A convicción profunda da actualidade da revolución, fai necesaria a organización política da clase obreira.

G. Lukács
 

miércoles, 24 de agosto de 2016

O PASO NECESARIO DO SOCIAL AO POLÍTICO



 Roberto Laxe 


Existe unha tendencia na esquerda a separar dunha maneira artificial as cuestións sociais das políticas, establecendo unha contraposición entre elas, entre as reivindicacións particulares dos sectores sociais e as diferentes saídas políticas. A contradición entre ambas a resolven utilizando unha vella frase xa criticada por Lenin no “Que facer?”: a xente non está preocupada polos aspectos políticos (réxime, soberanía, goberno, liberdades), dinnos, senón polo que preme no pé, as chamadas "cuestións sociais". As cuestións políticas son cousas das vangardas, dos partidos, e a xente traballadora só mobilizase polas sociais.
Desde un punto de vista histórico esta é, dalgunha maneira, a diferenza que facían na II Internacional entre o Programa Mínimo, das reivindicacións sociais, e o Programa Máximo, é dicir, o socialismo.
Digo "dalgunha maneira", porque hoxe o Programa Mínimo segue sendo máis ou menos igual, pero o Máximo xa non é nin tan sequera o socialismo "nos días de festa", senón a mera "radicalización da democracia". Con todo, a lóxica segue igual: o que interesa á xente non son as "grandes cuestións" políticas, senón os aspectos particulares, sociais, da loita.
Esta concepción é tremendamente paternalista, facendo unha diferenciación das capacidades intelectuais entre os "organizados" (así sexa na "nova" política, e de aí vén o "goberno dos mellores" que promoven desde o "núcleo irradiador" da Complutense) e os "non organizados", que desde un punto de vista político só ten unha lectura: oportunismo. Como a sociedade non fala de política, non falemos de política, non poñamos as reivindicacións políticas no centro... Iso deixámolo para os "organizados".
É oportunismo porque os que defenden esta lóxica de separar artificialmente o social do político, claudican en toda liña ás concepcións burguesas de despolitizar á sociedade, e por iso achan facilmente "lugar" nos medios de comunicación de masas, que, encantados, utilizan ese argumento para separar á cidadanía da política. No fondo os dous din o mesmo: a xente non fala de política, iso é cousa dos "políticos".
Con todo, ten outra lectura máis profunda esa tese: ao non falar de política, quedan de lado as saídas políticas á crise, e ao final os que defenden esa posición convértense en verdadeiros "xestores" do sistema, aínda que teñan toda a boa vontade do mundo. Porque este é o problema: a estas alturas da crise quen pense que só reformando e xestionando ben o sistema pódese saír dela nun sentido social e de clase, esta enganándose, e o que é peor, engana á poboación traballadora; pois lle din que no fondo, o problema da crise non é un problema do sistema, como dicía o 15M, senón "das persoas", como non dicía o 15M.
A crise é tan fonda, é social e económica, e non ten unha solución parcial (social ou economicista), separada da política. É a confusión moi habitual da parte (o social ou económico) co todo (o político).
Nunha sociedade de clases como a actual o político é o resumo do social e o económico. Dito doutra maneira, o político expresa a maneira que ten a sociedade de se organizar e garantir a súa pervivencia, sexan estas meramente económicas ou sociais (familiares, de raza, de xénero,...). O político, a política, é a síntese formal do fondo social expresada no Poder.
Pablo Iglesias acertou cando criticaba á esquerda (facía unha trampa intelectual e criticaba a toda a esquerda cando só referíase a EU): non queren o poder; por iso tivo tanto éxito o termo "Podemos". Porque fala de facer o que os poderosos non deixan facer, e nós, o pobo, si queremos facer. Situaba o problema onde tiña que estar no poder político. Outra cousa é o camiño que buscou, de adaptarse ás regras de xogo da seudo democracia na que vivimos. Ese era o seu erro, sendo indulxentes, estratéxico.
E que significa "Poder". Non é unha palabra abstracta, allea ás relacións sociais, senón todo o contrario: é a síntese desas relacións sociais, das correlacións de forzas entre as clases sociais, entre os sectores sociais, entre os opresores e os oprimidos, que ten un nome: réxime político. É dicir, unhas institucións concretas organizadas dunha maneira propia. Por iso cada estado, cada nación, ten as súas reivindicacións sociais e políticas, as súas formas de organizarse, a súa maneira de loitar.
É certo que existe unha unidade internacional, horizontal, na división social do traballo, na que uns son a maioría asalariada que vende a súa forza de traballo, e outros son os propietarios ou os seus xestores (xerentes, conselleiros delegados, avogados, economistas, ...) que viven da explotación da maioría asalariada.
Existe outra división, froito tamén do desenvolvemento histórico, vertical, que son as nacións. A organización destas nacións, as relacións entre elas defínense de igual maneira que a división entre as clases, pola forza das armas, e sintetízanse no poder dunhas sobre outras: as nacións opresoras e as nacións oprimidas. As guerras son a máxima expresión desta loita polo poder, como ben dixo von Clausewitz, seguindo a Tsun Zu, "a guerra é a política por outros medios". Nelas defínense as relacións sociais, que despois se van a manifestar nas reivindicacións que algúns elevan á categoría de principio reitor da súa actividade política.
Separar o social do político non é máis que dicirlle á sociedade o que o capital e os seus medios queren escoitar: non asaltedes os ceos, limitarvos a xestionar as migallas que caen das nosas mesas, e a través do voto nunhas eleccións arranxadas por nós e a nosa lexislación, escoller os que o van a facer. Imos, xogar o noso xogo coas cartas marcadas.
O problema para a transformación social é xusto, darlle a volta o argumento: claro que imos falar de política, porque a solución dos nosos problemas non collen dentro do voso "xogo", das estruturas creadas para manter a explotación e a opresión. Non só imos falar de política, senón que imos pór no centro da nosa loita destruír as estruturas de poder que frean as nosas ansias de transformación social.
Coidado, falar de política non é saltar do "programa mínimo" ao "programa máximo" sen mediacións; senón atopalas é a arte da política revolucionaria. Saltarse as mediacións  non é falar de política, é xustificar no fondo a adaptación ao programa mínimo, porque o programa máximo -o socialismo- non cae do ceo, nin se conquista nun día... É un longo proceso de loita social e loita política, que vai acumulando as forzas sociais precisas para o salto da transformación social. Pór no centro o político significa descubrir cales son as formas, as institucións fundamentais, nas que se basea a explotación e a opresión nas condicións dun estado e dunha nación concreta. Como se organizan esas relacións sociais e que institucións son as que manteñen o "status quo".
Dous exemplos: un, a débeda pública. Hoxe un dos problemas centrais de todos os estados europeos é unha débeda monumental; algúns, os máis poderosos, poden pagala por que teñen ingresos internos (desenvolvemento interno) e externos (saqueo doutros pobos) que lles permite facelo, pero a maioría non están nesas circunstancias e a débeda é un nó corredizo no pescozo dos pobos.
A débeda foi xerada por un Tratado, o de Maastricht, que legalizou a economía de "casino" á conta das necesidades sociais ao obrigar aos estados a se financiar nos mercados financeiros, non a través do banco central.
Pois ben, é posible liberarnos da débeda, do nó corredizo no noso pescozo sen romper coas institucións construídas nese Tratado de Maastricht, fundacional da Unión Europea? O social, as reivindicacións ligadas ao non pago da débeda como os recortes ou as privatizacións, trasládanse ao político dunha maneira case mecánica: só acabando co Tratado de Maastricht e as súas consecuencias institucionais, a UE e o euro, é posible avanzar na resolución das reivindicacións sociais.
O outro exemplo vai ao outro extremo. Da Unión Europea ás nacións sen estado. O dereito a decidir, segundo os que o negan nos feitos no nome dunha suposta unidade da clase obreira, din no mellor dos casos que é un dereito democrático, pero alleo ás necesidades sociais, que non ten que ver coa resolución das súas reivindicacións.
En xeral, é certo que o dereito a decidir é un dereito democrático básico cuxo exercicio asusta aos poderosos, e resolve sen dúbida necesidades sociais, negalo é aceptar a súa lóxica asustadiza. O dereito a decidir das mulleres sobre o seu corpo, é o dereito a exercer o aborto sen risco e na seguridade social, e a ninguén se lle ocorrería dicir que non defende o dereito o aborto porque hai moitas mulleres (e homes) da clase obreira que non o entenden, e que divide á clase. O dereito da muller sobre o seu corpo atenta contra os "sacros intereses" da burguesía de controlar a base da súa poder, a forza de traballo, e para iso apoiarase nas ideoloxías máis reaccionarias como a relixión.
O dereito a decidir dun pobo oprimido non é moi diferente; é o dereito dun pobo a decidir como resolve as súas necesidades sociais; non é alleo ás necesidades sociais, senón todo o contrario, é a maneira de como ese pobo, sen intervencións alleas, democraticamente decide sobre as súas riquezas, as súas forzas humanas, etc. Negarlle o dereito a un pobo a decidir como se quere organizar porque "divide" á clase obreira, é como negarlle a muller o seu dereito a decidir sobre o seu corpo porque moitas mulleres (e homes) traballadoras non o entenden. É un argumento profundamente reaccionario.
Pero pasar ao político non significa quedar atado ás cuestións democráticas esenciais, individuais ou colectivas. De igual maneira que quedar atados á cuestión social sen ver que a solución é política. Para iso temos que ir mais alá, ir á base social na que se estrutura a sociedade de clases, nas contradicións sociais que a marca a vermello, e como cada estado organiza esas contradicións.
Seguindo cos exemplos. O da débeda na UE e o Tratado de Maastricht é valido para as nacións que a ela pertencen, pero non para os que non fan parte dela; e mesmo dentro dela, non é igual como afecta, e por tanto, como ha que loitar nos países centrais dos periféricos. Dentro da unidade existe a diversidade.
Sobre o dereito a decidir, é dicir, os dereitos democráticos non son vulnerados do mesmo xeito en países de longa tradición democrática que fixeron a súa revolución democrática, resolvendo moitas das tarefas básicas (separación Igrexa estado, reforma agraria, unidade nacional, etc.), daqueles que, polos motivos históricos que fosen, non foron capaces e quedan por resolver (separación Igrexa estado, unidade / autodeterminación nacional, reforma agraria).
En todos os casos as contradicións de clase son iguais, pero a súa manifestación nacional ou estatal non. Como dicía un economista brasileiro, Jose Martins, "o capital é xeneticamente internacional, a burguesía é xeneticamente nacional"; dito doutra maneira, a relación Capital / Traballo é mundial, a relación persoal, física e institucional, burguesía / proletariado é estatal e nacional, dependendo das condicións históricas de desenvolvemento.
Entre ambos os extremos, internacional e as relacións de clase, móntanse as formas concretas de explotación e opresión, os diferentes réximes políticos, coas súas características propias. Para pasar do social ao político, sen caer en piruetas moitas veces ultraesquerdistas como o non ao dereito a decidir ou a reforma agraria porque son "burguesas", é preciso descubrir cales son as liñas de forza deses réximes, cal é o seu elo débil por onde pode entrar a mobilización social; preguntarse porqué este réxime concreto impide a resolución das necesidades sociais.
Se quedamos atados ao social nunca resolveremos os nós políticos que impiden a resolución das necesidades sociais. Dar o salto do social ao político, é entender que esas necesidades sociais chocan de fronte coa forma política que teñen os poderosos de organizar a explotación e a opresión, e que sen loitar contra elas só somos "xestores" honestos do sistema.
Non nos confundamos, a poboación traballadora non ten tempo, desgraciadamente, para estudar as contradicións sociais e as súas vías de solución, víveas, e aprende na súa práctica cotiá, coa súa loita. A mobilización, inexcusablemente, nace das e nas necesidades sociais insatisfeitas polo poder do capital; é tarefa dos que se din "organizados" non caer no paternalismo de considerar que só por iso, non queren falar de política. Ao revés, é preciso que desde a loita cotiá, a partir da autoorganización obreira e popular, dar a palabra á xente traballadora en todas as ocasións, e achar os camiños que levan á loita política contra os réximes, para varrer coa escoba da revolución as costras que o impiden.

Galiza, no mes de agosto de 2016


No hay comentarios:

Publicar un comentario