Roberto Laxe
Resulta cando menos paradoxal que, neste momento histórico, as alternativas globais ao capitalismo estean reducidas á mínima expresión.
Non é que os pobos deixasen de loitar, non hai máis que asomarse aos medios polo capital controlados; non os poden ocultar: todos os meses, nun país, nun estado, nunha nación, millóns enfrontan as consecuencias dunhas relacións sociais de produción que tocaron teito na súa capacidade para resolver as necesidades máis básicas da poboación.
Tras o suposto fin da pandemia que matou a millóns de persoas pola total privatización dos medios sanitarios e farmacéuticos, en Ecuador, Ceilán, Panamá, Gran Bretaña..., levantouse a clase traballadora e os pobos contra as condicións de vida que os gobernos burgueses quérenlles impor para saír dunha crise económica e social que nunca pecharon, e que se viu agudizada pola pandemia.
Loitan contra un capitalismo imperialista que non só dá síntomas de decadencia, senón que pon branco sobre negro a súa incapacidade para resolver os problemas máis perentorios da humanidade, como a saúde ou a propia vida no planeta, ameazada polo cambio climático ou a guerra xeradas polas relacións sociais capitalistas.
O drama da historia é que todas estas mobilizacións obreiras e populares non atopan un obxectivo que lles dea sentido, que supere o ser “medios sen fin”. 40 anos de neoliberalismo e o seu correlato progresista, o post marxismo, fixeron madeixa na conciencia da clase obreira e os pobos sobre a esperanza dunha verdadeira transformación da sociedade, convertendo o máis subxectivo da persoa, a conciencia que ten de si mesma e da súa forza como colectivo/clase social, nun freo obxectivo para cambiar un futuro que o capitalismo na súa decadencia ofrece como moi negro.
É momento de acabar dunha vez por todas cun dos velenos que máis dano fixeron entre a clase obreira e os oprimidos, desarmándoos ante as políticas do capital, a “ideoloxía” de “renunciemos á revolución”, é dicir, a loitar pola transformación socialista da sociedade e limitémonos a “que a xente viva un pouco mellor”, como dixese hai uns anos o ex presidente de Uruguai, Jose Mujica.
40 anos destruíndo a conciencia de clase
No ano 2000, hai xa 22 anos, James Petras escribía unha serie de textos sobre o papel das ONGs en plena orxía neoliberal baixo o manto do “fracaso do socialismo”, asociado ao colapso da URSS e a desaparición dos ex estados do “socialismo realmente existente”, absorbidos todos eles pola restauración do capitalismo.
Petras dicía naquel momento “(...) as ONGs son fundamentalmente actores políticos cuxos proxetos, capacitación e talleres non producen un impacto económico importante, (...) nin en reducir a pobreza. Pero as súas actividades desvían á xente da loita de clases” (O postmarxismo rampante: unha crítica aos intelectuais e as ONGs, Xaneiro do 2000). As consecuencias eran sociais e políticas, que se poden sintetizar nunha palabra, a “despolitización” da sociedade.
Foron moitos os marxistas aos que o Muro de Berlín caéuselles na cabeza, que se reconverteron en adaíles da imposibilidade da “transformación social” e que, como máximo, había que redistribuír a riqueza. O que mellor sintetizou este xiro foi o expresidente de Uruguai, exguerrillero, Jose Mujica, cando transmitiu a derrota de toda unha xeración, a dos 60 e 70, á mocidade: "Pertenzo a unha xeración que quixo cambiar o mundo, fun esmagado, derrotado, pulverizado, pero sigo soñando que vale a pena loitar para que a xente poida vivir un pouco mellor e cun maior sentido da igualdade".
Ao final, se todo redúcese a que “a xente poida vivir un pouco mellor”, para que queremos sindicatos de clase, partidos revolucionarios e toda esa zarandaja que supón o risco de que che “esmagar e derroten”; mellor facerse membro/voluntario dunha ONG, negociar cos inimigo proxectos e talleres para que ?a xente poida vivir un pouco mellor?.
“Sexamos realistas, pidamos o imposible”
Este foi a lema da xeración que foi “esmagada e derrotada” e que o post marxismo reduciu a “o sexamos realistas, pidamos o posible”. Foi outro dirixente da clase obreira reconvertido en presidente dunha república, Lula en Brasil, o que lembrou que “a política é a arte de facer o posible”, coa mesma lóxica derrotista e reaccionaria do seu colega Mujica: renunciemos á transformación socialista da sociedade, limitémonos a esixir o “posible”, que dentro do sistema capitalista ten unhas fronteiras claras, a propiedade capitalista dos medios de produción e distribución.
Coma se fose o soño da marmota que se reproduce periodicamente. Esta discusión é tan vella como o movemento obreiro e parecía que xa fose resolta a comezos do século XX na polémica entre Berstein e Luxemburgo, coa obra desta última “Reforma e Revolución”, onde expón a dialéctica entre que “a xente viva un pouco mellor” e a única garantía que o fai posible, o socialismo; non a utopía de querer conseguilo respectando “o posible”, é dicir os límites do capitalismo. A política é “a arte de facer o necesario” para que a “xente viva un pouco mellor”, e se isto supón facer a revolución, faise. A práctica destes 22 anos, desde os textos de Petras, demostra que as teses defendidas por Mujica, Lula e todos os post marxistas son a verdadeira utopía reaccionaria.
Que tras a pandemia, a crise e a guerra a maioría dos activistas, intelectuais e políticos de esquerda sexan capaces de defender a utopía reaccionaria dos post marxistas, demostra dúas cousas, unha, o calado da derrota que supuxo a restauración do capitalismo, ficando o capitalismo como o “único” sistema posible, dous, a profunda despolitización introducida na sociedade polas ONGs, que foron as formas organizativas que tomo a reacción post marxista. Como dicía Petras, a máis ONGs, menos organizacións de clase, sindicais e políticas.
Ao establecer na conciencia da clase e nas cabezas do activismo que, baseándose nun argumento poderoso cun elemento da realidade - a asociación “burocracia soviética” a “socialismo”-, calquera obxectivo de transformación social só leva a réximes autoritarios, graváronse a lume os límites que a loita social tiña, incluíndo ás propias organizacións da clase obreira, os sindicatos e os partidos; os marcos da democracia burguesa, presentada como “superior” en todos os aspectos ás decadentes ditaduras burocráticas. Ocultaron o carácter capitalista dos ditadores non ?comunistas? (os Francos ou Pinochet), así como o verdadeiro carácter de ditadura capitalista que é a democracia burguesa.
Neste cadro, os sindicatos quedaron reducidos a organismos corporativos dun sector social, a clase obreira, formal e organizativamente separada do resto do corpo social, cun papel moi parecido ao das ONGs de negociación de proxectos, elaboración de estudos, informes e talleres sen a menor perspectiva na loita obreira. A desaparición dos estados nos que encarnaba, así fóra de maneira degenerada, o proxecto social da clase obreira, o socialismo, deixo a esta reducida a un sector social máis entre a suma dos oprimidos. Xa non era a clase explotada que “concentraba todos os males da sociedade” que “permitíanlle falar no nome dos dereitos de toda a sociedade”, senón un sector máis que, ás veces, considerábaselle privilexiado e parte do inimigo.
A conclusión da “derrota e esmagamento” expresado por Mujica é, en palabras de Petras, que a loita de clases e o enfrontamento “non producen resultados tanxibles; provocan derrotas e non resolven problemas inmediatos”. Estas teorías post marxistas e “humanitarias” das ONGs viñéronlle como anel ao dedo ás burocracias sindical. Non esquezamos que un sindicato é un organismo que pola súa propia natureza defensiva tende ao pacto social, e se non ten unha dirección revolucionaria, orientarase inevitablemente cara á colaboración de clases.
“A especialización na súa actividade profesional de dirixentes sindicais, así como a natural restrición de horizontes que vai ligada ás loitas económicas fragmentadas en períodos de calma, conclúen por levar facilmente aos funcionarios sindicais ao burocratismo e a unha certa estreiteza de miras. E ambas as cousas maniféstanse en toda unha serie de tendencias que poden chegar a ser altamente funestas para o futuro do movemento sindical”. (Rosa Luxemburgo, Folga de Masas).
Así mesmo, a ideoloxía “onegista” influíu fortemente nos mesmos partidos, a partir, neste caso, da súa integración nos aparellos da democracia burguesa. Ao substituír o obxectivo de “pidamos o imposible” polo de “pidamos o posible”, o marco político reduciuse, no seu caso, ao campo electoral, transformando as estruturas organizativas de núcleos para a loita en agrupamientos de “voluntarios”.
Un exemplo é o PC español, cando en plena Transición disolve as “vellas” estruturas de fábrica, centro de estudo ou barrios (“células”) e substitúeas por asembleas cidadás. O PC estaba a se preparar para pasar dun organismo de loita contra a ditadura franquista á participación nas eleccións. Os e militantes activos pasaron a ser “afiliados / as” pasivos. A despolitización da relación coa sociedade foi unha das consecuencias máis nefastas: a vida política saíu dos centros de traballo, estudo ou barrios para trasladarse á configuración dos programas e as listas electorais.
Este desclasamiento da sociedade foi alimentado polo post marxismo e as ONGs; así, o concepto “internacionalismo proletario”, considerado do pasado, foi substituído polo de solidariedade que, como di Petras, só “é un fenómeno que transciende as clases, un xesto humanitario”. A solidariedade é un sentimento básico do ser humano froito do seu carácter social; se o ser humano chegou a ser o que é, baséase xusto na solidariedade entre as persoas. O internacionalismo proletario vai máis aló, é unha opción política que une á clase explotada fronte á explotadora.
Como a ideoloxía na que se apoiaban era que as clases xa non existían, que só “hai comunidades fragmentadas” constituídas ao redor de grupos sociais específicos (identidades) entre as que, como moito, establécense lazos de solidariedade e apoio mutuo, non son precisas as organizacións políticas en que cristalizaban o internacionalismo proletario, as internacionais obreiras. As ONGs son a expresión organizativa deste retroceso na conciencia de clase.
O camiño de volta, da loita de clases á sociedade civil
A revolución burguesa fíxose a partir do enfrontamento da sociedade civil, é dicir da nacente orde social burgués, contra o estado absolutista, feudal, como expresión das necesidades do capitalismo de acabar coas limitacións que ese estado impuña á “libre vontade” dos individuos para desenvolver os seus negocios. Esta liberdade individual supuña un feito revolucionario, acabar coas anquilosadas estruturas feudais que culminou en 1789 na Gran Revolución Francesa.
Unha vez aberto o camiño irreversible do dominio do capitalismo na sociedade, a loita da “sociedade civil” baixo a que confluían todos os sectores sociais contra o despotismo do “antigo réxime”, deixou de ter o seu compoñente revolucionario. Calquera apelación á “sociedade civil” só significaba a subordinación política da clase obreira ao dominio do capital. Pero velaquí que a dexeneración burocrática da URSS e os estados do chamado “socialismo realmente existente” e a súa conversión en estados totalitarios puxo outra vez no centro á “sociedade civil”.
Fronte ás castes burocráticas que usurpaban o poder neses estados aparecían, de novo e unidos por ese concepto, os capitalistas e os seus aliados burocráticos -desexosos de restaurar o capitalismo- e a clase obreira - cuxo interese era a expulsión dos burócratas do poder e a revolución política-. Era a “farsa” da “traxedia” de 1789, pois aínda que naquel momento esa unidade fronte ao feudalismo era profundamente revolucionaria, hoxe é reaccionaria ao subordinar a clase obreira aos obxectivos restauracionistas do capitalismo. De feito, como a clase obreira non foi capaz de impor o seu programa de revolución política, impúxose o do capitalismo e a restauración con consecuencias devastadoras na conciencia de clase, que deu un salto atrás de séculos: a clase obreira, 40 anos despois, converteuse na á esquerda da burguesía imperialista liberal, a través das organizacións progresistas, ou das burguesías nacionais seudo antiimperialistas como o castro chavismo.
A loita de clases foi substituída pola loita da “sociedade civil” contra as consecuencias máis desastrosas do capitalismo, non contra o capitalismo mesmo orixe desas consecuencias. As ONGs, como organismos desa “sociedade civil” interclasista, entraron por estas físgoas a partir deste desclasamiento. Como o obxectivo non era acabar co capitalismo -así fóra con declaracións formais como o estalinismo- senón “paliar” (“facer que a xente viva un pouco mellor”) as súas consecuencias máis agudas, xa non era necesaria a militancia, chegaba co “voluntariado” dos “activistas sociais”, que ben financiados por empresas e estados, acudían, e acuden, a levar “axuda humanitaria” alí onde o capitalismo provocase un desastre en forma de guerra (agora Ucraína, etc.), fame negra (Darfur) ou pandemia (!SIDA en Africa!).
Os “xestores” da miseria ou a transformación socialista
Desta maneira desaparece a militancia activa nas estruturas sociais, en centros de traballo, de estudo, barrios, etc., para dar alternativas están os “voluntarios” das ONGs que “pon a énfase nos proxectos, non nos movementos” e para iso non se necesitan militantes; senón técnicos e profesionais que os elaboren e leven aos organismos públicos e/ou privados para o seu financiamento e desenvolvemento.
Na máxima de que “a función crea ao órgano” achamos a explicación de fondo de que nunha situación como a actual, na que as alternativas a un sistema capitalista en deriva do “suicidio colectivo” están baixo mínimos, sexan organismos como as ONGs os que determinen as formas de facer política. O desclasamiento inducido pola ideoloxía do sistema, que alimenta as divisións identitarias até extremos histriónicos, poría contento ao bispo Berkeley; o capitalismo en decadencia conseguiu que as persoas teñan como máxima do seu coñecemento a do bispo irlandés, “a realidade é o que percibimos”, negando a existencia dunha realidade obxectiva exterior e por fóra da vontade humana.
Se non hai “unha realidade obxectiva exterior” non pode existir un proxecto social alternativo que dea unha resposta realista á crise do capitalismo; como moito, cada persosa e/ou sector social terá “a sua” alternativa, pero non unha que sexa globalizadora como é o socialismo e a súa fase superior, o comunismo.
Neste cadro de gran subxectividade nas análises (debate-se de opinións, sentimentos e emocións) e individualizado até o extremo -a realidade é a que ún percibe, que é diferente á realidade dos outros, que cada un a percibe como individuo- entra á perfección a ideoloxía das ONGs, expresada na frase de Mujica, “fagamos que a xente viva e pouco mellor”. Dito con toda a claridade do mundo, abandonen toda veleidade revolucionaria por un proxecto social global que só conduce a réximes totalitarios, e xestionemos o mellor posible os recursos que os poderosos deixan caer das súas mesas a través dos “orzamentos participativos”, subvencións para ONGs e “axuda ao desenvolvemento”, rendas básicas, etc.
Para que se queren militantes revolucionarios, activos, implicados coas loitas obreiras e populares, que tenten levantar un programa alternativo ao capitalismo, que dediquen a súa vida á revolución, se a revolución xa non existe como realidade obxectiva. Que a realidade cotiá grite ao catro ventos as revoltas populares; que as poboacións se levanten contra as consecuencias da crise capitalista non é importante. O decisivo é “a percepción individual” da realidade de que eses millóns de seres humanos saíndo do letargo e ocupando as rúas, pero como non defenden o programa da transformación social, non protagonizan levantamentos revolucionarios.
Unha alerta, da mesma forma que estes sectores “derrotan” aos movementos nas súas cabezas, antes que o faga o propio capital, pódese ir ao outro extremo e crer que calquera crise social é unha “revolución en marcha”, cando pode ser só unha explosión social sen consecuencias políticas de calado. Para delimitar unha e outra é imprescindible analizar todos os elementos da realidade, e, sobre todo, os obxectivos da resistencia popular. Dicía Trotski que “a solidariedade cun pobo é directamente proporcional ao programa que defende”, estudar eses obxectivos é o que debe permitir caracterizar as diferentes formas que adopta a reacción da poboación ante as crises políticas e sociais.
Nos actuais momentos de crise social aguda - nin os gobernos imperialistas exclúen a posibilidade dunha “guerra de alta intensidade” para a que están a se preparar- o freo máis importante, os que negan o pan e o sal aos pobos que enfrontan as consecuencias da decadencia capitalista, son os miles de activistas que están imbuídos da derrota que os Mujica, Lula e o pos marxismo en xeral han esparexido pola sociedade. Non son as masas populares as que están aletargadas, son os activistas sindicais, políticos e sindicais, incapaces de adecuarse aos novos tempos.
O capitalismo na súa decadencia está a pór á humanidade ao bordo do precipicio social e climático; o pos marxismo e o individualismo da pos modernidade, que baseo todo nas correntes identitarias e o conservadurismo das ONGs, triunfou ao destruír a conciencia de clase sobre a base da “cultura do fragmento”, pero fracasou como suposta alternativa ao marxismo e ao proxecto social da clase obreira que hai que reconstruír.
Galiza, 5/08/22
No hay comentarios:
Publicar un comentario