Roberto Laxe
A acomodación intelectual,
acrítica, é o oposto ao que debe ser un marxista revolucionario, faino incapaz
de expresar as súas dúbidas, os seus desacordos, preparando o camiño a unha
crise de “unanimidade”, á “búlgara”, onde se secan as ferramentas teóricas e
políticas necesarias para expresar as súas posicións, máis aló da repetición de
consígnalas.
Perri Anderson, en tras As
Pegadas do Materialismo Histórico di que a partir dos anos 30 o marxismo coñece
unha bifurcación, entre os "prácticos", a burocracia soviética, que
se constrúe a partir dun desprezo absoluto cara á teoría, visto como unha
deformación pequeno burguesa; e os "teóricos", críticos co
stalinismo, que se van refuxiando no academicismo e as universidades. Pola
contra, os marxistas previos á dexeneración burocrática da URSS, se
caracterizaban non só por ser uns revolucionarios "prácticos"; senón
uns teóricos interesados polo coñecemento humano na súa máis ampla
concepción.
Por non referirnos a Marx ou
Engels, senón vindo a máis próximos. Lenin ademais de construír o Partido
Bolxevique escribiu obras filosóficas como Materialismo e Empirocriticismo,
económicas como O Imperialismo Fase Superior de Capitalismo; Rosa Luxemburgo
impartía cursos de economía marxista no Partido Socialdemócrata alemán. Trotski
non só dirixiu o Exercito Vermello, senón que elaborou sobre economía,
política, moral e filosofía. Os “Cadernos da Cárcere de Gramsci” son unha
achega extraordinaria ao marxismo. Os "vellos"
marxistas ligaban as tarefas prácticas da loita de clases (mobilizacións,
loitas e organización) cos seus aspectos aparentemente máis abstractos, a
loita teórica, seguindo a afirmación de Engels que a loita de clases ten tres
frontes, o económico, o político e o teórico.
Trotski cando analiza as
bases filosóficas da burocracia critica moi duramente a concepción que esta ten
da teoría, como o "reflexo" da realidade. Esta é desgraciadamente,
unha definición moi estendida na esquerda produto, sen dúbida da necesidade que
a burocracia tivo de "xustificar" os xiros deu nos 20 e 30. A
"teoría do Socialismo nun só país" de N Bujarin foi a súa expresión
máxima; a burocracia nacente precisaba dun aval teórico que
"reflectise" a realidade na que se desenvolvía, a derrota da
revolución alemá e europea, e o illamento da URSS no mundo capitalista. O
illamento da revolución se "reflectiu" na teoría do socialismo nun só
país que se manifestou de políticas concretas ao longo do tempo.
Mao, como bo estalinista e
centrista, mantén esta concepción da teoría como "reflexo" e cando
fan a revolución chinesa, que confirman a tese central da revolución permanente
de que nun país semicolonial, as tarefas da revolución democrática só pódeas
realizar o proletariado, entrando a saco na propiedade privada dos medios de
produción; elabora como reflexo da súa práctica a teoría da "revolución
ininterrompida por etapas". Pretendeu explicar ao PC chinés, reflectindo
como nun espello o que eles fixeran: unha "revolución ininterrupida"
(permanente?), pero sen tocar a esencia do estalinismo (a revolución por
etapas).
Para Trotski a teoría é
xusto o oposto ao que consideraba a burocracia, para el a teoría era a
xeneralización da realidade. Era extraer o fundamental, a esencia das cousas,
dos procesos, e determinar cales son as tendencias nas que se move, porque como
dixo nalgunha ocasión, "dalgunha maneira, prever é dirixir". Unha
previsión vén dada pola elaboración dunha hipótese e dun plan de traballo
adecuado. A elaboración desas hipóteses, que a praxe confirmará ou non,
provocando a súa modificación e adecuación, é un traballo de xeralización e
abstracción da realidade que ten uns ritmos distintos os da loita
cotiá da clase traballadora.
A teoría é unha abstracción
da realidade, unha xeneralización dos elementos que esta nos dá, para? E aquí
bifúrcase o camiño, como dixo Perri Anderson, tras a vitoria do estalinismo no
marxismo a elaboración teórica separouse da construción práctica do partido. Os
"teóricos" do marxismo refuxiáronse nas universidades, converténdoo
nunha especialidade máis das ciencias sociais; os estalinistas repudiaron todo
estudo teórico como "desviación intelectual pequeno burguesa",
facendo culto á ignorancia; canto máis ignorante fose o obreiro máis
revolucionario. Os Jemers Vermellos camboianos levaron esta concepción até a
tráxica farsa, cando asociaron "urbano-pequeno burgués-intelectual",
e provocaron un xenocidio incrible ao trasladar ao campo a millóns de seres
humanos.
Até a vitoria do
estalinismo, os marxistas eran uns estudiosos; Pierre Broué di na súa “Historia
do Partido Bolxevique” que os mencheviques criticaban aos bolxeviques porque
tiñan "cultura libresca", fartábanse de ler, estudar, debater,...
pero cun sentido moi preciso, construír a organización que a clase obreira
precisaba. O marxismo non só era unha guía para a acción, era, primeiro, a
ciencia da revolución.
Guía para a acción e ciencia da revolución: a praxe
Separar este dobre carácter
do marxismo, guía para a acción e ciencia da revolución, é unha das bases para
o desprezo cara á teoría. Se concibimos o marxismo como unha simple "guía
para a acción" sobran os estudos profundos, chega cos datos empíricos que
permitan elaborar esa "guía". Pero non nos limitamos á
"acción" a secas, queremos unha guía para a "acción
revolucionaria".
O estalinismo, na súa
cruzada contra a teoría, traduciu o termino "praxe" por vulgar
práctica, saltando por encima do concepto orixinal de praxe como síntese de
teoría e práctica a través da acción, que para un marxista é a acción
revolucionaria. Isto supón un nivel superior de coñecemento, non basta coa
empiria, cos meros datos formais. Mas, se as formas e os contidos coincidirán,
non sería necesaria a ciencia, por iso precisamos descompolos,
destruílos, analizalos coma se dun laboratorio tratásese -sabendo que a
sociedade é máis complicada que un laboratorio-, porque non queremos limitarnos
a unha vitoria sindical, parcial; senón que o obxectivo é que a clase obreira
"asalte os ceos", destruír a sociedade capitalista, e construír unha
nova, o socialismo.
Para destruír chega co
impulso, coa espontaneidade, pero para construír é preciso o método, a ciencia.
Por isto, "guía para a acción" é, para un marxista, inseparable de
"a ciencia da revolución". Por que ese "construír" supón
descubrir as leis internas da sociedade, da economía, da guerra e da
insurrección; e ante iso hai que adoptar a posición do científico, non do
estudante que só quere aprobar o curso. Esta "guía para
a acción" hai dúas maneiras de elaborala, ou ben coas ferramentas teóricas
da burguesía (que as ten e son as dominantes), ou coas da ciencia da revolución
que é o marxismo, a lóxica dialéctica, o materialismo histórico e a
crítica da economía política.
As ferramentas teóricas: a lóxica dialéctica
Quizais un dos terreos máis
áridos para a formación dun marxista é este, o da filosofía e en concreto a
lóxica. Pero se nos atemos ao que Engels afirmou, "todo o que o ser humano
fai, pasa previamente polo seu cerebro", esta claro que a lóxica é a
terreo clave da loita de clases no teórico, porque falamos da ferramenta
fundamental do ser humano para elaborar o programa revolucionario.
Un programa revolucionario
non é a suma aritmética de reivindicacións da clase obreira e o pobo, iso é,
como diría Lenin, un bo programa sindical. Un programa revolucionario é a
quintaesencia das tendencias para a liberación dunha sociedade, de cales son as
súas liñas de forza e cal a perspectiva de solución a partir da máxima de que o
"todo é superior á suma das partes". O "todo" non é a suma
das partes, unha ristra de consignas, senón que é unha síntese de todas elas e
exprésase en cada unha das partes. Trotski dicía que o noso programa se resumía
en tres palabras: Ditadura do Proletariado.
Sen entrar no contido do
programa -é outra tarefa distinta a este documento-, para determinar esas liñas
de forza, esas tendencias, o ser humano historicamente contou coa lóxica; é dicir,
a ciencia do pensamento. Aquí atopamos dous camiños, que se han superposto na
historia, a lóxica formal e a lóxica dialéctica.
Por sintetizar, a lóxica
formal é a afirmación do principio de identidade, o A é igual a A, que nos
permite recoñecernos e recoñecer a realidade e, por dicilo dalgunha maneira,
que falemos o mesmo idioma. Pero isto é o "que", a empiria, os feitos
espidos. Pero como marxistas temos dúas preguntas máis, o "porqué",
que supón un exercicio de abstracción e xeneralización, e o "para
que" que nos permite reconstruír o "que" nun nivel distinto.
A lóxica
dialéctica profunda neste terreo, responde a ambas as preguntas, aínda que non
teña as solucións -aquí entra o dubidar de todo-, permite situarse ante a
realidade non como espectador duns feitos espidos, senón como un actor que pode
co seu accionar modificar a resposta. Pero as ferramentas teóricas como a
lóxica dialéctica non caen do ceo "en linguas de lume sobre as
cabezas" das persoas, como din os cristiáns que os apóstolos aprenderon
idiomas. Se o marxismo é a ciencia da revolución, a lóxica é a súa ferramenta
fundamental, e isto non se aprende en "horas libres"; senón a través
dun traballo profesional.
O desprezo á teoría unha concepción burguesa
Recuperando a afirmación de
Engels de que todo o que o ser humano fai pasa "polo seu cerebro", é
aquí onde aniñan os métodos da burguesía, que son cos que nos educamos,
aprendemos e crecemos. Se non construímos no noso cerebro que é onde aniña a
teoría, unhas ferramentas teóricas alternativas, marxistas, faremos análise
burgueses, adornémolos como os adornemos. No pensamento non hai neutralidade
posible, ou se teñen ferramentas marxistas ou son burguesas, non hai termo
medio: dicía Lenin que "un milímetro de diferenzas no teórico son quilómetros
no político"; porque nos guste ou non o "ser social" que
determina a conciencia do ser humano inclúe o pensamento, é dicir, os conceptos
teóricos maniféstense en sisudos estudos académicos ou nas "verdades"
do "sentido común".
O "desprezo" á
teoría é unha expresión, e das máis nefastas, da ideoloxía burguesa que domina.
Desde que a burguesía perdeu todo o seu carácter revolucionario, o obxectivo
dos seus estudosos foi o xestionar, xustificar e avalar a súa dominación; os
economistas convertéronse en contables, os filósofos en apoloxistas do
individualismo, etc. Mentres, antes das súas revolucións, a burguesía xerara un
corpo de teóricos que desde as universidades -que estaban nas súas mans-e as
cidades -os burgos- buscaban unhas explicacións aos cambios sociais que se
estaban producindo. Foron filósofos da Ilustración, economistas como Adam
Smith, Ricardo e demais os que sentaron as bases teóricas da nova sociedade que
estaba a xurdir. En canto a burguesía fíxose co poder xa non xerou máis de
teóricos, a partir dese momento só "xustificadores" baixo vernices
teóricos da explotación.
Na súa decadencia esta
tendencia á ignorancia adquire tinguiduras de farsa, e para iso utilizan todos
os medios que teñen ao seu alcance. A caída do Muro de Berlín e a restauración
do capitalismo tivo unhas consecuencias nefastas sobre a conciencia das masas,
ao ligar marxismo a estalinismo, e romper o fío vermello que unía as
experiencias pasadas co presente, presentado o novo coma se non tivesen a máis
mínima relación: o novo é "novo" e non ten nada que ver co pasado. O
"adanismo", é dicir, cada xeración pensa que con ela nace a
sociedade, converteuse na nova relixión.
A burguesía, que xerase a un
Kant e o seu critica da concepción relixiosa, a un Hegel capaz de establecer o
movemento como orixe do novo, así fose no pensamento, dun Feuerbach pondo ao
ser humano no seu lugar fronte ao divino; a un Ricardo, que formula a lei do
valor; agora, na farsa do drama, volven a concepcións prekantianas, coas teses
do creacionismo (agora chamado "deseño intelixente") do Tea
Party. A teoría é, como se dixo ao comezo, unha das tres patas onde se
expresa a loita de clases, ao mesmo nivel que a loita sindical e política. Alen
máis, estas dúas sen a loita e elaboración teórica sen cuartel non son máis que
apéndices da política burguesa; é a teoría marxista a que eleva a loita
sindical e política ao nivel da loita revolucionaria. Reconstruílo fronte ao
deserto xerado tras a caída do Muro e a restauración do capitalismo é unha das
principais tarefas nese camiño.
Por último, a teoría non é
cinguirse aos textos de cada corrente; a construción do coñecemento é un
proceso que vén desde a noite dos tempos. Marx, Lenin, Trotski, Moreno,... son
inconcibibles sen todo o coñecemento previo da sociedade. As achegas de todos
eles están en coetáneos seus, non só marxistas. Por pór dous exemplos, dous das
grandes achegas de Marx, a Lei do Valor e a Dialéctica non son
"orixinais", están en autores burgueses previos, David Ricardo e
Hegel; Marx recolleuno, analizo, desenvolveuno e o concretou á súa época. Dicía
Goethe que "verde é o campo da práctica", é certo; pero nunha época
como a actual onde a práctica esta reducida ao materialismo vulgar, e o
idealismo en forma do individualismo é unha epidemia, é preciso recuperar a
sabia da teoría e a ciencia que dea sentido estratéxico á loita social actual.
Galiza, 10 de marzo de 2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario