TEORÍA DA CONSPIRACIÓN E LOITA DE CLASES

Roberto Laxe

A revolución árabe e en concreto na Libia, desatou unha forte polémica nas filas da esquerda marxista, que puxo de manifesto profundas diferenzas teóricas que subxacen nos mecanismos para a interpretación dos feitos. Como é posible que ante uns acontecementos que todo o mundo recoñece, póidanse dar interpretacións tan diferentes que de producirse no terreo, faría que uns se enfrontasen militarmente a outros.

Os datos que se manexaban, e manéxanse son os mesmos: a loita en Libia é parte da do pobo árabe, o réxime de Gadafi é, polo menos desde o 2003, o mellor aliado das potencias imperialistas en Libia e por múltiples vías forma parte da burguesía mundial, as potencias imperialistas ameazaron coa intervención. A situación económica da poboación libia ten, grazas á renda petroleira, o nivel de vida máis alto da zona, pero o réxime libio é represor e ditatorial.

Ninguén nega ningún disto feitos. E, de feito, ao comezo do levantamento popular libio, todos, absolutamente todos incluídos os que logo romperon, apoiaban ese levantamento, e saudábano como parte da loita dos pobos árabes, desde Marrocos até Xordania. Que paso, de súpeto, para que se producise un envorco tan grande na situación, até o punto de que o pobo libio fose illado como un apestado prol imperialista, e Gadafi fose saudado de novo como un anti imperialista.

É obvio que en leste envorco ten que ver a frase de articúloa de Fidel Castro o 22 de febreiro, afirmando que, “O que para min é absolutamente evidente é que ao Goberno de Estados Unidos non lle preocupa en absoluto a paz en Libia, e non vacilará en dar á OTAN a orde de invadir ese rico país, talvez en cuestión de horas ou moi breves días”.

A partir deste momento todas as teorías da conspiración desatáronse, sobre todo no caso libio, onde apareceu a “man escura” do imperialismo, que estaba trás as revoltas. Outros, máis comedidos, falaban de enfrontamentos entre fraccións do exercito, e en todos os casos ao pobo libio situábaselle, non como protagonista dos acontecementos, senón como un peón de forzas que desde hai tempo “conspiraban” contra Gadafi e o seu réxime “antiimperialista”.

Non vou polemizar coas consecuencias políticas desa frase, que polo menos Castro debería matizar, pois a “... breves días” das súas palabras Gadafi retomou a ofensiva, en Barhein o exercito saudita entra para apoiar a represión (ou tamén é unha montaxe da CIA), e toda a esquerda europea e latino americana viuse envolta nunha polémica que a paralizou ante as manobras do imperialismo.

Senón que tentarei ir a outro tipo de debate, o melón que Castro abriu coas súas palabras: que ferramentas se necesitan para desentrañar as “conspiracións” imperialistas.

Conspiración e política

A teoría da conspiración en mans da esquerda reduce a política a unha serie de conspiracións, onde se decide a sorte dos pobos e as clases. Isto, que pode ser válido en momentos de paz social, cando os suxeitos sociais atópanse disoltos como individuos, é o pior método para encarar a realidade cando comezan a aparecer as clases sociais e os pobos “para si” ante o conxunto da sociedade.

Cando estes suxeitos sociais toman conciencia das súas necesidades, de cales son as vías para a súa resolución, é cando comezan a asumir os seus destinos, a loitar por lograr controlar as súas propias riquezas, humanas e naturais. Nese momento, os “conspiradores” empequeñecen, balbucean e cambian de posición cada día, desbordados polos acontecementos.

Iso é o que se pode chamar desde certo punto de vista, unha revolución. Un sector social faise consciente do seu opresión, da súa explotación, e enfronta, así sexa sen toda a claridade do mundo, coa confusión propia do que esta nacendo, as raíces desa opresión.

Esta toma de conciencia das masas como colectivo, rompe todas as conspiracións; acaba coas paradigmas previos e pon a todas as superestructuras, incluídas as revolucionarias, diante das súas contradicións, obrigándoas a resituarse. Dito doutra maneira, o método “conspirativo” que servía para impor unhas medidas ante un corpo social inerme, dividido, indivualizado, non é válido para enfrontar a ese mesmo corpo social que comeza a tomar decisións, a organizarse, a controlar o seu propio futuro.

Nun período tan visual como o actual, o desconcerto dos vellos métodos “conspirativos”, ante a irrupción das masas, é máis que evidente. A imaxe dos helicópteros dos “poderosos” soldados ianquis escapando da súa embaixada en Vietnam ante a entrada do Vietcong, a imaxe paranoica de Gadafi recluído nun soto ante o avance das masas populares, a desaparición de Bush o 11 de setembro, os balbuceos de Obama ante o que esta pasando no mundo árabe, etc., etc., son a demostración de que as teorías da conspiración son simples mecanismo ideolóxicos que só pretenden ocultar os verdadeiros protagonistas, as clases, os colectivos, as masas, e substituílos polos designios dos “círculos” pechados.

As masas populares en loita son como Alejandro Magno ante o nó Gordiano, non esperan a “desfacelo” pacientemente, rómpeno. Ante iso está claro que se suceden as conspiracións, pero ten outro nome, que é política burguesa, imperialista, para retomar o que as masas desfixeron, para reconstruír o nó Gordiano que lles impida avanzar sobre o Imperio.

Neste sentido hai que ser categóricos: o destino dun pobo decídeo ese pobo, non existen precondiciones “conspirativas” que impidan a ese pobo avanzar, se conta coas determinacións que o permitan. O futuro, mal que lle a pesar dos que lles gustaría que a realidade fose máis “sinxela” (bos e malos), non está escrito en ningún despacho nin en ningún círculo pechado, senón na correlación entre as forzas en conflito. Non hai máis, nin hai menos.

As conspiracións que parecían telo todo “atado e ben atado” vanse polo desaugadoiro, e as clases dirixentes teñen que reconstruír a súa política para frear ás masas. A obriga dos marxistas é a de non quedar nos esquemas conspirativos previos, senón ver os feitos, a realidade no seu conxunto, analizar os cambios profundos, as correntes internas que moven ás clases, ás súas diferentes fraccións, para ser capaces de establecer as previsións futuras da loita social.

O idealismo do método da teoría da conspiración

A teoría da conspiración, en mans da esquerda, tenta explicar os acontecementos humanos dunha maneira aparentemente materialista, sobre a base real de que os “conspiradores” -sexan gobernos imperialistas, militares, etc.- actúan a partir da defensa dos intereses dos poderosos. E é xusto aquí onde reside o seu idealismo, pois esquece que por encima dos intereses particulares están as necesidades do sistema.

Se fose certa “a teoría da conspiración” da esquerda, o destino da humanidade estaría escrito nos libros de contas das multinacionais, das súas “intereses”, como na mitoloxía o destino dos seres humanos estaba escrito no fío que tecían as ninfas. Seria como o destas, un destino decidido por poderes superiores, e ao que é imposible escapar: en Libia o destino do seu pobo estaba escrito pola CIA ou os militares que hai tempo xa tiñan preparado (coñecían) o que ía suceder, e manexárono para que sucedese. Se a realidade non encaixa neste esquema, torcer, silénciase o que non interesa, e resolto o problema. A isto chámaselle idealismo, a realidade encaixando na Idea preconcibida da conspiración imperialista.

Que os vellos gregos ou xermanos cresen no Destino, na Idea que domina o mundo, non deixa de ser lóxico dado o seu desenvolvemento social. Pero que xentes da esquerda fagan caracterizaciones dos acontecementos humanos a partir das “decisións” de grupos de “conspiradores”, non deixa de ser unha simplificación idealista da realidade.

A sociedade non está movida polos “intereses” de grupos empresariais, que conspirando con gobernos, fan e desfán o destino do común dos mortais, iso é materialismo vulgar. A sociedade esta movida polas necesidades (a frase de Marx, definindo ao comunismo é fío do que tirar, cando define esa sociedade como a superación do “reino da necesidade, polo reino da liberdade”), que é distinto. O “interese” é a expresión subxectiva, individual, de algo máis profundo, as necesidades dos distintos sectores sociais.

Por iso non saímos da crise, desta crise profunda. Porque a “teoría da conspiración” non resolve o fondo da cuestión, a caída da taxa de ganancia. A “teoría da conspiración” só dá como resultado “brotes verdes” na economía, os intereses particulares de certos elementos dunha clase que é moito máis ampla que a Exxon Valdez, as petroleiras ou os grandes bancos.

Ao non entender a diferenza cualitativa entre “interese” e “necesidade”, entre o subxectivo e o obxectivo, os defensores da conspiración caen no idealismo, desvirtuando calquera debate sobre a realidade, ao convertelo nun acto de fe, na que hai que crer, aínda que non se lle vexa.

A necesidade como carburante da loita de clases

O elemento que determina os movementos na sociedade é a resolución das necesidades que ten como conxunto de individuos. Este movemento realízase de dúas maneiras, un, externo, a sociedade humana, como especie, ten como necesidades fundamentais a súa reprodución e a súa salvagarda fronte aos ataques da natureza. Ten, tamén, outro movemento, neste caso interno, que son as necesidades dos distintos grupos sociais, sexan tribos, etnias, nos seus comezos, sexan nacións ou clases sociais na actualidade.

Este dobre mecanismo esta en o fondo dos avances e retrocesos da sociedade. Mentres o ser humano era “cazador cazado”, o inimigo externo era a quintaesencia de todos os seus problemas, e resolvelo era a prioridade. Isto cambia a partir do momento en que o ser humano, pola súa capacidade de modificar a natureza -e até certo punto controlala-, supera a maioría desas preocupacións. Pero ese mesmo desenvolvemento produtivo agudiza até a ruptura as contradicións internas, entre os sectores e as clases sociais, e mesmo coa mesma natureza.

O que en principio se resolvía dominando a natureza, a reprodución e salvagárda da especie, co capitalismo lógrase coa explotación do traballo. Baixo o capitalismo non é a posesión das riquezas naturais o que aumenta o poder das fraccións nacionais da burguesía, senón o aumento da explotación do traballo, a taxa de plusvalía. Pola contra, non se entendería que, países cunha gran riqueza natural sexan colonias de nacións que non posúen nin a décima parte desa riqueza.

A contradición obxectiva entre as necesidades da clase burguesa de aumentar a taxa de explotación, e os da clase obreira por mellorar as súas condicións de vida, é dicir, de evitar ese aumento, é a base da loita de clases. Neste cadro de choque social profundo, encádranse as “conspiracións”, os “intereses” particulares de tal ou cal grupo empresarial, multinacional ou mesmo nación.

A loita de clases é a loita entre as clases por resolver as súas necesidades, e os choques superestructurales, das que as “conspiracións” son unha forma (outras son o enfrontamento militar, etc.) son expresión desas correntes sociais profundas. Son as masas as que fan o seu destino e nos grandes acontecementos sociais, cando as masas saen á rúa, dinamítanse todas esas superestructuras teóricas, políticas e organizativas.

As “teorías da conspiración” expresan unha profunda desconfianza na creatividade das masas, na súa capacidade para superar as “manobras” e na posibilidade da súa loita independente.

O socialismo como alternativa

Non é ningún descubrimento que a loita espontánea das masas ten uns limites subxectivos (que dalgunha maneira transfórmanse en obxectivos). Cando saltan á loita, a contradición sitúase entre os obxectivos particulares que se expoñen, as necesidades sociais que expresan e a alternativa que habitualmente levantan nun principio.

Todas as experiencias históricas, que para iso esta, demostran que toda loita de masas sen un obxectivo que se corresponda coas necesidades e as tarefas sociais expostas, termina nun profundo retroceso.

É nesta tripla contradición onde entran as “conspiracións” duns e outros, as políticas dos distintos grupos políticos e sociais, uns para frear e desorientar o que as masas puxeron sobre a mesa; outros, se existen, para impulsar cara adiante co fin de resolver a contradición no sentido de que as aspiracións sociais correspóndanse coa perspectiva social que as solucionará.

O que ningún marxista pode facer é a de negar que existe un movemento de masas, porque este sexa confuso, caótico (foi Mao o que afirmo que “é o caos, mellora a situación”), porque non ten unha dirección política clara, unha alternativa social ao capitalismo, pois se condena á pasividade, ... mentres non xorde esa dirección política.

Seria longo facer unha relación de todos os acontecementos sociais nos que nos seus comezos, as masas actuaron de maneira caótica, contraditoria e confusa, porque foi en absolutamente todos eles. A toma de conciencia da clase, o salto da clase en sí á clase para si, non cae do ceo, constrúese na loita cotiá, na aprendizaxe da rúa, nos choques cos inimigos de clase. Os pobos, e dentro deles a clase obreira, non “nacen” socialistas; senón que constrúen esa conciencia na loita.

É un prexuízo intelectual esixirlle ás masas obreiras claridade nos comezos da loita, porque a clase sae á loita con todos os elementos da ideoloxía dominante, que é a da burguesía. Por iso, ata que a realidade non vai clarificando o panorama, a contradición dominante é a que se dá entre o obxectivo, a opresión e a explotación, e o subxectivo, as perspectivas e as alternativas que se levantan.

Témese o que non se controla

Os que adoptan unha actitude intelectual fronte a un proceso confuso, incorren en pasividade, pero nada máis. O grave son aqueles que temendo o que esta pasando, buscan xustificacións teóricas e políticas para non porse ao lado do pobo. Dunha maneira burocrática, e temendo a perdida de control dos acontecementos, que poida prexudicarlles, se magnifican as “conspiracións”, rebáixase a importancia do que sucede e sobre todo, silénciase o papel do pobo, da clase traballadora.

Esta é a esencia das “teorías das conspiracións”, a partir dun elemento da realidade -as “conspiracións”, é dicir, decisións políticas-, se magnifican para desviar os acontecementos. Esta claro que isto, en alguén cunha escasa responsabilidade ante a sociedade, non pasa de ser unha posición individual sen maior repercusión. A traxedia prodúcese cando os que tendo responsabilidades ante a sociedade os atizan e dan fundamento. Nestes casos temos que falar de complicidade cos inimigos dos pobos.

Galiza, mes de abril de 2011