerse cuestionando a base de calquera relixión: a fe; a crenza no que non se ve. A ciencia é o oposto polo vértice á fe, e todo avance científico a socava, pondo ao ser humano só ante a natureza: quítalle xustificacións ao que fai ou deixa de facer; o que fai o ser humano é cousa súa.

O capitalismo conseguiu dominar, para ben e para mal, moitas das forzas da natureza, ou dar explicación racional a outras que aínda que non as controle, enténdeas. As zonas escuras do coñecemento por onde entra a fe redúcense a cada descubrimento científico. Pero o capitalismo non foi, nin é, capaz de controlar as forzas económicas que el mesmo puxo en marcha. Desde o máis simple como a explotación dos traballadores e traballadoras, convertidos en simples apéndices da maquinaría, coa que se lle confunde até contablemente (son gastos de produción), até a cosificación das relacións humanas, convertidas nun intercambio entre cousas, cunha á que se lle atribúen características humanas, o diñeiro (¡poderoso cabaleiro é don diñeiro!, dicían no Século de Ouro), chegando ás máis complexas, as crises económicas e sociais.

A sociedade, no século XXI, ve como o ser humano é capaz de viaxar ao espazo, de baixar á fosa das Marianas, de destruír medio planeta; pero é incapaz de controlar as forzas económicas que desatou, e ve como se afunde en máis pobreza e miseria, mentres uns poucos fanse máis ricos. Esta realidade aparece ante o ser humano como algo ¡incontrolable¡, como para os nosos antergos aparecían as tormentas e a sarabia, as eclipses e a saída e a posta do sol; como algo inexplicable. As bases sociais para os mitos, para a relixión seguen, dalgunha maneira, postos, por moito que a ciencia avanzase.

A este cóctel hai que engadirlle dous elementos máis “prosaicos”, un, a decadencia do capitalismo, na súa fase imperialista, que xa se expresou en dúas ocasións (as dúas guerras mundiais), dúas, e máis recente, o fracaso e derrota das loitas sociais dos anos da postguerra mundial.

A influencia do primeiro na conciencia das masas é máis que obvio; ante un mundo que nos anos 30 caía a anacos, que era incapaz de resolver as necesidades máis perentorias da humanidade, rexurdiron por sorpresa os mitos do pasado. O fascismo e o nazismo basearon toda a súa ideoloxía sobre este cemento, sobre o pasado “romántico” da Roma Imperial ou a pureza dunha raza, a aria e os seus mitos e relixións. O elemento supersticioso da sociedade ao servizo do gran capital contra a clase obreira, que a primeira alimentaba posto que diluía o que ten de racional o pensamento socialista: a irracionalidade, adopte a forma que adopte, relixiosa ou deportiva (a relixión laica do noso tempo, cos seus heroes e santos), é a relixión fundamental do capitalismo na súa decadencia.

Durante os anos da posguerra parecía que se recuperaba a cordura da racionalidade por mor da derrota do fascismo e o nazismo, e con eles das supersticións que os sustentaban. A expropiación da burguesía nun terzo da humanidade, as loitas de liberación nacional nas colonias encabezadas por movementos laicos, que loitaban pola vella reivindicación burguesa de separación de relixión e estado, acantonaron o poder da relixión en moitas zonas do planeta; pero non acabaron con elas. A relixión ten unha base material para existir (a “crenza no que non se ve”, antes as forzas da natureza, hoxe as forzas económicas do capitalismo), aniña nos cerebros, na ideoloxía, nos costumes, e só tras a disolución das bases estruturais que a orixinan será posible facer que desapareza.

A derrota dos procesos de liberación nacional laicos, como o nasserismo no mundo árabe, atizando e fomentando desde as potencias imperialistas os movementos relixiosos máis reaccionarios, viuse rematada pola restauración do capitalismo nos estados “socialistas”, que dunha maneira burocrática, introduciran a racionalidade nas relacións humanas a través da planificación da economía. O fracaso das vías burguesas laicas á independencia nacional así como o do socialismo nun só país, están tras o rexurdimento da irracionalidade relixiosa, das ?guerras de relixión? dos últimos 20 anos. O neoliberalismo como ideoloxía vai paralelo a este crecemento, posto que se sostén pola crenza supersticiosa en que forzas máis aló do ser humano, o mercado, resolveranse todos os problemas sociais.

A reaparición das fantasías relixiosas nos últimos anos viuse favorecida e fomentada por este renacer da irracionalidade nas nacións que no século XVIII e XIX conquistaran a separación Relixión Estado. Esas nacións, a maioría delas, transformáronse nas potencias coloniais, imperialistas, que se presentan como as defensoras dos “valores” democráticos. A mestura é dramática por contraditoria. Os que conquistaron a liberación da superstición e a relixión, o laicismo, son os imperialistas que saquean aos pobos e as nacións que loitaban por esa liberación.

Nestas condicións que sectores das masas populares das nacións oprimidas, cuxas direccións laicas lles traizoaron hai décadas pactando co imperialismo, asuman falsas conciencias relixiosas entra dentro do lóxico; o baleiro en calquera aspecto da sociedade non existe, e se a loita contra o imperialismo non é enchido por políticas revolucionarios, calquera oportunista ocuparaa. O problema estriba en que estas falsas conciencias son alimentadas por unha intelectualidade occidental de esquerdas cun gran ?complexo de culpa?, derrotada pola perda da perspectiva socialista; que tenta xustificar o inxustificable, buscando elementos progresivos ao que non é máis que un salto atrás na conciencia da sociedade, a relixión.

A fantasía relixiosa é tan inimiga da liberdade dos pobos como o imperialismo, que a atiza e fomenta, “envelenándoos” con “guerras de relixión/civilización” para evitar a guerra de clases. Tras cada “guerra de relixión”, hoxe como hai 500 anos, escóndense loitas entre as clases, entre as mesmas faccións das clases dominantes que utilizan as relixións para disimular os seus prosaicos intereses económicos. A crise de dirección do imperialismo só vén liberar forzas neste sentido, que ante a debilidade das posicións racionalizadoras, marxistas, impón a irracionalidade da relixión.

A relixión, ao ser expresión do atraso social, nunca pode ser vehículo de liberación da humanidade, é unha falsa conciencia que  pon ao ser humano ao servizo dun ?ser superior? que non existe. É obriga dos que queremos unha sociedade onde o ser humano sexa dono de se mesmo, denunciar ese papel “opiáceo” da relixión e buscar nas novas “guerras de relixión” os verdadeiros conflitos que encobre, a loita de clases na súa máis amplo sentido (capital e traballo, pequena vs gran burguesía, burguesía "nacional" e imperialismo,...), así como a loita entre as diferentes fraccións da burguesía imperialista.

Galiza mes de febreiro de 2015