<h1>DESLÍZASE O MUNDO CARA A UNHA GUERRA? (II)</h1>

Roberto Laxe

 

Renunciou o imperialismo á guerra

Hai que ser moi inxenuo, ou con alto grao de autoengano, para pensar que o imperialismo renunciou á guerra e vivimos nun mundo en paz. Son incontables as guerras, as ocupacións militares, os golpes militares (unha forma especifica de guerra contra o seu propio pobo), etc., que desde o fin da II Guerra déronse. Sería moi ambicioso facer unha relación de todos eles, pois algúns están no imaxinario colectivo da humanidade, como a do Vietnam, a de Iraq e Oriente Próximo, ou as da antiga Iugoslavia. O imperialismo non só non renunciou á guerra como mecanismo de dominación, senón que non deixou de ser a súa ferramenta final contra os pobos que, da maneira que for, buscan vías de independencia.

É tan obvio que cando se formula esa pregunta en realidade non se refire un a ese tipo de guerras; senón que o motivo da súa formulación é o de: renunciou o imperialismo a guerras interimperialistas?

A I e a II Guerra foron consecuencia dunhas condicións históricas que se poden resumir en catro: unha, a extensión do capitalismo a todo o planeta, dous, a aparición do imperialismo como fase do capitalismo coa repartición do mundo entre as grandes potencias, tres, o feito de que só caberían novas reparticións e reacomodos, catro, a aparición de novas potencias que hoxe chamariamos “emerxentes”, que chegan tarde a esa repartición e queren un novo. Todo iso cunha guinda que o fixo explosivo, a decadencia das dúas potencias que ao longo do século XIX repartíranllo e eran as dominantes, Gran Bretaña e Francia.

O mundo era unha manda de lobos na que os “machos alfa” dominantes estaban debilitados, mentres os aspirantes sentían fortes e agresivos. A guerra só era cuestión de tempo, como previu en 1913 a II Internacional aínda que logo traizoase as súas propias resolucións contra a guerra. O resultado das dúas grandes matanzas mundiais coas que se resolveron estas contradicións foi un mundo distinto ao que entro nel. As potencias dominantes desaparecen como tales, varios dos aspirantes saen rotos e destruídos fisicamente e só un dominante.

Este triunfo ten un pero, a clase obreira, os pobos, á calor dese enfrontamento fraticida, abren portas á súa liberación, expropiando á burguesía nun terzo da humanidade, liberándose das cadeas coloniais, etc.

O "esquema" mundial xurdido tras a II Guerra dura até 1990, cando cae o muro de Berlín e nun proceso virulento, duro e xenocida en ocasións, restáurase o capitalismo en todos aqueles países que lograran escapar das garras do mercado. Parece que o imperialismo xa non necesitaría as guerras interimperialistas, gañou a "guerra fría" e só caben guerras contra os pobos que á súa maneira queiran romper con ese dominio. Se o capitalismo gañou, e a través do dominio “hiperimperialista” da EE UU é tan humillante que exclúe as guerras interimperialistas; que van facer os pobos e a clase traballadora, loitar contra ese poder “apabullante”, nin tolos! “Sexamos realistas, pidamos o posible”, dinnos os reformistas actuais. Se a iso sumámoslle a perda da perspectiva da revolución socialista, tachada de “imposible” no mellor dos casos, e de experiencia fracasada no peor; que queda senón a profundización da democracia...

Aínda que non se diga abertamente, é unha variante actual do hiperimperialismo de Kautski para xustificar a súa reformista vía pacifica ao socialismo. Vexamos, como definía Kautski en 1915 ese “superimperialismo”: "Desde o punto de vista económico, non está descartado que o capitalismo pase aínda a unha nova fase: a aplicación da política dos cárteles á política exterior, a fase do ultraimperialismo?, isto é o superimperialismo, a unión dos imperialismos de todo o mundo, e non a loita entre eles, a fase do desterro das guerras baixo o capitalismo, a fase da explotación xeral do mundo polo capital financeiro unido no plano internacional (citado por Lenin no Imperialismo, fase superior do capitalismo). A variante introducida na actualidade é asociar a unha gran potencia o dominio dese “capital financeiro unido”.

A comezos do século XXI esta é a tese dominante na esquerda, co agravante que a maioría dela deu un paso atrás respecto de Kautsky... Non só non hai previsión de guerras interimperialistas, senón que a transformación socialista da sociedade pola vía pacifica que o buscaba, queda no programa burgués de reforzamento do capitalismo nacional fronte ao imperialismo, sobre bases keynesianas, nin remotamente socialistas.

Pero tanto na súa versión histórica, a de Kautski, como actual, os dos reformadores progresistas, o hiperimperialismo non existe: hoxe  como hai un século, no capitalismo é esencial a loita entre as potencias polo dominio, “O característico para o imperialismo consiste precisamente na tendencia á anexión non só das rexións agrarias, senón tamén das máis industriais (apetitos alemáns respecto de Bélxica, os dos franceses en canto á Lorena), pois, en primeiro lugar, a repartición definitiva da Terra obriga, a proceder a unha nova repartición, a tender a man cara a toda clase de territorios; en segundo lugar, para o imperialismo é substancial a rivalidade de varias grandes potencias na aspiración á hexemonía, isto é, a apoderarse de territorios non tanto directamente para si, como para o enfraquecemento do adversario e o quebrantamento da súa hexemonía (para Alemaña, Bélxica ten unha importancia especial como punto de apoio contra Inglaterra; para Inglaterra, tena Bagdad como punto de apoio contra Alemaña, etc.)” (Lenin, Imperialismo Fase Superior do Capitalismo)

O que hoxe é dominante, mañá entra en decadencia baixo os golpes da crise e a presión dos seus competidores. Por iso, esta idea dun imperialismo ligado a unha nación dominante que dá forma a unha sorte de hiperimperialismo é unha concepción estática. É unha fantasía daqueles para os que a dialéctica (o movemento) non existe, ao servizo de renovar as vellas políticas neostalinistas de conciliación de clases, de frontes ou unidades populares coa burguesía antiimperialista ou antioligárquica de quenda.

O imperialismo non pode

A realidade é distinta. O imperialismo capitalista non é o imperio dunha nación, versión moderna do hiperimperialismo, nin un “capital financeiro unido” en todo o planeta que anula as contradicións, senón a forma que adopta o capitalismo hoxe. É o dominio do capital financeiro a nivel planetario, se; pero non dun capital financeiro abstracto como o que queren ver, que se move nas nebulosas dos mercados, senón un capital financeiro concreto, propietario de bancos e empresas, con ollos e caras, con idiomas e relacións sociais, con estados nacionais que os defenden fronte a outros capitais financeiros.

Como dicía o economista brasileiro, J Martins, “o capital é por xenética internacional, a burguesía é por xenética nacional”. Para comprender porqué o imperialismo na súa fase capitalista non pode renunciar á guerra polo dominio do mercado mundial é esencial entender esta diferenciación entre “capital” como relación social abstracta, e “burguesía” como propietarios concretos e parte desa relación social.

O capital como relación social é a forma económica dominante no mundo. Tras a restauración do capitalismo en todos os estados “socialistas”, non queda ningún ámbito nin sector social do planeta que escape á relación capital/traballo asalariado. Na fase imperialista que vivimos profúndase coa presenza das multinacionais/truts ou como se lles queira chamar, posto que unha soa empresa pode ter baixo o seu dominio por centos de miles de obreiros e obreiras en decenas de países. Isto é o que significa que o capital é por “xenética” internacional.

A burguesía é un dos polos da relación social que define o capital, é a forma humana que adopta o seu sector dominante; son os propietarios e xestores das empresas, son as empresas como persoas xurídicas que teñen accionistas con ollos e caras, que viven da explotación do traballo asalariado. Isto é a burguesía como clase social, todos aqueles que viven da explotación directa do traballo asalariado. Pola súa conformación histórica, a burguesía constrúese a partir do control dun mercado interno, dunhas leis que o regulan e un estado que a protexe dos seus inimigos internos e externos.

A burguesía é por “xenética” nacional porque fai efectivos os beneficios da explotación da clase obreira onde reside, onde se reparten os dividendos os accionistas; outra cousa é onde os “gardan”, como os paraísos fiscais.

Esta contradición, que no século XIX era perfectamente asumible polo sistema, posto que o desenvolvemento e o tamaño das empresas tiña “escala” nacional, é dicir, a xenética da clase social dominante adecuábase ao seu tamaño. No cambio do século XIX ao XX, cando ese tamaño comezou a crecer de maneira exponencial, esa contradición fíxose máis aguda porque xurdiu o imperialismo como unha nova fase do capitalismo baixo a dominación do capital financeiro e as multinacionais. As fronteiras nacionais, aínda mantendo o seu carácter protector dos intereses das burguesías nacionais, quedaron pequenas para a gran necesidade de explotación e saqueo que se desenvolveu, e comezaron a rebentar polas súas costuras, conducindo ao mundo a guerras interimperialistas (Xapon vs Rusia tsarista, EE UU vs España, ... a té chegar ás dúas Guerras Mundiais), e polos elos máis débiles (revolucións). Entramos, como dixera Lenin, no século das guerras e as revolucións.

No século XXI esta realidade non cambiou nada, antes ao contrario, as costuras hanse descosido máis. Se ao longo dos anos da II postguerra mundial parecía que se reforzaron coa presenza dunha gran potencia dominante que actúaba de garante, a crise actual só puxo de manifesto que como di a canción “todo ten o seu final, nada dura para sempre”; que o tan cacareado “século americano” de Bush esta durando menos dun cuarto de século. Outro “gran ditador” tamén anunciou para Alemaña o “Reich do milleiro anos”, e en 1945 foi destruído.

A crise actúa como o magma baixo a cortiza terrestre, movendo as placas que se asintan sobre ela empuxando a uns contra outros. Unha sociedade como a capitalista na que todas as súas relacións sociais baséanse en relacións de poder, desde as máis individuais e persoais, até as económicas e políticas, como vai resolver as contradicións que esta crise puxo de manifesto, senón a través da modificación da correlación de forzas pola forza. Poderán comezar por simples guerras comerciais e económicas, por bloqueos e guerras de “baixa intensidade” para debilitar aos seus inimigos estratéxicos, pero se estes non ceden... só quedará o recurso da vía militar directa, a guerra intercapitalista e interimperialista.

 Di Lenin no Imperialismo Fase Superior do Capitalismo,

Como nin en Asia nin en América hai terras desocupadas, é dicir, que non pertenzan a ningún Estado, hai que ampliar a conclusión de Supan e dicir que o trazo característico do período que nos ocupa é a repartición definitiva da Terra, definitivo non no sentido de que sexa imposible repartila de novo -- ao contrario, novas reparticións son posibles e inevitables --, senón no de que a política colonial dos países capitalistas ha terminado xa a conquista de todas as terras non ocupadas que había no noso planeta. Por vez primeira, o mundo atópase xa repartido, de modo que o que en diante pode efectuarse son unicamente novas reparticións, é dicir, o paso de territorios dun "amo" a outro, e non o paso dun territorio sen amo a un "dono".

Un límite obxectivo: a capacidade destrutiva

A guerra e os seus instrumentos, o armamento, non é alleo ao desenvolvemento tecnolóxico do capitalismo; ao invés, historicamente foi un dos seus motores fundamentais. Como a burguesía necesitaba superar ao seu inimigo para consolidar o seu poder, a mellora do armamento ía en moitas ocasións por diante da ciencia militar. A guerra de trincheiras e a capacidade industrial de matar na I Guerra entraron en contradición cos métodos militares ancorados no pasado; esta contradición pagárona millóns de seres humanos que eran obrigados a cargar contra o moderno armamento do inimigo, provocando verdadeiras matanzas.

Na actualidade, tras as explosións de Hiroshima e Nagasaki, a capacidade destrutiva da sociedade capitalista ha superado calquera soño ou pesadelo do pasado. É obvio que esta capacidade destrutiva, utilizada en todo o seu alcance, é suicida para calquera sociedade. É un dato que xa vén da “guerra fría”, se Rusia e os EEUU utilizasen toda a súa capacidade destrutiva, arrasarían coa vida no planeta. E iso, está claro, supón un freo obxectivo/subxectivo para que se desate unha guerra a gran escala; seguramente non habería nin vencedores nin vencidos. Parafraseando a Einstein, a próxima guerra farémola a pedradas.

As tendencias á guerra

Aínda sendo conscientes todos desta realidade, e destes límites obxectivos, chegar á guerra é unha hipótese que a clase obreira non debe descartar, so pena de desarmarse diante da ofensiva do capital por recuperar a taxa de ganancia e reiniciar o proceso de acumulación de capital debilitado pola crise. É máis, se as forzas internas do capitalismo que conducen a ela non son controlables, máis o son tras o desenvolvemento do que desde Eisenhower coñécese como o “complexo militar industrial”, que ten na guerra o seu gran mercado.

Este “complexo militar industrial”, que Marx albiscou baixo o nome de forzas destrutivas -aqueles produtos do ser humano cuxo valor de uso non achega riqueza á humanidade, senón destrución-, é hoxe un dos grandes sectores da economía mundial. Nun keynesianismo militar, o estado financia a este complexo, sacando diñeiro do estado, dos cidadáns, para financiar os grandes proxectos militares.

Como o uso das mercadorías producidas nese sector non incorporan valor ao circuíto, senón que o sacan pois o seu uso non acumula capital, senón que o destrúe, a industria militar serve como regulador da taxa de ganancia por dúas vías, un, a destrución directa de forzas produtivas que provoca o seu uso, dous, saca capital produtivo do circuíto da acumulación, cortocircuitado pola sobreinversión. Como se financia a través do estado basicamente, socializa os investimentos ao servizo do beneficio privado das empresas do sector.

É un negocio redondo que choca directamente cos límites subxectivos á guerra que sinalamos: quen pode máis, o medo á destrución masiva ou a acumulación de riqueza en poucas mans (nunca confundir riqueza individual con acumulación de capital, son cousas distintas).

O capitalismo chegou ao limite absoluto na súa capacidade produtiva que lle permita a reprodución do proceso de acumulación, de tal forma que o valor real das mercadorías producidas achégase a cero (a deflación), concentrado fundamentalmente nos sectores tradicionais e dominantes da produción (o petróleo e os seus derivados, o automóbil, etc.). Por isto, é difícil ser optimista cando as tendencias internas á crise son cada vez máis agudas, con máis sectores sociais “excluídos” e estados “errados”, non só na periferia, senón no centro e corazón mesmo do imperialismo.

A crise do capitalismo só ofrécelle unha saída para perpetuarse, a destrución masiva de forzas produtivas que rompa esas trabas á acumulación de capital, que derivan recursos financeiros á especulación pura e dura; é a cínica “destrución creativa” de Schumpeter. As primeiras estribacións desa guerra xa a estamos vivindo, o “todos contra todos” de Oriente Próximo, atizado e desatado pola crise de dirección do imperialismo, as contradicións e loitas en Ucraína (Europa, por se alguén non mira o mapa), a acumulación de forzas militares en Polonia e a fronteira rusa, a carreira armamentística de todos os estados, cuxos ministros de guerra (chamados eufemísticamente de “defensa”) piden esforzos orzamentarios, etc.

A profundidade da crise é tal que teñen moi difícil evitar a tendencia a unha saída violenta, mais evitala ou as formas que adopte esa guerra “quente”, “de baixa intensidade” como até agora ou máis xerais, dependerá da capacidade da clase obreira e os pobos para oporse a que o capital arrastre á humanidade a un novo desastre, que agora sería suicida. Desta maneira adquire toda a súa actualidade a disxuntiva socialismo ou barbarie.

Galiza, mes de febreiro de 2015