A convicción profunda da actualidade da revolución, fai necesaria a organización política da clase obreira.

G. Lukács
 

lunes, 3 de noviembre de 2014

ALGUNHAS REFLEXIÓNS SOBRE O ESTADO, A HEXEMONÍA E O DOBRE PODER (PARTE I)


Carlos Dafonte
As sublevacións populares de hai uns anos, en Ecuador, Bolivia e Arxentina, onde derrúbanse gobernos elixidos segundo as normas do parlamentarismo burgués, que levaban adiante políticas contrarias ós intereses da gran maioría da poboación, aínda que non conseguiran a instauración dun poder alternativo, quizais polo fetichismo que sobre as masas e determinadas forzas políticas exerce aínda a democracia burguesa, e as vitorias electorais de Chávez e Maduro en Venezuela, enfrontados ós intereses da oligarquía co apoio de sectores do exército, instrumento represor por antonomasia ó servizo das clases dominantes, de Evo Morales en Bolivia , Correa en Ecuador e Lugo en Paraguai, sitúan nun primeiro plano a necesidade do análise sobre o poder, o estado como órgano de dominación, e a sociedade civil, que sempre deben levar adiante as forzas revolucionarias.
Varias son as cuestións, relacionadas co anterior, sobre as que debemos reflexiona-los cidadáns dos países do centro do sistema capitalista.

En primeiro lugar, sobre as razóns de que no “patio traseiro” da grande potencia imperialista, os USA, prodúzanse este tipo de procesos que derruban a gobernos por eles tutelados. Na miña opinión son varias as causas; en primeiro lugar pola propia debilidade dos EEUU, que aínda que segue a ser a potencia hexemónica a nivel militar, a nivel político e económico distaba moito de ser aquela potencia que interviña en calquera país de América Latina e o planeta, sen ningún tipo de contestación como non fora a da URSS; en segundo por estar utilizando a maior parte dos seus recursos de todo tipo, económicos, políticos e militares en Oriente Medio é Próximo, nun proceso de “recolonización” e modificación do mapa da zona e en terceiro que é o que me parece máis importante, pola razón de que a oposición ós gobernos devanditos, xa non foi un grupo armado, con cativo apoio popular que tentaba implantar un sistema distinto do capitalista; a realidade do acontecido en algúns países de América Latina, é que o pobo organizado, unha parte moi importante do mesmo, as masas populares, grazas a masivas mobilizacións conseguen interromper procesos políticos que, como no caso do Ecuador, expulsan das institucións a partidos e presidentes corruptos e máis tarde, por medio do voto, este pobo organizado que se lanza a acción política, acada os obxectivos de que sexan novas organizacións saídas das loitas, quen dominen as institucións.
Algúns anos máis tarde do acontecido en A.L., no estado español, en plena crise económica e descrédito das institucións e partidos garantes do proceso que coñecemos como “transición” política da ditadura á democracia formal que se instaurou, prodúcense os acontecementos que se teñen nomeado no seu conxunto como 15-M, que xunto cas folgas xerais destes anos e outras mobilizacións sectoriais, abren un camiño que vai ter continuidade nas diferentes “mareas” en defensa dos servizos públicos e a grande “marcha pola dignidade” que concentra en Madrid a máis dun millón de manifestantes.
Elementos todos eles, xunto a unha corrupción que todo o desborda, que permiten a aparición, nuns primeiros momentos dun movemento que se denomina PODEMOS, en proceso de constituírse en partido, cuxos bos resultados nas eleccións europeas, producen un verdadeiro terremoto no panorama político do estado español.
Hai toda unha serie de preguntas que sería importante contestar desde o estado español, a Unión Europea, o centro do sistema imperialista; estes procesos descritos en América Latina, serían posibles nas nosas sociedades?; atópanse en condicións as forzas de esquerda e as de nova aparición, de pular  procesos semellantes?; pódense sacar conclusións e ensinanzas dos devanditos procesos que sirvan para os países do centro do sistema capitalista?; deben  ser modelo para acada-los  nosos obxectivos?; as estruturas do estado burgués son máis poderosas no centro do sistema ou na periferia?; e a sociedade civil?; cal é o seu grao de integración no sistema?
 Como acada-lo poder foi, dende sempre o elemento central para as organizacións que tentan cambia-lo que chamamos “modo de vida” e polo tanto as relacións sociais de produción. Cales deben se-las estratexias e as tácticas que desenvolvan as mesmas, para conseguilo?; Que significa toma-lo poder?, e toda outra serie de cuestións que teñen relación, deben ser tamén elementos centrais desa reflexión.


AS FORZAS DE ”ESQUERDA” NO CENTRO DO SISTEMA
No centro do sistema, as experiencias históricas dos últimos anos, nos levan a afirmar que os partidos socialistas dende o comezo da longa crise actual, a finais da década dos sesenta do século pasado, abandonaron as políticas socialdemócratas, mellor dito keynesianas; a situación de crise económica non posibilita negociar melloras para os traballadores, e os partidos socialistas súbense ó carro das políticas neoliberais e non ter atrancos para accede-lo poder nos seus respectivos países; os exemplos máis clarificadores foron o “novo laborismo” británico, o PSOE español, o PSF francés, grego e portugués e o PSD de Alemaña. Tamén hai que subliñar que nos anos de dominio da socialdemocracia, aplicando as súas políticas non tentou transformar ningún país capitalista en socialista e os cambios estruturais nas sociedades foron moi cativos. Así pois estes partidos teñen o papel, no transcurso da historia, de ser a oposición sistemática ós procesos revolucionarios ata a segunda gran guerra, os abandeirados do “capitalismo de faciana humana” na fase expansiva de 1944-67 e de pular políticas neoliberais, como xa salientamos, nos últimos corenta anos. O resumo é, salvo a introdución dalgúns matices, que a Segunda Internacional despois da primeira guerra mundial, embárcase na tarefa de “lavarlle a cara ó capitalismo” nas épocas de expansión e de xestiona-la crise a favor do mesmo, nas de refluxo.
Polo tanto como cada partido debe ser considerado en función das políticas que practica e non do que proclama, hai tempo debemos considerar ós chamados partidos socialistas ó marxe da cualificación de “organizacións de esquerda”; no mellor dos casos configúranse como a “dereita progresista”.
Por outra banda, os partidos comunistas europeos na súa maioría, a partires da segunda grande guerra, atrapados no institucionalismo, e empeñados, algún deles, nunha inaceptable lectura reformista de Gramsci, hai tempo abandonaron a análise sobre as particularidades dos  estados capitalistas na actualidade e as estratexias para a toma do poder e o avance cara a modificación fondas das súas estruturas de explotación. Parecen considerar a vía parlamentar como o único camiño, e que a clase obreira conseguirá o poder, cando os resultados electorais sexan satisfactorios e posibiliten un pacto de goberno cos partidos socialistas, e ata como no caso de Italia, chegar a autodisolución e á converxencia con sectores da democracia cristiá. A realidade é que moitos destes partidos ou ex-partidos, dende os gobernos, aplican políticas neoliberais, privatizan empresas e servizos públicos e levan unha política internacional de complicidade co imperialismo.


O MOVEMENTO CONTRA A GLOBALIZACIÓN NEOLIBERAL
Nos últimos anos do século XX cristalizou un poderoso movemento contra a globalización neoliberal, formado por un conxunto de alternativas de carácter sectorial, que se visualizaban nos chamados Foros Sociais, desde o que teñen xurdido propostas como a de “cambia-lo mundo sen toma-lo poder”, que reafirman a necesidade da reflexión, pola confusión que poden producir no propio movemento alterglobalizador e en sectores da esquerda. É certo que cando se formulan non existían experiencias que van clarificando a situación, como a de Venezuela, a de Bolivia, Ecuador, Paraguai, onde por medio dunhas eleccións “sectores da esquerda” que teñen pouco que ver cos “socialistas europeos”, controlan algunhas institucións do estado “democrático burgués”. Ademais, o devandito movemento, por ser un agregado de sectores, non foi polo de agora capaz de dar unha alternativa global ó capitalismo.
Outra posición que leva á confusión e que precisa de debate, é a enunciada por Toni Negri no seu libro “Imperio”. Segundo Negri o capitalismo entrou na época do “imperio”, onde o estado-nación, característico da etapa do imperialismo esta a desaparecer da escena mundial. E posto que é dentro do proceso de loita de clases onde se produce esta superación, nesta nova etapa, o suxeito revolucionario, xa non é a clase obreira senón a “multitude”. Concepto este que é, segundo Atilio Borón,  unha categoría teórica valeira, carente de sustancia sociolóxica e de cativa ou nula utilidade práctica para cambia-lo mundo. Na actualidade podemos afirmar, no aspecto político, aínda que poda parecer unha distorsión, que a multitude de Negri e a cidadanía que outros utilizan como o novo suxeito revolucionario, son sinónimos.
A tese de Toni Negri leva a conclusión de que como a “multitude” non pode ser representada, partidos de clase e sindicatos xa non teñen razón de existir. Esta teorización ten moito que ver, repito, cas teses sobre o cidadanismo, que tamén no estado español están a ser debatidas pola opinión pública e postas en cuestión polos sectores da esquerda, pois négase a existencia na sociedade de clases en conflito, a necesidade da organización política da clase traballadora asalariada e que a saída da crise se faga en función de interese de clase.
Independentemente destas posicións, a propia existencia do movemento chamado alterglobalizador, pon en dúbida que a recomposición da esquerda se deba facer en función do eixo partido –sindicato, tese que tamén lle escoitei sorprendentemente, defender hai un tempo a Julio Anguita e que considero que é errada.


COMO DICÍA FEDERICO ENGELS: ESTADO É IGUAL A DITADURA DE CLASE.
O instrumento que personifica o poder da clase dominante, a que explota ó resto da sociedade, é o Estado; pero ademais, tanto  nas sociedades de capitalismo avanzado, o centro do sistema, como na súa periferia, sociedades dependentes, existe unha sociedade civil, activa e con diferentes estadios de organización segundo as circunstancias dos procesos históricos vividos.
Ata hoxe, as experiencias sobre a toma do poder para iniciar cambios revolucionarios, sempre, salvo o caso de Chile en 1970, producíronse mediante o que Gramsci chamaba “unha guerra de manobra”, en países onde a sociedade civil, son as súas verbas, era “primitiva e xelatinosa”: Rusia 1917, Europa do leste a partir da segunda guerra mundial co apoio dos exércitos soviéticos, China e o sueste asiático, Cuba, algúns países de África no proceso descolonizador, etc.
Polo tanto a esquerda, e afasto deste termo, como xa dixen, ás organizacións políticas que abandonaron o marxismo como “guía para a acción”, non ten un modelo onde investigar os múltiples procesos, complexos, cheos de pasos adiante e retrocesos, de ensinanzas en suma, da toma do poder, consolidación do mesmo e modificación das estruturas nun país do centro do sistema capitalista, onde con palabras de Gramsci, “o Estado non o é todo”, só “unha trincheira avanzada da sociedade civil a cal é capaz de sobrevivir ós embates contra o Estado”. Polo tanto a toma do poder xa non pode ser resultado dunha “guerra de manobra”, como ocorreu en Rusia en 1917,  senón dunha “guerra de posicións”. Pero, é certa a afirmación gramsciana de que o Estado é só unha trincheira avanzada da sociedade civil?. Interesante pregunta xa que moitos sectores que se consideran pertencentes á esquerda consideran esta premisa como o núcleo central arredor do que construi-la súa proposta política. Estes días en que PODEMOS visita con asiduidade os faladoiros políticos das TV, vexo que un dos seus dirixentes, Juan Carlos Monedero, leva pegada na tapa do seu portátil unha fotografía de Gramsci. Pero, de que Gramsci?
Nos países do centro do sistema, dende os que as súas oligarquías exercen o dominio político, económico e militar sobre amplas zonas do planeta, esta realidade permitiu  a sectores das clases explotadas conseguir migallas, por medio da loita decidida, e as veces moi dura d@s traballador@s, do espolio levado a cabo polas clases dominantes en países da periferia, que se traduciu nunha mellora na vida cotiá: coberturas sociais, servizos públicos, etc., situación que coadxuvou a que o sistema cooptase sectores explotados e incluso antagónicos da sociedade, para un consenso sobre os elementos esenciais que permitían unha acción de goberno arredor das políticas de todo tipo que impoñen as clases explotadoras.
Lenin, con anterioridade a Gramsci, formulou diferencias entre como dominaban as clases dominantes nos diferentes países segundo o desenvolvemento político: “A experiencia mundial dos gobernos burgueses e terratenentes, ten desenvolvido dous métodos para mante-lo pobo sometido. O primeiro é a violencia coa que os tsares amosaron ó pobo ruso o máximo do que pode e non pode facerse (…) pero hai outro método mellor desenvolvido pola burguesía francesa e inglesa…o método do engano, a loanza, as frases finas, os millóns de promesas, os pequenos subornos e as concesións non esenciais mentres conservan o esencial”.
Establecía pois diferencias entre “oriente” e “occidente”, utilicemos a terminoloxía gramsciana, no xeito en que a clase dominante exerce o seu poder; en “oriente” a coerción como parámetro básico, en “occidente”, está sempre presente, pero as clases dominantes tentan conseguir o consenso de sectores da clase antagónica. Coerción e consenso que son compoñentes básicos do concepto de hexemonía sobre o que Gramsci, fixo reflexións moi fondas nos Cadernos da Cárcere. Hexemonía como o instrumento do que se serven os explotadores para manter submisos ós explotados e que acepten a súa condición. Hexemonía en suma como a materialización dunha posición de clase que lle permite a unha delas, nunha formación social determinada, ser dominante sobre as que lle disputan o poder.
Lenin non lle deu a este termo un carácter tan amplo como o sardo, utilizándoo só ó referirse á persuasión exercida polo proletariado sobre unha clase non antagónica, o campesiñado, nunha revolución burguesa; pero termo considerado por el moi importante pois chega a dicir “que o proletariado é revolucionario só na medida en que é consciente e fai efectiva a idea da súa hexemonía. É dicir cando supera a loita corporativa contra os patróns e o goberno, pola solución dos seus problemas inmediatos, salarios, etc., e planéase a loita “contra calquera manifestación de arbitrariedade e de opresión, onde se manifeste, calquera que sexa a clase ou grupo social afectado”. Exercer a hexemonía significa para a clase obreira ter do seu lado á maioría dos explotados, que ven no proletariado ó voceiro das súas loitas e que pode conducilos e axudalos a consegui-los seus devezos. Así pois o concepto de hexemonía  e o tema da “vangarda” están intimamente ligados no pensamento de Lenin.
Pero dicía que hai unha lectura desde unha visión dereitista, socialdemócrata, de Gramsci, posiblemente o marxista que máis teña indagado sobre a sociedade civil e a hexemonía no capitalismo avanzado; quizais como resultado dun estudo parcial e interesado dos seus traballos, levou a algúns a sacar unha idea distorsionada sobre o seu pensamento; a frase máis arriba transcrita, parece situar no capitalismo avanzado a hexemonía na sociedade civil e a primacía desta sobre o estado. Polo tanto é fácil sacar a conclusión de que si as clases populares teñen acceso ó estado a traveso da “democracia”, o estado, pode deixar de ser unha maquinaria represora e existe a posibilidade de transformalo ata conseguir que leve adiante medidas que permitan avanzar cara ó socialismo; é a típica posición reformista que teñen adoptado tamén numerosos partidos comunistas desde hai tempo, pero sobre todo despois da desaparición da URSS. A experiencia nos di que a democracia representativa non permitiu nunca a existencia dun goberno que expropie á burguesía, e cando algún situouse no entorno destas medidas como no caso de Chile, o estado burgués actuou coa violencia e como a máquina represora que é, ó servizo da minoría explotadora.
Estes partidos poñen as veces de manifesto, lamentándoo, a contradición de que sendo o proletariado e o conxunto das crases populares a parte máis numerosa da sociedade, e podendo co seu voto supostamente, cambia-lo rumbo da historia, que non o dirixan cara á “opción revolucionaria” que eles representan; e cando analizan as derrotas electorais que sofren, e ven como a maioría dos votos das clases populares emitíronse a favor e beneficio da que consideran a “outra esquerda”, a social-neoliberal, non pasan moitas veces de facer unha análise superficial e centrado case exclusivamente no formidable papel e a grande incidencia dos medios de comunicación e a capacidade que teñen para “crear opinión” en amplos sectores populares, e para afastalos das opcións que tentan avanzar por un camiño de cambios de estruturas. Son os medios de comunicación, en mans de grandes emporios capitalistas, cousa esta última que é verdade, os que conseguen coa súa orientación ó servizo do capital, “adormecer-la” sociedade.
 O eixo básico da dominación, da hexemonía en suma, conclúen estas análises, para min errados, establécese na capacidade e control das crases dominantes para monopoliza-los medios de comunicación; se a isto engadímoslle a alienación que produce o proceso produtivo nos traballadores, teríamos as claves, para explica-la dominación de clase no capitalismo avanzado. Ponse polo tanto o énfase do exercicio da hexemonía, só como consenso, na sociedade civil.


O sistema parece manterse sen coerción, sen intervención estatal; o estado sen dúbida, pensan, pode ser transformado; a clase obreira pode acceder a el, pero son os medios de comunicación e toda outra serie de aparellos ideolóxicos e o sistema produtivo, os causantes da neutralización da súa capacidade revolucionaria e as razóns de que non utilice o estado como instrumento de transformación. O corolario a estas formulacións é que hai que actuar na esfera da sociedade civil pero non se lle da a importancia que ten a actuación na esfera do estado, tentando neutraliza-la capacidade de cooptación que este ten.
Cando unha actitude máis autocrítica, baseada nunha análise máis fonda da realidade social e o xeito en como se produce o consenso, levaría a concluír que tamén a súa estratexia política, baseada na loita institucional como único medio de accede-lo poder, axuda á consolidación do estado democrático burgués parlamentario, e a manter a amplos sectores populares nunha perspectiva reformista. O mesmo ocorre en moitos países da periferia, onde moitas loitas de masas desembocan en novas eleccións, sen modifica-las vellas institucións da democracia burguesa, sendo canalizadas e neutralizadas segundo os intereses das clases dominantes
Neste senso sería importante sinalar, pois pode servir de exemplo, como os traballadores da UE a 15, por exemplo, levan protagonizando nestes anos de recesión económica, importantes mobilizacións contra a redución sistemática dos seus dereitos, sen que se poña en cuestión a democracia burguesa e a incapacidade da mesma para dar solucións, á cada vez maior riqueza duns poucos e a perda de dereitos e retrocesos nas conquistas sociais da grande maioría.
Amadeo Bordiga dirixente comunista italiano, aseverou no debate con Stalin, producido no seno do VI Pleno do Comité Executivo da IIIª Internacional, creo que adecuadamente, as diferencias entre “oriente” e “occidente” respecto á toma do poder e a problemática coa que se atopan os revolucionarios en cada situación: “Na Internacional só temos un partido que teña conseguido a vitoria revolucionaria: o partido bolxevique. Eles din que, polo tanto , debemos toma-lo camiño que levou ó partido ruso ó éxito. Isto é completamente certo, pero segue a ser insuficiente. O certo é que o partido ruso loitou baixo condicións especiais nun pais no que a revolución burguesa liberal aínda non se levara a cabo, e a aristocracia feudal non fora derrotada pola burguesía capitalista. Entre a caida da autocracia feudal e a toma do poder da crase obreira hai un período demasiado curto para que poda compararse co desenvolvemento que o proletariado terá que levar a cabo en outros países. Porque non houbo tempo para construír un aparello de estado burgués sobre as ruínas do aparello feudal tsarista. O desenvolvemento ruso non nos proporciona unha experiencia de como pode o proletariado derrocar un estado capitalista liberal-parlamentario que exista desde hai anos e posúa capacidade para autodefenderse. Nembargantes nós debemos saber como atacar un estado democrático burgués moderno que, por unha banda, ten os propios medios para mobilizar e corromper ideoloxicamente ó proletariado, e, por outra, pode defenderse a si mesmo no terreo da loita armada con maior eficacia que a autocracia tsarista. Este problema nunca xurdiu na historia do partido comunista ruso”.
Bordiga situaba, non na sociedade civil, senón no estado o no gordiano que hai que crebar para toma-lo poder.
A realidade é que a democracia burguesa crea a ilusión de que no seu exercicio, as diferencias existentes entre as persoas por pertencer a clases distintas, desaparecen, e que os votos dos que teñen menos riqueza e ata dos que non teñen ningunha, valen o mesmo que os dos que máis teñen. As diferencias económicas existentes no seo da sociedade, por non se sabe que medios, deben ser máxicos, convértense en igualdade xurídica entre explotadores e explotados no seo do estado. E non hai maxia algunha; a constatación cotiá débenos levar a afirmar que a democracia burguesa é unha formalidade coa que non debemos enganarnos; na mesma, os poderosos teñen mecanismos suficientes de influencia ó marxe das regras democráticas para orientar e determinar as políticas económicas e sociais dos gobernos elixidos polo sistema parlamentar. Verifícase, un día tras outro, o dito pola viúva do presidente francés François Mitterrand, nada sospeitosa de marxista ou revolucionaria, unha persoa timidamente progresista que consideraba hai tempo, que tanto Francia como os EEUU de Norteamérica non son unha democracia porque nestes países, como en tantos outros, “os electos aproban unhas leis que nunca propuxeron e que os electores non queren”.Verdade que esta aseveración podíamo-la aplicar ó estado español e a constante verificación de que hai unha distancia enorme entre o que se propón nas campañas e despois o que se leva adiante?
Aínda que o parlamentarismo se ten convertido no principal mecanismo ideolóxico de dominación dos poderes económicos, debemos valorar que o sistema parlamentar hoxe existente é froito da loita dos traballadores e traballadoras e a perda desta conquista representaría un paso atrás sen precedentes; pero sen esquecer que a ideoloxía da “democracia burguesa” constitúe a síntese permanente do consenso inculcado polo estado capitalista, e o seu poder de cooptación e asimilación de sectores obreiros e populares é maior, como di Perry Anderson, que calquera  reforma de carácter económico, sempre sometidas a debate e cuestionadas polos traballadores, xa que constantemente tenden a crear novas expectativas, que ningunha economía capitalista pode satisfacer.
Pola contra, a estrutura política capitalista non se pon en cuestión, por parte da clase obreira, nos últimos 70 anos nos países do centro do sistema; e moi poucas veces na periferia. Este é un elemento básico que desde o meu punto de vista hai que modificar nunha estratexia revolucionaria; pasar da aceptación á denuncia da democracia representativa como forma de ditadura das clases opresoras e ningún revolucionario debe loitar por mellora-lo estado que explota e si facer comprender á gran maioría da poboación o funcionamento do estado alternativo, baseado en novos valores democráticos. Significa isto renunciar á participación nas institucións e a conseguir reformas desde as mesmas? En absoluto, pero non perdendo nunca de vista que o estado é un instrumento de clase e o estado capitalista un instrumento ó servizo dos capitalistas.
Así pois unha proposta revolucionaria debe construírse tamén sobre a conclusión de que é a existencia dunha democracia burguesa, onde parece que as diferencias de crase “desaparecen” co “un home, unha muller un voto”, o “estado representativo”, é, dicíamos, o atranco fundamental, o maior condicionamento ideolóxico para que as masas obreiras podan pensar na necesidade dun “estado socialista”, condición necesaria e imprescindible para avanzar cara á consecución dunha sociedade deste tipo.
Como conclusión, o “estado parlamentario” que pasa por ser a “suma xurídica dos seus cidadás”, é o eixo dos aparellos ideolóxicos do capitalismo, por iso non se pode separar sociedade civil de estado. Os medios de comunicación, a igrexa, a escola, etc., xogan un papel complementario, fundamental para garanti-la estabilidade do réxime da clase capitalista, tamén as relacións de mercado e o proceso de traballo, pero o principal papel cultural-ideolóxico é o estado mesmo.
En Galicia no mes de novembro de 2014

No hay comentarios:

Publicar un comentario