Roberto
Laxe
Dicía
Trotski que o marxismo é unha ferramenta que de tanto afiala, pódese
mellar; e isto é o que lle esta sucedendo; de tanto “atualizalo”,
esta perdendo o seu fío revolucionario, deixando de ser a ciencia da
revolución e unha guía para a acción. Están a transformalo nun
simple método para explicar o mundo, xa desde o punto de vista
filosófico, económico ou social, pero non para servir ao seu
obxectivo central, a transformación socialista da sociedade.
Tras a
caída do Muro de Berlín e o “descubrimento” de que tras el non
había socialismo, senón uns estados que aínda non sendo
capitalistas, sufriran unha profunda dexeneración, produciuse un
triplo movemento na intelectualidade e as organizacións que se
reivindicaban do marxismo, unhas, a maioría, abandonárono
formalmente e disolvéronse como o PC Italiano, outros, mantivérono
formalmente, mas en realidade asumiron as teses do keynesianismo, e
os terceiros, tentando libralo da dexeneración stalinista que o
converteu nun catecismo, romperon o nexo de unión entre Marx e o
presente, o leninismo.
Destes
desapareceron os grandes achegues de Lenin ao marxismo, como a
definición da fase actual do capitalismo como Imperialismo, a teoría
do estado, a ligazón entre conciencia sindical e conciencia
revolucionaria a través do partido ou a definición de “centralismo
democrático” imprescindible para un partido que se expón a toma
do poder pola clase obreira e os oprimidos.
A burguesía a través dos seus ideólogos e “estudosos”, para matar o carácter revolucionario do marxismo ten que silenciar a Lenin, posto que foi o leninismo como herdeiro directo do marxismo, o que demostrou na práctica toda a forza do pensamento de Marx. Como di un documental arxentino, Lenin, Trotski,... e os bolxeviques “atrevéronse” a facer a revolución; esa que Marx sinalaba como o primeiro paso para superar a prehistoria da humanidade e entrar na historia, disolvendo as clases sociais.
A
combinación entre dexeneración stalinista e propaganda burguesa foi
letal para o leninismo ao longo dos últimos 20 anos, pois esta
apoiar na súa campaña na “momificación” que a burocracia
soviética fixo da figura de Lenin e a dexeneración do estado
xurdido na revolución de Outubro.
Para
desgraza de todos eles, a crise detonada no 2007 e as súas
consecuencias de crises políticas xeneralizadas, cos picos das
revolucións árabes, pon de novo á orde do día a necesidade de
volver a Marx, pero non ao Marx coma se fose un pensador individual
alleo á loita de clases e a organización, senón ao marxismo
revolucionario, do que Lenin e o leninismo é unha das súas patas
imprescindibles.
Modifica
algo o concepto de “mundialización”
No prologo
ao libro de M Husson “O Capitalismo en 10 Leccións”, os autores
fan unha afirmación que soa a nova: “O capitalismo conquistou
todo o planeta e esta mundialización modificou profundamente a
arquitectura do mundo” E explícano, “A textura do sistema
económico na era da globalización e a financiarización da economía
é, nos seus aspectos fundamentais, a do modo de produción
capitalista”. Certo, e até agora os marxistas coñeciámolo
como o Imperialismo, por iso xorde a primeira pregunta, cando cambiou
“a arquitectura” da economía, en que momento o imperialismo
capitalista deixou paso á “mundialización”?.
A este
costume de inventarse “novas eras”, “arquitecturas” (vaia
palabriña), cada vez que aparece un fenómeno novo, é ao que
Trotski referíase, por querer afiar tanto a ferramenta do marxismo,
pódena mellar.
Vexamos o
que dicía Lenin sobre esa “mundialización” no “Imperialismo
Fase Superior do Capitalismo”: “O imperialismo é o
capitalismo na fase de desenvolvemento en que tomou corpo a
dominación dos monopolios e do capital financeiro, adquiriu sinalada
importancia a exportación de capitais, empezou a repartición do
mundo polos truts internacionais e terminou a repartición de toda a
terra entre os países capitalistas máis importantes”, en
conclusión, “o imperialismo é a fase monopolista do
capitalismo”.
Este texto
esta escrito en 1916! E sospeito que a “arquitectura” da economía
non mudou moito. Pero agora os “marxistas” non leninistas
véñennos descubrindo a mundialización da economía.
Entón, que
sentido ten substituír “imperialismo” por “mundializacion”
ou noutros casos por “globalización capitalista”. Para iso temos
que saír da economía para pasar á política, á renuncia a facer a
revolución socialista, que é o mellado que tanta revisión
introduce no marxismo.
A
definición exposta do capitalismo “mundializado” ou
“globalizado” exclúe, como logo veremos, a existencia de países
imperialistas e nacións oprimidas ou colonias. Se o mundo esta
“globalizado” ou “mundializado”, baixo o dominio das
multinacionais, como se di agora, a definición queda na primeira
parte, descritiva, do razoamento de Lenin, pero exclúe o segundo, a
conclusión política da caracterización:“O imperialismo é o
capitalismo na fase de desenvolvemento en que tomou corpo a
dominación dos monopolios e do capital financeiro...” “...e
terminou a repartición de toda a terra entre os países capitalistas
máis importantes”
Porque este
é o problema de fondo, político.
As palabras
non se usan por casualidade, senón que teñen un profundo contido e
unhas consecuencias.
Falar de
“globalización”, “mundialización”, é unha maneira
descritiva de se referir ao desenvolvemento das leis do capitalismo,
o imperialismo; e como consecuencia deste carácter aséptico,
termínase por negar a necesidade da revolución para acabar con el.
O
imperialismo como fase do capitalismo non nega as leis da economía
descubertas por Marx senón que as desenvolve até o final. De feito,
foi Marx o que entreviu estas tendencias cando falou dos “rendistas”,
que vivían do corte do cupón, referíndose ao que naquel momento xa
apuntaba eses trazos, Gran Bretaña.
Obviamente,
nin Marx nin Engels podían prever até onde chegarían esas
tendencias. Foi Lenin quen tras un debate que durou anos e no
que participaron marxistas como Kautski, que defendían que o
imperialismo era unha política do capitalismo, e que logo elaborou a
teoría do hiperimperialismo, outros, como Rosa Luxemburgo, que o
definían como a única maneira que o capitalismo tenia de saír da
súa crise, enfrontando aos pobos e saqueando as súas riquezas,
mentres Hilferding, do que Lenin toma a caracterización central,
defende que o imperialismo é o capitalismo actual.
Polas
consecuencias que tivo para as loitas de liberación nacional e as
revolucións nos países coloniais como China, Cuba ou Vietnam,
cecais sexa un dos debates máis importantes da historia recente.
Podería
afirmarse que si, que Lenin tivo razón, pero que agora estamos xa na
fase da “globalización capitalista”, nun momento distinto ao
analizado por el.
Como toda
discusión, para non ser escolástica e sen fin, ten que ser
comprobable na práctica polo que vexamos os elementos que Lenin
expuña para definir ao imperialismo.
Dicía na
obra citada.
“...
convén dar unha definición do imperialismo que conteña os cinco
trazos fundamentais seguintes: 1) a concentración da produción e do
capital chegou até un grao tan elevado de desenvolvemento, que creou
os monopolios, os cales desempeñan un papel decisivo na vida
económica; 2) a fusión do capital bancario co industrial e a
creación, sobre a base deste “capital financeiro”, das
oligarquías financeiras; 3) a exportación de capitais, a diferenza
da exportación de mercadorías, adquire unha importancia
particularmente grande; 4) a formación de asociacións monopolistas
de capitalistas, os cales se reparten o mundo, e 5) a terminación de
repartición do mundo entre as potencias capitalistas máis
importantes”. Do que extraía a
conclusión confirmada pola I e a II guerra mundial, “a
partir de agora só caben novas reparticións”.
Continuaba
máis adiante, “A exportación do capital, unha das bases
económicas máis esenciais do imperialismo, acentúa aínda máis
este divorcio completo entre o sector rendista e a produción,
imprime un selo de parasitismo a todo o que vive da explotación do
traballo duns cuantos países e colonias de ultramar”. Países
que chama “estados usureiros”, e que agora coas crises da débeda
pública adquire todo o seu sentido.
Ninguén
nega a necesidade de revisar as achegas ao pensamento humano, de
feito faise necesario cando os cambios que se dan na realidade van
deixando obsoletas esas achegas; sexa cal for o ámbito. Pero o que é
irracional é abandonar unha achega, ata que a práctica, a realidade
non superase os seus límites, e o que nos din os datos actuais é
que a caracterización de Lenin, de que o Imperialismo é a fase
superior do capitalismo non foi superada.
Da mesma
maneira que a superación dialéctica do Capital podería ser O
Imperialismo de Lenin, a realidade condúcenos a necesitar agora unha
superación da obra de Lenin? Dito doutra forma, as definicións dos
defensores do termo “mundialización” ou “globalización”
engaden algo ás cinco características establecidas na definición
de Lenin, ou son simplemente un retroceso ás políticas pre
leninistas?.
Porque esta
é a cuestión. A revisión é benvida se achega algo ao programa da
revolución, como fixo Lenin co Imperialismo, pois ao facer
consciente o carácter da época permitiu aos bolxeviques ter unha
política clara fronte a unha guerra, a Iª Guerra Mundial, que era basicamente
interimperialista.
Substituír
“imperialismo” por “mundialización” axuda a comprender, e a
ter unha guía para a acción, fronte aos conflitos entre as
potencias europeas, entre a Unión Europea e os EEUU, entre os BRICS
e a “Troika”, EE UU, Xapón e a UE, e o saqueo ao que están a
someter todos eles a África e América Latina?. Esta claro que non.
Do concepto de mundialización só dedúcese unha descrición: “o
capitalismo hase mundializado”, como nos din os prologuistas
que reivindican a Marx, pero é unha verdade de Perogrullo que non
achega nada para a práctica necesaria para a súa destrución.
Pero esta
descrición sitúaos no ronsel daqueles que, aínda denunciando as
“inxustizas” do sistema, non se saen das súas marxes. No
Veredicto Do Tribunal Internacional dos Pobos sobre a Débeda do 2003
pódese ler que ademais da lexitima anulación da débeda,
establécese que os países do Norte (non imperialistas, simplemente
do Norte, coma se esta fose unha categoría política e económica)
deben compensar “razoablemente” aos países do Sur.
Pode ser
que un non marxista teña unha concepción da débeda como un
mecanismo, unha política do Norte, para saquear o Sul e que ca súa
anulación e devolución “razoable” resólvese o problema. Pero
para un marxista este análise da débeda esta superado polo
leninismo. Primeiro, xa foi Kautski quen defendeu que o imperialismo
non era unha fase do capitalismo, senón unha “politica” para
dominar o mundo. A mesma Rosa Luxemburgo non chegou a entender o
imperialismo como o capitalismo actual, senón como a “forma” que
adopta para saír das crises, saqueando aos pobos non capitalistas.
A débeda é
a esencia do mecanismo de funcionamento do capitalismo xa antes da
súa transformación en Imperialismo. Os bancos, de sempre, facían
empréstitos aos estados e as grandes empresas para desenvolver as
infraestruturas, as guerras e o que for necesario; así financiáronse
todas as grandes liñas ferroviarias que se construíron ao longo do
século XIX nos EEUU, na India, en África, etc. O capital bancario
-os bancos- prestaban diñeiro a cambio dun tipo de xuro, o que
xeraba débeda publica e privada, o fracaso de moitas desas
infraestruturas levaba á quebra á empresa... Nada novo baixo o sol.
Pero coa
aparición do imperialismo, esas infraestruturas, esas industrias,
que comezaban a ter un gran tamaño e precisaban de grandes
investimentos de capital, fusionáronse co capital bancario, dando
orixe ao capital financeiro, que vulgarmente confúndese cos
bancos,... pero é algo máis que os bancos, aseguradoras e entidades
financeiras. Estes, de “simples” prestatarios de diñeiro
convertéronse en accionistas desas empresas, e viceversa; os grandes
industriais fanse accionistas e propietarios desas entidades
financeiras.
A débeda
deixa de ser o único método de extracción de beneficios dos
bancos, unha maneira indirecta a través dos tipos de xuro que se
fixan nos préstamos, para facelo directamente na repartición de
beneficios ano tras ano.
Cando Lenin
afirma que a esencia do imperialismo é a exportación de capital das
potencias hexemónicas aos países dependentes, está analizando
xusto ese mecanismo polo que os grandes bancos fan empréstitos aos
países dependentes, e estes comprométense a comprar as mercadorías
producidas polos truts/corporacións/multinacionais dos que os bancos
son accionistas. A extración de beneficios, no imperialismo,
prodúcese destas dúas maneiras, directa, ao ser o mesmo quen vende
a mercadoría que o que presta, e indirecta, a través dos tipos de
interese do capital prestado. E hai de quen non cumpra e non se
limite a pagar a débeda, cae sobre el toda a forza do imperialismo,
sexa en forma de bloqueo, de guerra comercial ou, nos casos máis
agudos, de guerra e ocupación.
Isto é o
que a caracterización de “mundialización” exclúe, as relacións
entre o Norte e Sur, entre potencias imperialistas e países
oprimidos, non son “asépticas”, senón relacións profundamente
xerárquicas e de poder. Calquera que ouse levantarse contra esta
xerarquía, sexa baixo un programa revolucionario, sexa baixo unha
dirección política nacionalista, coñecerá a “ira de Zeus”, só
que o seu raio agora esta substituído por Drones e marines.
Porque o
capitalismo, como dixo Marx, “construíuse a sangue e lume”;
sobre as decenas de guerras que arrasaron Europa ao longo de séculos
levantáronse os estados que no século XIX conformaron o continente,
e que tiveron un efecto que “foi un apoio para o desenvolvemento
das forzas produtivas da humanidade, no proceso para liberarse do
feudalismo” (Lenin, Baixo unha Bandeira allea, 1915).
Estes
estados, agora convertidos en imperialistas (non “mundialistas”
ou “globalizados” como dirían algúns “marxistas” sen Lenin,
nas construcións lingüísticas podemos ver o carácter absurdo desa
linguaxe), pasaron a converterse “nun obstáculo para o ulterior
desenvolvemento das forzas produtivas”. O imperialismo, para
Lenin, é o cambio cualitativo do carácter da burguesía, dunha
clase “ascendente e avanzada”, transformouse en “unha
clase que se afunde, decadente, internamente morta, reaccionaria”,
“... no máis reaccionario estorbo do desenvolvemento humano”.
Pódese
dicir máis claro, pero non máis alto. E que achega a isto, á
dinámica do desenvolvemento social as concepcións de
“mundialización ou globalización”, excepto nesa ideoloxía
profundamente reaccionaria, ahistórica, segundo a cal o capitalismo
foi xeneticamente “malo” e “destrutivo” -como repiten os
críticos do suposto eurocentrismo do marxismo-. Unha das grandes
achegas de Marx foi xusto o desmontar o carácter “natural” do
capitalismo, coma se fose unha consecuencia da “natureza humana”
por encima dos tempos e as circunstancias. O capitalismo, como toda
forma de organización do ser humano, é histórico, nace, crece,
desenvólvese, agoniza e morre en condicións concretas. E en cada un
dos seus períodos, cumpre un papel na sociedade.
Lenin coa
súa análise do Imperialismo como fase superior do capitalismo
establece o comezo desa agonía, “... é o capitalismo que se
murcha, pero aínda non se murcheu, agonizante, pero non morto”, e
en “certa forma, unha fase de transición cara ao socialismo”.
O
imperialismo como fase do capitalismo morreu xa, estamos no
socialismo, como anticipaba Lenin, ou en que se transformou, que
relacións sociais dominan agora, para que se introduzan novas
definicións? Para non dar saltos no baleiro, é importante
establecer os momentos nodais, os momentos históricos en que se
producen os saltos de calidade das cousas; senón son iso, saltos no
baleiro, escolásticos, que só desarman fronte á realidade.
Por este
motivo Lenin, que era máis serio e non podía falar por falar, tenia
o obxectivo concreto de construír unha ferramenta política e
organizativa para tomar o poder, afirmaba: “O imperialismo, en
realidade, non transforma nin pode transformar o capitalismo de
arriba abaixo. O imperialismo complica e acentúa as contradicións
do capitalismo, “embrolla” o monopolio coa libre competencia,
pero non pode eliminar o cambio, o mercado, a competencia, as crises,
etc.”. É dicir, Lenin situaba a superación do capitalismo non
no melifluo “outro mundo é posible”, senón na revolución
socialista que Marx defendeu ao longo da súa vida.
Imperialismo,
nacións oprimidas e mundialización
Xunto a
esta caracterización do imperialismo como capitalismo “agonizante,
pero non morto”, as categorías leninistas introducen outro
elemento que non se deduce da definición de “mundializacion” ou
“globalización”, a división do mundo entre nacións opresoras e
oprimidas, entre metrópoles imperialistas (non mundializadas ou
globalizadas, pois estes termos disimulan a brutalidade coa que
actúan os imperialistas) e colonias ou semicolonias.
Husson
xustifica a modificación da teoría leninista polo novo tríptico
introducido pola “mundialización” ou a “globalización”
-”países ricos, países emerxentes, países pobres”, di na
páxina 200-, por mor da decadencia do imperialismo ianki, a súa
dependencia dos capitais chineses e estranxeiros para sosterse.
Husson fai unha verdadeira trampa intelectual, confunde
conscientemente o todo -o imperialismo capitalista- cunha das partes
-o imperialismo ianki-. Se fose certa a súa lóxica, xa na época de
Lenin a afirmación de Husson sería aplicable, pois Lenin fala de
como unha potencia que agora chamariamos emerxente, os EE UU,
estaban a substituír á até ese momento primeira potencia mundial,
Gran Bretaña, que estaba a importar capitais.
“Inglaterra
e Francia venceron (na I Guerra), pero están empeñados até a
camisa con América, a cal decidiu que, por máis vencedores que se
consideren os franceses e os ingleses, ela ha de levar a nata e
percibir, con fartura, os intereses da súa axuda durante a guerra; e
iso debe aseguralo a frota americana, que se está construíndo agora
e que pola súa forza adianta á inglesa” (Informe
no II Congreso de toda Rusia das organizacións comunistas dos pobos
de Oriente, 1919). Porque compañeiro Husson, “O
capital sae gañando coa bancarrota do capitalismo rival ou da nación
rival, concentrándose aínda máis”
(A Bancarrota da II Internacional), pero isto non modifica as raíces
do imperialismo, só cambia quen manda.
Por iso,
que cambia o endebedamento -o británico e francés daquela e o
ianqui hoxe- das características centrais do imperialismo. Pero é
máis, nun alarde de eurocentrismo, Husson dinos que hai “países
pobres”; si, é certo, pero non nos di porque son pobres, como
chegaron a esa situación, só descríbea, “O capitalismo
globalizado é enormemente excluínte” dinos na pag. 94.
Iso
sabémolo desde que Marx (e antes) escribise o Manifesto Comunista,
que as hai ricas e pobres, avanzadas e atrasadas... Pero cales son as
relacións que se establecen entre elas, posto que estas cambian. Non
é o mesmo capitalismo o da época de Marx, onde como sistema
dominante cinguiase a Europa e pouco máis, á actualidade onde tras
a súa restauración nos estados obreiros, é o único sistema
existente a nivel mundial. Volvemos á pregunta do millón, cambiaron
tanto estas relacións desde que Lenin revisase a Marx no
“Imperialismo Fase Superior do Capitalismo”, para que este sexa
coñecido agora como “capitalismo globalizado”?.
Da mesma
maneira que o concepto de “mundialización” non nos permite
coñecer cales son as relacións de poder entre as potencias
“mundializadas”, que son capaces de esnaquizarse entre elas para
dominar unha sobre outra, como as súas contradicións pola
repartición do mundo entre eles, que levou a dúas guerras mundiais,
e a multitude de guerras comerciais, “pacíficas”. Este concepto
tampouco nos permite escudriñar noutra das grandes achegas de Lenin
por mor da súa concepción de Imperialismo, a división do mundo
entre nacións oprimidas e nacións opresoras.
Simplificando,
Marx dividía o mundo entre países civilizados, capitalistas, e
atrasados, non capitalistas, e sinalaba que a revolución iría dos
primeiros, onde o proletariado desenvolveuse, aos segundos. É a
partir da famosa carta en que recoñéce que toda a súa posición
respecto de Irlanda estaba equivocada, que no marxismo ábrese a
porta a outra perspectiva da dinámica da revolución: “Durante
moito tempo crin que sería posible derrocar ao réxime irlandés
polo ascendente da clase obreira inglesa... Pero un estudo máis
profundo convenceume pola contra. A clase obreira inglesa nunca fará
nada mentres non se libre de Irlanda. A panca debe aplicarse na
Irlanda. Por iso é que a cuestión irlandesa é tan importante para
o movemento social en xeral", e Engels afirmaba "A
historia irlandesa lémbralle a un o desastroso que é para unha
nación o subxugar a outra nación". O marxismo estaba a
incorporar ao seu acerbo teórico e político o aforismo de Dionisio
Inca Yupanqui, deputado americano ante as Cortes de Cadiz, quen, o 16
de decembro de 1810, dixo: "UN POBO QUE OPRIME A OUTRO NON PODE
SER LIBRE"
A tese de
Lenin de que o Imperialismo é a fase superior do capitalismo, afonda
o que Marx e Engels só entreviron. Ao ser o capitalismo o modo de
produción dominante en todo o mundo, a diferenza entre países
“avanzados/capitalistas” e “atrasados/non capitalistas” queda
tocada de morte. Se todos son capitalistas, a economía esta
“mundializada” como se diría agora, todos serían avanzados, e
como moito o que estaría a xerar esa mundialización da economía
seria un simple “aumento das desigualdades”, como afirma Husson,
dando orixe ao “triptico” de “países ricos, países
emerxentes, países pobres” como xurdido da nada. Non si?
Pois, non.
“O imperialismo é a progresiva opresión das nacións do mundo
por un puñado de grandes potencias” (O Proletariado
Revolucionario e o dereito das nacións á autodeterminación). Isto
é bastante máis que un aumento das desigualdades.
Lenin,
nunha descrición que desgraciada e traxicamente maniféstase dia a
dia, móstranos as dúas maneiras que ten o imperialismo de saquear,
dominar nacións (e non só o simple “aumento das desigualdades”,
iso é eurocentrismo, o demais aproximacións) por ese “puñado de
grandes potencias”,unha a máis directa, a colonial, cando di:
“E
vós sabedes que, á parte da dependencia directa, xurídica e
estatal, a dependencia colonial presupón unha serie de relacións de
dependencia financeira e económica, presupón unha serie de guerras,
que non se consideraron guerras porque moi a miúdo non pasaron de
simples masacres, cando as tropas imperialistas europeas e
norteamericanas, armadas coas máis perfectas armas de exterminio,
masacraron aos inermes e indefensos habitantes dos países coloniais”
(II Congreso da Internacional
Comunista, Informe sobre a Situación Internacional).
Pero o
imperialismo introduce e Lenin o recolle no seu libro do
Imperialismo, outra forma de dominación entre as nacións, indirecta
pero a máis estendida na a actualidade tras as guerras de liberación
dos anos 60, que Lenin define como semicolonias, “independentes
formalmente”, pero “dependentes por miles de fíos
financeiros, políticos e diplomáticos”.
En ámbolos
casos, estas nacións se ven sometidas a un brutal saqueo das súas
riquezas humanas e naturais, á explotación da clase traballadora e
a expoliación das materias primas, imprescindibles para que as
grandes corporacións manteñan o seu papel no mercado mundial.
A loita
destas nacións pola súa independencia, real e formal, polo control
das súas riquezas, xerou desde que Lenin escribise o seu libro en
1916 decenas de guerras de liberación, revolucións e
enfrontamentos, que marcaron non só o século XX, senón que o
seguen marcando agora, no XXI. As revolucións árabes son a
expresión máis recente desta loita das nacións oprimidas polo
imperialismo, por ese “puñado de potencias imperialistas”.
O concepto
de “mundialización” ou “globalización” non achega nada novo
á necesidade dos pobos de coñecer ao seu inimigo; antes ao
contrario, dilúeo, suavízao, disfrázao, abrindo as portas a que
“outra mundialización é posible” en contra da única saída
posible, a derrota do imperialismo, que é a derrota do capitalismo
na súa fase monopolista.
Novamente
Lenin sitúa a saída á barbarie imperialista nun terreo obxectivo,
o da loita de clases, “Os capitalistas non se reparten o mundo
levados dunha particular perversidade, senón porque o grao de
concentración a que se chegou obrígalles a seguir este camiño para
obter beneficios”. E a loita de clases só conduce a un final,
de novo, a revolución socialista: “ (...) os movementos de
liberación nacional das colonias e dos pobos oprimidos, que se
convencen por amarga experiencia de que non existe para eles outra
salvación que o triunfo do Poder dos Soviets sobre o imperialismo
mundial” (Esbozo inicial das teses sobre os problemas nacional
e colonial, 1920).
Para a
clase obreira no imperialismo, serve de algo o concepto de
mundialización?
Desde os
anos 60, un amplo sector da intelectualidade post marxista vén
tentando demostrar que a clase obreira perdera xa o seu papel central
na sociedade, e por conseguinte o seu papel revolucionario froito do
desenvolvemento técnico, que os substituía pola famosa “clase
media”, os traballadores de “pescozo branco” que xa non era o
“vello” proletariado industrial. Foron os Bernard Henri Levi, os
André Glucksmann ou os Alain Touraine quen máis ardentemente
defenderon esas teses, e foron os neoliberais cas súas políticas
antiobreiras (liberalización da economía, odio visceral cara ás
organizacións obreiras, despedimentos masivos de obreiros, como os
mineiros en Gran Bretaña, etc.) os que se encargaron de demostrar
pola negativa, que a clase obreira non desaparecera e a necesidade
que ten o sistema dela.
A crise do
“petróleo”, froito da caída da taxa de ganancia como demostra
Husson no seu libro, provoco o furibundo ataque neoliberal
contra os dereitos dos traballadores e os pobos. O retroceso dos
salarios e a perdida de dereitos como única vía para a recuperación
da taxa de ganancia pon ás claras que para o capitalismo na súa
fase monopolista, o traballo humano -é dicir, a clase obreira e a
produción de valor- segue sendo o único criterio de acumulación de
capital. É certo, que a formula do capital, D-M-D' tende sobre todo
nesta fase de dominio do capital financeiro, ao seu simplificación,
D-D'; pero as recorrentes crises xeradas pola caída da taxa de
ganancia, empéñase en contrarrestar esta tendencia: o capitalismo
segue sendo capitalismo, só que na súa fase agónica con todas as
súas contradicións agudizadas até o extremo.
Tras
aqueles intelectuais do post marxismo, a consecuencia do
“redescubrimento” da financeiración e a mundialización da
economía, outros, agora desde o campo do marxismo, dinnos que o
papel da clase obreira retrocede dentro da sociedade, cegados porque
ante os ollos de todos, é máis “fácil” enriquecerse nos
mercados financeiros e a especulación que a través da produción de
mercadorías froito do traballo humano, nun proceso de
autonomización, de divorcio entre o que deu en chamarse “economía
de casino” e “economía produtiva”.
É certo
que este fenómeno, baixo os golpes da crise, estase a manifestar
como unha das contradicións máis importantes ás que se enfronta o
sistema; a baixa rendibilidade dos sectores produtivos (a caida da
taxa de ganancia) fai que o diñeiro se oriente alí onde as
rendibilidades son superiores (desde a débeda soberana até os
xogadores de fútbol, todo é obxecto de especulación). Pero....
isto modifica cualitativamente as relacións sociais de produción,
como para que podamos falar, como se di no prologo, dunha “nova
arquitectura”, unha “nova era”, etc.?
Ademais, as
mesmas burbullas especulativas cuxa detonación pon de manifesto unha
crise do sistema, non só aparecen cando esta explota, como se viu;
senón que a burbulla especulativa é a manifestación máis clara de
que a tendencia decrecente da taxa de ganancia esta actuando como o
“vello topo” de Marx. Cando a economía atópase nunha fase
expansiva, con varios sectores da produción xerando unha taxa
elevada de beneficios froito do aumento da explotación dos
traballadores/as, os capitais oriéntanse masivamente cara a eses
sectores, xerando xusto... unha “burbulla especulativa” que fai
crecer de maneira exponencial eses capitais cunha gran rendibilidade.
O menor síntoma de enfraquecemento dos beneficios xerados por eses
sectores produtivos, provoca unha fuxida, a escorrentada, o estalido
desa burbulla, e o comezo da crise con todas as súas consecuencias.
Pero
novamente volvamos a Lenin, posto que na caracterización do
Imperialismo como fase monopolista do capitalismo analiza, tamén,
cales son as consecuencias das superganancias xeradas pola
“mundialización” (aquí se vale o termino descritivo dos
“marxistas” post leninistas) na clase obreira, introducindo un
concepto realmente novo, unha ferramenta sociolóxica fundamental
para explicar o deslumbramento dalgúns “marxistas” post
leninistas, a aristocracia obreira; porque a súa existencia explica
o atraso da clase obreira das potencias imperialistas no camiño
revolucionario que se lles “suporía”, pola súa gran
concentración, a súa organización e a súa tradición.
“É
evidente que tan xigantesca superganancia (xa que os capitalistas
aprópianse dela por encima da que espremen aos obreiros do seu
“propio” país) permite corromper aos dirixentes obreiros e á
capa superior da aristocracia obreira. Os capitalistas dos países
“adiantados” corrompen, e fano de mil maneiras, directas e
indirectas, abertas e ocultas.
“Esa
capa de obreiros aburguesados ou de “aristocracia obreira”,
enteiramente pequeno burgueses polo seu xero de vida, polos seus
emolumentos e por toda a súa concepción do mundo, é o principal
apoio da II Internacional, e, hoxe dia, o principal apoio social (non
militar) da burguesía”. (Prefacio ás
edicións francesa e alemá do Imperialismo Fase Superior do
Capitalismo).
Pero non
quedemos na descrición do fenómeno social, senón que vexamos que
conclusións políticas extrae Lenin no mesmo Prologo:
“Porque
son verdadeiros axentes da burguesía no seo do movemento obreiro,
lugartenentes obreiros da clase dos capitalistas, verdadeiros
vehículos do reformismo e o chovinismo. Na guerra civil entre o
proletariado e a burguesía colocaranse inevitablemente, en numero
considerable, á beira da burguesía, (...)
Sen
comprender as raíces económicas deste fenómeno, sen alcanzar a ver
a súa importancia política e social, é imposible dar o menor paso
cara ao cumprimento de todas as tarefas prácticas do movemento
comunista e da revolución social que se aveciña.”
O
“marxismo” post leninista, ao considerar superado a Lenin na súa
caracterización do Imperialismo, substituíndoo por palabras ocas de
contido político, como “mundialización” ou “globalización”,
convértense en expoñentes ideolóxicos desa “aristocracia
obreira”, reformista e chovinista.
Reformista
porque esas palabras ocas supoñen unha renuncia expresa a que a
transformación socialista da sociedade só pode vir pola vía da
revolución, desa “guerra civil entre o proletariado e a
burguesía”, e enfráscanse nunha política “por outro mundo”
intentado xustifica-lo teoricamente. Ao non dicirlle a “ese mundo”
cal é o inimigo, disolven calquera alternativa revolucionaria
póndose nos feitos ao lado da burguesía.
Pero tamén
é expresión do chovinismo da aristocracia obreira das potencias
imperialistas. Volvemos con iso ao “tríptico” de Husson: o mundo
esta dividido en “países ricos, países emerxentes e países
pobres”. Pero cal é o motivo de que os pobres sexan pobres, e non
só un simple aumento das desigualdades xerada pola “mundialización”,
polo carácter “excluínte” do capitalismo globalizado. De novo
adornan o que é un saqueo, dependencia e guerras do “puñado de
potencias”, que se enriquecen dunha maneira “xigantesca” a
conta dos países pobres. O capitalismo non é “excluínte”, é
unha samesuga que vive do sangue da clase obreira e os pobos
oprimidos.
Se só
aumentan as desigualdades, cunha política keynesiana na que o Estado
“rico” faga algunhas concesións, o problema resolveríase. Pero
desde 1916 sabemos que o problema non son as desigualdades, senón
que o imperialismo é a fase monopolista do capitalismo que explota,
saquea e “viola a democracia”, os dereitos das nacións
oprimidas, polo que como tal, só unha revolución pode acabar
con esas desigualdades.
Hai unha
terceira consecuencia de tirar a “auga sucia” -o stalinismo- con
“o neno” -o leninismo-, confúndese “aristrocracia obreira”
con clase obreira, e a ideoloxía que os primeiros destilan, “non
son obreiros, asalariados, senón que son clase media”, penetra nos
intelectuais marxistas post leninistas. Confunden, novamente, a parte
-aristocracia obreira- co todo -clase obreira-, e nas súas cabezas
disolven esta última na ideoloxía da primeira.
O problema
é que os aparellos corrompidos, sindicatos e partidos
institucionais, trasladan esta ideoloxía ao conxunto da clase
obreira, “convencendoos”, no colmo da alienación, de que os
“obreiros xa non existen”. Sobre a base dos cambios “xurídicos”
na relación laboral (precarización, externalización,
deslocalización), suponse que cambiaron as relacións sociais de
produción, a relación capital/traballo e o traballo asalariado como
fonte de valorización do capital.
As
características da crise actual, e a mesma insistencia desde a clase
capitalista, de que para saír dela, é dicir, recuperar a taxa de
ganancia que faga volver ao diñeiro aos sectores produtivos, é
preciso reducir os salarios, retroceder nas conquistas da clase
obreira, confirma que o papel da clase obreira segue sendo central en
e para o capitalismo na súa fase imperialista.
Cales
son as “tarefas prácticas do movemento”
Lenin
termina este prologo dicindo que “sen comprender as raíces
económicas deste fenómeno (o imperialismo e a aristocracia obreira)
... é imposible dar o menor paso cara ao cumprimento de todas as
tarefas prácticas do movemento comunista e da revolución social que
se aveciña”.
Tanto o
Prologo como o libro de Husson terminan cunha frase: “o
capitalismo quere volver ao seu funcionamento anterior á crise, pero
é imposible”, cousa que é totalmente certa. Pero para chegar
a esta conclusión non era preciso tirar pola borda todo o marxismo
do século XX, o leninismo, porque ao facelo os autores retrocederon
a antes de 1916, ao século XIX, e nun eterno recomezar, situámonos
no que Lenin xa anunciaba, que o Imperialismo era a fase agónica do
capitalismo, que non podía ir máis aló, e o movemento comunista
debía encarar as tarefas da “revolución que se aveciña”.
Aquí,
loxicamente, termina a crítica ao libro de Husson, pois non vai máis
aló de afirmar o que xa sabiamos desde 1916, que o imperialismo non
dá máis de si, que ou só “caben novas reparticións” ou a
revolución socialista. Isto marca as tarefas que se “aveciñan”
que son a reorganización do movemento revolucionario, armado das
ferramentas necesarias; teóricas, o marxismo revolucionario,
políticas, a táctica cara a toma do poder, e organizativas, o
partido revolucionario. Sitúanse os compañeiros nesta perspectiva?
Moito me
temo que non; as alternativas políticas e organizativas que cada un
levanta, correspóndese coas tarefas que se deducen das
caracterizacións, e se unha caracterización é similar á que deu
orixe hai case 150 anos á socialdemocracia, a proposta máis que
obvia é a de reconstruír ese tipo de organización,
socialdemócrata, e unha perspectiva non de revolución social, senón
de reforma do sistema capitalista.
A crise
actual, que se comparou coa do 29 e menos coa gran esquecida, a do
74/75, a do petróleo, puxo na axenda social a disxuntiva “socialismo
ou barbarie”, e con ela recuperar as principais achegas do que á
fronte do Partido Bolxevique, xunto con outros grandes
revolucionarios, “atrevéronse” a levar até o final esas
tarefas, expropiando á burguesía e inaugurando a era das
revolucións socialistas.
A
dexeneración e posterior destrución dos estados construídos a
partir desa revolución son motivo doutro análise, o que fixo Leon
Trotski e o trotskismo, pero non nos pode levar a facer o que moitos
intelectuais e marxistas fixeron todo estes anos, “tirar ao neno”
-o marxismo revolucionario- coa “auga sucia” -a dexeneración
stalinista-.
Tampouco
nos pode levar ao derrotismo e ao escepticismo imposto pola
propaganda burguesa. Os máis benévolos críticos burgueses do
marxismo critícano dicindo que “é unha utopía ben intencionada”,
pero sen posibilidade de aplicación práctica, como o demostra a
dexeneración da URSS e os estados “obreiros”.
A primeira
cuestión fronte a isto é histórica: a burguesía demorou 300 anos
en asentar o seu poder desde a primeira revolución burguesa
triunfante, e non nos imos a referir aos estados italianos dominados
pola burguesía comercial ou a Hansa, senón ao primeiro estado
burgués en “regra”, a república holandesa. 300 anos de vitorias
e derrotas, de guerras e de acordos “contra natura”, cos
revolucionarios norteamericanos apoiados por monarquías absolutistas
como a francesa ou a española, ou con Santas Alianzas entre a moi
burguesa Gran Bretaña e absolutistas tiránicos como os Prusianos ou
os austrohúngaros contra a revolución francesa.
A
burguesía, que antes da súa revolución, xa controlaba os resortes
do poder, universidades, cidades, bancos e comercios, e eran os
prestamistas dos reis absolutistas, demorou 300 anos en asentar o seu
poder; e á clase obreira que por definición só posúe ¡as súas
cadeas!, esíxeselle que en 100 anos asente o seu poder e transforme
o mundo.
O que
queira entrar nesta trampa é porque intelectual e socialmente esta
predisposto a facelo, pola contra, con simplemente botar unha ollada
á historia, resolveríanse moitas contradicións que hoxe atenazan a
reconstrución do movemento revolucionario, do seu partido.
Deixemos
de mellar a ferramenta do marxismo revolucionario con achegas que só
significan un eterno recomezar, que conduce a camiños sen saída.
Galiza, mes
de xuño de 2013
No hay comentarios:
Publicar un comentario