Carlos Dafonte
Varias son
as cuestións, relacionadas co anterior, sobre as que debemos
reflexiona-los cidadáns dos países do centro do sistema
capitalista.
En primeiro lugar, sobre as razóns de que no “patio traseiro” da grande potencia imperialista, os USA, prodúzanse este tipo de procesos que derruban a gobernos por eles tutelados. Na miña opinión son varias as causas; en primeiro lugar pola propia debilidade dos EEUU, que aínda que segue a ser a potencia hexemónica a nivel militar, a nivel político e económico distaba moito de ser aquela potencia que interviña en calquera país de América Latina e o planeta, sen ningún tipo de contestación como non fora a da URSS; en segundo por estar utilizando a maior parte dos seus recursos de todo tipo, económicos, políticos e militares en Oriente Medio é Próximo, nun proceso de “recolonización” e modificación do mapa da zona e en terceiro que é o que me parece máis importante, pola razón de que a oposición ós gobernos devanditos, xa non foi un grupo armado, con cativo apoio popular que tentaba implantar un sistema distinto do capitalista; a realidade do acontecido en algúns países de América Latina, é que o pobo organizado, unha parte moi importante do mesmo, as masas populares, grazas a masivas mobilizacións conseguen interromper procesos políticos que, como no caso do Ecuador, expulsan das institucións a partidos e presidentes corruptos e máis tarde, por medio do voto, este pobo organizado que se lanza a acción política, acada os obxectivos de que sexan novas organizacións saídas das loitas, quen dominen as institucións.
Algúns
anos máis tarde do acontecido en A.L., no estado español, en plena
crise económica e descrédito das institucións e partidos garantes
do proceso que coñecemos como “transición” política da
ditadura á democracia formal que se instaurou, prodúcense os
acontecementos que se teñen nomeado no seu conxunto como 15-M, que
xunto cas folgas xerais destes anos e outras mobilizacións
sectoriais, abren un camiño que vai ter continuidade nas diferentes
“mareas” en defensa dos servizos públicos e a grande “marcha
pola dignidade” que concentra en Madrid a máis dun millón de
manifestantes.
Elementos
todos eles, xunto a unha corrupción que todo o desborda, que
permiten a aparición, nuns primeiros momentos dun movemento que se
denomina PODEMOS, en proceso de constituírse en partido, cuxos bos
resultados nas eleccións europeas, producen un verdadeiro terremoto
no panorama político do estado español.
Hai toda
unha serie de preguntas que sería importante contestar desde o
estado español, a Unión Europea, o centro do sistema imperialista;
estes procesos descritos en América Latina, serían posibles nas
nosas sociedades?; atópanse en condicións as forzas de esquerda e
as de nova aparición, de pular procesos semellantes?; pódense
sacar conclusións e ensinanzas dos devanditos procesos que sirvan
para os países do centro do sistema capitalista?; deben ser
modelo para acada-los nosos obxectivos?; as estruturas do
estado burgués son máis poderosas no centro do sistema ou na
periferia?; e a sociedade civil?; cal é o seu grao de integración
no sistema?
Como
acada-lo poder foi, dende sempre o elemento central para as
organizacións que tentan cambia-lo que chamamos “modo de vida” e
polo tanto as relacións sociais de produción. Cales deben se-las
estratexias e as tácticas que desenvolvan as mesmas, para
conseguilo?; Que significa toma-lo poder?, e toda outra serie de
cuestións que teñen relación, deben ser tamén elementos centrais
desa reflexión.
AS FORZAS DE ”ESQUERDA” NO CENTRO
DO SISTEMA
No centro
do sistema, as experiencias históricas dos últimos anos, nos levan
a afirmar que os partidos socialistas dende o comezo da longa crise
actual, a finais da década dos sesenta do século pasado,
abandonaron as políticas socialdemócratas, mellor dito keynesianas;
a situación de crise económica non posibilita negociar melloras
para os traballadores, e os partidos socialistas súbense ó carro
das políticas neoliberais e non ter atrancos para accede-lo poder
nos seus respectivos países; os exemplos máis clarificadores foron
o “novo laborismo” británico, o PSOE español, o PSF francés,
grego e portugués e o PSD de Alemaña. Tamén hai que subliñar que
nos anos de dominio da socialdemocracia, aplicando as súas políticas
non tentou transformar ningún país capitalista en socialista e os
cambios estruturais nas sociedades foron moi cativos. Así pois estes
partidos teñen o papel, no transcurso da historia, de ser a
oposición sistemática ós procesos revolucionarios ata a segunda
gran guerra, os abandeirados do “capitalismo de faciana humana”
na fase expansiva de 1944-67 e de pular políticas neoliberais, como
xa salientamos, nos últimos corenta anos. O resumo é, salvo a
introdución dalgúns matices, que a Segunda Internacional despois da
primeira guerra mundial, embárcase na tarefa de “lavarlle a cara ó
capitalismo” nas épocas de expansión e de xestiona-la crise a
favor do mesmo, nas de refluxo.
Polo tanto
como cada partido debe ser considerado en función das políticas que
practica e non do que proclama, hai tempo debemos considerar ós
chamados partidos socialistas ó marxe da cualificación de
“organizacións de esquerda”; no mellor dos casos configúranse
como a “dereita progresista”.
Por outra
banda, os partidos comunistas europeos na súa maioría, a partires
da segunda grande guerra, atrapados no institucionalismo, e
empeñados, algún deles, nunha inaceptable lectura reformista de
Gramsci, hai tempo abandonaron a análise sobre as particularidades
dos estados capitalistas na actualidade e as estratexias para a
toma do poder e o avance cara a modificación fondas das súas
estruturas de explotación. Parecen considerar a vía parlamentar
como o único camiño, e que a clase obreira conseguirá o poder,
cando os resultados electorais sexan satisfactorios e posibiliten un
pacto de goberno cos partidos socialistas, e ata como no caso de
Italia, chegar a autodisolución e á converxencia con sectores da
democracia cristiá. A realidade é que moitos destes partidos ou
ex-partidos, dende os gobernos, aplican políticas neoliberais,
privatizan empresas e servizos públicos e levan unha política
internacional de complicidade co imperialismo.
O MOVEMENTO CONTRA A GLOBALIZACIÓN
NEOLIBERAL
Nos últimos
anos do século XX cristalizou un poderoso movemento contra a
globalización neoliberal, formado por un conxunto de alternativas de
carácter sectorial, que se visualizaban nos chamados Foros Sociais,
desde o que teñen xurdido propostas como a de “cambia-lo mundo
sen toma-lo poder”, que reafirman a necesidade da
reflexión, pola confusión que poden producir no propio movemento
alterglobalizador e en sectores da esquerda. É certo que cando se
formulan non existían experiencias que van clarificando a situación,
como a de Venezuela, a de Bolivia, Ecuador, Paraguai, onde por medio
dunhas eleccións “sectores da esquerda” que teñen pouco que ver
cos “socialistas europeos”, controlan algunhas institucións do
estado “democrático burgués”. Ademais, o devandito movemento,
por ser un agregado de sectores, non foi polo de agora capaz de dar
unha alternativa global ó capitalismo.
Outra
posición que leva á confusión e que precisa de debate, é a
enunciada por Toni Negri no seu libro “Imperio”. Segundo Negri o
capitalismo entrou na época do “imperio”, onde o estado-nación,
característico da etapa do imperialismo esta a desaparecer da escena
mundial. E posto que é dentro do proceso de loita de clases onde se
produce esta superación, nesta nova etapa, o suxeito revolucionario,
xa non é a clase obreira senón a “multitude”. Concepto este que
é, segundo Atilio Borón, unha categoría teórica valeira,
carente de sustancia sociolóxica e de cativa ou nula utilidade
práctica para cambia-lo mundo. Na actualidade podemos afirmar, no
aspecto político, aínda que poda parecer unha distorsión, que a
multitude de Negri e a cidadanía que outros utilizan
como o novo suxeito revolucionario, son sinónimos.
A tese de
Toni Negri leva a conclusión de que como a “multitude” non pode
ser representada, partidos de clase e sindicatos xa non teñen razón
de existir. Esta teorización ten moito que ver, repito, cas teses
sobre o cidadanismo, que tamén no estado español están a ser
debatidas pola opinión pública e postas en cuestión polos sectores
da esquerda, pois négase a existencia na sociedade de clases en
conflito, a necesidade da organización política da clase
traballadora asalariada e que a saída da crise se faga en función
de interese de clase.
Independentemente
destas posicións, a propia existencia do movemento chamado
alterglobalizador, pon en dúbida que a recomposición da esquerda se
deba facer en función do eixo partido –sindicato, tese que tamén
lle escoitei sorprendentemente, defender hai un tempo a Julio Anguita
e que considero que é errada.
COMO DICÍA
FEDERICO ENGELS: ESTADO É IGUAL A DITADURA DE CLASE.
O instrumento que personifica
o poder da clase dominante, a que explota ó resto da sociedade, é o
Estado; pero ademais, tanto nas sociedades de capitalismo
avanzado, o centro do sistema, como na súa periferia, sociedades
dependentes, existe unha sociedade civil, activa e con diferentes
estadios de organización segundo as circunstancias dos procesos
históricos vividos.
Ata hoxe,
as experiencias sobre a toma do poder para iniciar cambios
revolucionarios, sempre, salvo o caso de Chile en 1970, producíronse
mediante o que Gramsci chamaba “unha guerra de manobra”, en
países onde a sociedade civil, son as súas verbas, era “primitiva
e xelatinosa”: Rusia 1917, Europa do leste a partir da segunda
guerra mundial co apoio dos exércitos soviéticos, China e o sueste
asiático, Cuba, algúns países de África no proceso
descolonizador, etc.
Polo tanto
a esquerda, e afasto deste termo, como xa dixen, ás organizacións
políticas que abandonaron o marxismo como “guía para a acción”,
non ten un modelo onde investigar os múltiples procesos, complexos,
cheos de pasos adiante e retrocesos, de ensinanzas en suma, da toma
do poder, consolidación do mesmo e modificación das estruturas nun
país do centro do sistema capitalista, onde con palabras de Gramsci,
“o Estado non o é todo”, só “unha trincheira avanzada da
sociedade civil a cal é capaz de sobrevivir ós embates contra o
Estado”. Polo tanto a toma do poder xa non pode ser resultado dunha
“guerra de manobra”, como ocorreu en Rusia en 1917, senón
dunha “guerra de posicións”. Pero, é certa a afirmación
gramsciana de que o Estado é só unha trincheira avanzada da
sociedade civil?. Interesante pregunta xa que moitos sectores que se
consideran pertencentes á esquerda consideran esta premisa como o
núcleo central arredor do que construi-la súa proposta política.
Estes días en que PODEMOS visita con asiduidade os faladoiros
políticos das TV, vexo que un dos seus dirixentes, Juan Carlos
Monedero, leva pegada na tapa do seu portátil unha fotografía de
Gramsci. Pero, de que Gramsci?
Nos países
do centro do sistema, dende os que as súas oligarquías exercen o
dominio político, económico e militar sobre amplas zonas do
planeta, esta realidade permitiu a sectores das clases
explotadas conseguir migallas, por medio da loita decidida, e as
veces moi dura d@s traballador@s, do espolio levado a cabo polas
clases dominantes en países da periferia, que se traduciu nunha
mellora na vida cotiá: coberturas sociais, servizos públicos, etc.,
situación que coadxuvou a que o sistema cooptase sectores explotados
e incluso antagónicos da sociedade, para un consenso sobre os
elementos esenciais que permitían unha acción de goberno arredor
das políticas de todo tipo que impoñen as clases explotadoras.
Lenin, con
anterioridade a Gramsci, formulou diferencias entre como dominaban as
clases dominantes nos diferentes países segundo o desenvolvemento
político: “A experiencia mundial dos gobernos burgueses e
terratenentes, ten desenvolvido dous métodos para mante-lo pobo
sometido. O primeiro é a violencia coa que os tsares amosaron ó
pobo ruso o máximo do que pode e non pode facerse (…) pero hai
outro método mellor desenvolvido pola burguesía francesa e
inglesa…o método do engano, a loanza, as frases finas, os millóns
de promesas, os pequenos subornos e as concesións non esenciais
mentres conservan o esencial”.
Establecía
pois diferencias entre “oriente” e “occidente”, utilicemos a
terminoloxía gramsciana, no xeito en que a clase dominante exerce o
seu poder; en “oriente” a coerción como parámetro
básico, en “occidente”, está sempre presente, pero as clases
dominantes tentan conseguir o consenso de sectores da clase
antagónica. Coerción e consenso que son compoñentes básicos do
concepto de hexemonía sobre o que Gramsci, fixo reflexións
moi fondas nos Cadernos da Cárcere. Hexemonía como o
instrumento do que se serven os explotadores para manter submisos ós
explotados e que acepten a súa condición. Hexemonía en suma
como a materialización dunha posición de clase que lle permite a
unha delas, nunha formación social determinada, ser dominante sobre
as que lle disputan o poder.
Lenin non
lle deu a este termo un carácter tan amplo como o sardo, utilizándoo
só ó referirse á persuasión exercida polo proletariado sobre unha
clase non antagónica, o campesiñado, nunha revolución burguesa;
pero termo considerado por el moi importante pois chega a dicir “que
o proletariado é revolucionario só na medida en que é consciente e
fai efectiva a idea da súa hexemonía”. É dicir
cando supera a loita corporativa contra os patróns e o goberno, pola
solución dos seus problemas inmediatos, salarios, etc., e planéase
a loita “contra calquera manifestación de arbitrariedade e de
opresión, onde se manifeste, calquera que sexa a clase ou grupo
social afectado”. Exercer a hexemonía significa para a
clase obreira ter do seu lado á maioría dos explotados, que ven no
proletariado ó voceiro das súas loitas e que pode conducilos e
axudalos a consegui-los seus devezos. Así pois o concepto de
hexemonía e o tema da “vangarda” están intimamente
ligados no pensamento de Lenin.
Pero dicía
que hai unha lectura desde unha visión dereitista, socialdemócrata,
de Gramsci, posiblemente o marxista que máis teña indagado sobre a
sociedade civil e a hexemonía no capitalismo avanzado;
quizais como resultado dun estudo parcial e interesado dos seus
traballos, levou a algúns a sacar unha idea distorsionada sobre o
seu pensamento; a frase máis arriba transcrita, parece situar no
capitalismo avanzado a hexemonía na sociedade civil e a
primacía desta sobre o estado. Polo tanto é fácil sacar a
conclusión de que si as clases populares teñen acceso ó estado a
traveso da “democracia”, o estado, pode deixar de ser unha
maquinaria represora e existe a posibilidade de transformalo ata
conseguir que leve adiante medidas que permitan avanzar cara ó
socialismo; é a típica posición reformista que teñen adoptado
tamén numerosos partidos comunistas desde hai tempo, pero sobre todo
despois da desaparición da URSS. A experiencia nos di que a
democracia representativa non permitiu nunca a existencia dun goberno
que expropie á burguesía, e cando algún situouse no entorno destas
medidas como no caso de Chile, o estado burgués actuou coa violencia
e como a máquina represora que é, ó servizo da minoría
explotadora.
Estes
partidos poñen as veces de manifesto, lamentándoo, a contradición
de que sendo o proletariado e o conxunto das crases populares a parte
máis numerosa da sociedade, e podendo co seu voto supostamente,
cambia-lo rumbo da historia, que non o dirixan cara á “opción
revolucionaria” que eles representan; e cando analizan as derrotas
electorais que sofren, e ven como a maioría dos votos das clases
populares emitíronse a favor e beneficio da que consideran a “outra
esquerda”, a social-neoliberal, non pasan moitas veces de facer
unha análise superficial e centrado case exclusivamente no
formidable papel e a grande incidencia dos medios de comunicación e
a capacidade que teñen para “crear opinión” en amplos sectores
populares, e para afastalos das opcións que tentan avanzar por un
camiño de cambios de estruturas. Son os medios de comunicación, en
mans de grandes emporios capitalistas, cousa esta última que é
verdade, os que conseguen coa súa orientación ó servizo do
capital, “adormecer-la” sociedade.
O
eixo básico da dominación, da hexemonía en suma, conclúen
estas análises, para min errados, establécese na capacidade e
control das crases dominantes para monopoliza-los medios de
comunicación; se a isto engadímoslle a alienación que produce o
proceso produtivo nos traballadores, teríamos as claves, para
explica-la dominación de clase no capitalismo avanzado. Ponse polo
tanto o énfase do exercicio da hexemonía, só como consenso,
na sociedade civil.
O sistema
parece manterse sen coerción, sen intervención estatal; o estado
sen dúbida, pensan, pode ser transformado; a clase obreira pode
acceder a el, pero son os medios de comunicación e toda outra serie
de aparellos ideolóxicos e o sistema produtivo, os causantes da
neutralización da súa capacidade revolucionaria e as razóns de que
non utilice o estado como instrumento de transformación. O corolario
a estas formulacións é que hai que actuar na esfera da sociedade
civil pero non se lle da a importancia que ten a actuación na esfera
do estado, tentando neutraliza-la capacidade de cooptación que este
ten.
Cando unha
actitude máis autocrítica, baseada nunha análise máis fonda da
realidade social e o xeito en como se produce o consenso, levaría a
concluír que tamén a súa estratexia política, baseada na loita
institucional como único medio de accede-lo poder, axuda á
consolidación do estado democrático burgués parlamentario, e a
manter a amplos sectores populares nunha perspectiva reformista. O
mesmo ocorre en moitos países da periferia, onde moitas loitas de
masas desembocan en novas eleccións, sen modifica-las vellas
institucións da democracia burguesa, sendo canalizadas e
neutralizadas segundo os intereses das clases dominantes
Neste senso
sería importante sinalar, pois pode servir de exemplo, como os
traballadores da UE a 15, por exemplo, levan protagonizando nestes
anos de recesión económica, importantes mobilizacións contra a
redución sistemática dos seus dereitos, sen que se poña en
cuestión a democracia burguesa e a incapacidade da mesma para dar
solucións, á cada vez maior riqueza duns poucos e a perda de
dereitos e retrocesos nas conquistas sociais da grande maioría.
Amadeo
Bordiga dirixente comunista italiano, aseverou no debate con Stalin,
producido no seno do VI Pleno do Comité Executivo da IIIª
Internacional, creo que adecuadamente, as diferencias entre “oriente”
e “occidente” respecto á toma do poder e a problemática coa que
se atopan os revolucionarios en cada situación: “Na Internacional
só temos un partido que teña conseguido a vitoria revolucionaria: o
partido bolxevique. Eles din que, polo tanto , debemos toma-lo camiño
que levou ó partido ruso ó éxito. Isto é completamente certo,
pero segue a ser insuficiente. O certo é que o partido ruso loitou
baixo condicións especiais nun pais no que a revolución burguesa
liberal aínda non se levara a cabo, e a aristocracia feudal non fora
derrotada pola burguesía capitalista. Entre a caida da autocracia
feudal e a toma do poder da crase obreira hai un período demasiado
curto para que poda compararse co desenvolvemento que o proletariado
terá que levar a cabo en outros países. Porque non houbo tempo para
construír un aparello de estado burgués sobre as ruínas do
aparello feudal tsarista. O desenvolvemento ruso non nos proporciona
unha experiencia de como pode o proletariado derrocar un estado
capitalista liberal-parlamentario que exista desde hai anos e posúa
capacidade para autodefenderse. Nembargantes nós debemos saber como
atacar un estado democrático burgués moderno que, por unha banda,
ten os propios medios para mobilizar e corromper ideoloxicamente ó
proletariado, e, por outra, pode defenderse a si mesmo no terreo da
loita armada con maior eficacia que a autocracia tsarista. Este
problema nunca xurdiu na historia do partido comunista ruso”.
Bordiga
situaba, non na sociedade civil, senón no estado o no gordiano que
hai que crebar para toma-lo poder.
A realidade
é que a democracia burguesa crea a ilusión de que no seu exercicio,
as diferencias existentes entre as persoas por pertencer a clases
distintas, desaparecen, e que os votos dos que teñen menos riqueza e
ata dos que non teñen ningunha, valen o mesmo que os dos que máis
teñen. As diferencias económicas existentes no seo da sociedade,
por non se sabe que medios, deben ser máxicos, convértense en
igualdade xurídica entre explotadores e explotados no seo do estado.
E non hai maxia algunha; a constatación cotiá débenos levar a
afirmar que a democracia burguesa é unha formalidade coa que non
debemos enganarnos; na mesma, os poderosos teñen mecanismos
suficientes de influencia ó marxe das regras democráticas para
orientar e determinar as políticas económicas e sociais dos
gobernos elixidos polo sistema parlamentar. Verifícase, un día tras
outro, o dito pola viúva do presidente francés François
Mitterrand, nada sospeitosa de marxista ou revolucionaria, unha
persoa timidamente progresista que consideraba hai tempo, que tanto
Francia como os EEUU de Norteamérica non son unha democracia porque
nestes países, como en tantos outros, “os electos aproban unhas
leis que nunca propuxeron e que os electores non queren”.Verdade
que esta aseveración podíamo-la aplicar ó estado español e a
constante verificación de que hai unha distancia enorme entre o que
se propón nas campañas e despois o que se leva adiante?
Aínda que
o parlamentarismo se ten convertido no principal mecanismo ideolóxico
de dominación dos poderes económicos, debemos valorar que o sistema
parlamentar hoxe existente é froito da loita dos traballadores e
traballadoras e a perda desta conquista representaría un paso atrás
sen precedentes; pero sen esquecer que a ideoloxía da “democracia
burguesa” constitúe a síntese permanente do consenso inculcado
polo estado capitalista, e o seu poder de cooptación e asimilación
de sectores obreiros e populares é maior, como di Perry Anderson,
que calquera reforma de carácter económico, sempre sometidas
a debate e cuestionadas polos traballadores, xa que constantemente
tenden a crear novas expectativas, que ningunha economía capitalista
pode satisfacer.
Pola
contra, a estrutura política capitalista non se pon en cuestión,
por parte da clase obreira, nos últimos 70 anos nos países do
centro do sistema; e moi poucas veces na periferia. Este é un
elemento básico que desde o meu punto de vista hai que modificar
nunha estratexia revolucionaria; pasar da aceptación á denuncia da
democracia representativa como forma de ditadura das clases opresoras
e ningún revolucionario debe loitar por mellora-lo estado que
explota e si facer comprender á gran maioría da poboación o
funcionamento do estado alternativo, baseado en novos valores
democráticos. Significa isto renunciar á participación nas
institucións e a conseguir reformas desde as mesmas? En absoluto,
pero non perdendo nunca de vista que o estado é un instrumento de
clase e o estado capitalista un instrumento ó servizo dos
capitalistas.
Así pois
unha proposta revolucionaria debe construírse tamén sobre a
conclusión de que é a existencia dunha democracia burguesa, onde
parece que as diferencias de crase “desaparecen” co “un home,
unha muller un voto”, o “estado representativo”, é, dicíamos,
o atranco fundamental, o maior condicionamento ideolóxico para que
as masas obreiras podan pensar na necesidade dun “estado
socialista”, condición necesaria e imprescindible para avanzar
cara á consecución dunha sociedade deste tipo.
Como
conclusión, o “estado parlamentario” que pasa por ser a “suma
xurídica dos seus cidadás”, é o eixo dos aparellos ideolóxicos
do capitalismo, por iso non se pode separar sociedade civil de
estado. Os medios de comunicación, a igrexa, a escola, etc., xogan
un papel complementario, fundamental para garanti-la estabilidade do
réxime da clase capitalista, tamén as relacións de mercado e o
proceso de traballo, pero o principal papel cultural-ideolóxico é o
estado mesmo.
En Galicia no mes de novembro de 2014
No hay comentarios:
Publicar un comentario