A convicción profunda da actualidade da revolución, fai necesaria a organización política da clase obreira.

G. Lukács
 

lunes, 13 de marzo de 2017

LENIN, A SÚA IMPORTANTE CONTRIBUCIÓN Ó PENSAMENTO REVOLUCIONARIO. (I)

Carlos Dafonte

A pesares da súa curta existencia, morreu ós 54 anos, e os dous derradeiros con importantes problemas físicos que lle minguaban o seu quefacer, o pensamento de Lenin marcou todo o século XX e o vai seguir a facer no presente, sempre que o obxectivo dun proceso sexa a revolución é dicir, levar adiante as transformacións que permitan deixar atrás o sistema capitalista e inicia-la senda da construción dunha nova sociedade baseada noutras premisas que non sexan a explotación da forza de traballo, a consecución do beneficio como obxectivo prioritario, a apropiación da riqueza que produce o conxunto da sociedade por un grupo moi reducido de persoas, o consumismo e a liquidación da natureza e mantemento do patriarcado como instrumentos que axudan ó capital na súa hexemonía na sociedade.
Por iso o pensamento de Lenin non pode ser neutralizado polo capitalismo nin polos manuais ó que tan aficionados foron na URSS, comezando polos folletos redactados por Stalin cos que tentaba “domesticar”, poñer ó servizo da súa actuación práctica, o pensamento do dirixente da revolución de 1917. De igual xeito que o Che Guevara escribiu nun momento dado, despois de regresar do Congo, na súa etapa en Checoeslovaquia, da necesidade de “menos manual e máis Capital”, con Lenin acontece o mesmo, non é posible pecha-lo seu pensamento nun manual; o seu pensamento e tan rico, tan dialéctico, tan unido ós acontecementos que está a vivir, que orienta, que recitar frases por el escritas, fora do contexto no que as redactou, algunhas veces non conducen a ningures, só a crear confusión.
Significa o anterior que non elaborou ó longo da súa extensa obra unha teoría da revolución?. En absoluto, baseándose no marxismo elaborou unha teoría científica que debe axudar a todo revolucionario a comprende-la realidade e o xeito de actuar, pero sen repetir mecanicamente consignas que nun momento, na situación concreta de Rusia situou en primeiro termo. Poñamos un exemplo, unha cuestión fundamental para o avance dun proceso de transformación estrutural é, ninguén o debe dubidar, a creación do “dobre poder” e outra distinta é, como algúns aínda repiten hoxe, que os órganos do mesmo deban estar formados por obreiros, soldados e campesiños; esa era a necesidade da composición dos soviets na Rusia de 1917, en plena guerra mundial, cunha poboación de base campesiña moi ampla, pero debe se-la loita de clases nun momento determinado a que exixa a composición do mesmo. Teño a impresión que moitos dos escritos de Lenin en vez de documentos históricos, convertéronos en fórmulas que para algúns son posibles de aplicar en calquera lugar, en calquera situación e en calquera tempo, cousa que desde o meu punto de vista non é aceptable. Considero que o importante nestes anos de crise ideolóxica no campo da esquerda, é volver álectura da súa obra.


As achegas fundamentais.
Realizou importantes achegas ó pensamento revolucionario, ó marxismo, nun momento fundamental, cando a socialdemocracia alemá se apoderara do pensamento de Marx e ía camiño de convertelo nunha teoría reformista, ó servizo da pervivencia do capitalismo e estableceu con claridade os límites dunha acción reformista ó servizo do capital e por onde debía transcorrer a acción revolucionaria, moitas veces loitando contra dirixentes do seu propio partido.
Outro aspecto importante, e dando por descontado a súa capacidade intelectual e política, a obra de Lenin hai que considerala unha obra colectiva; foi capaz de sintetizar moitos anos de loita dos traballadores tanto do campo como industriais que ó longo da historia do imperio tsarista, puxeron en evidencia as contradicións do sistema autocrático, no que se comezaban a crear en determinados núcleos urbanos, poderosos centros industriais, maioritariamente de capital de fora, nun enorme territorio con máis de cen millóns de campesiños que foron liberados da servidume no serodio ano de 1861, pero non acadaran a liberdade. Circunstancia que nunha época de crise, multiplicada por unha brutal guerra interimperialista, permitiu comezar a crebar co “sentido común” que dominaba na sociedade que non era outra cousa que a ideoloxía da clase dominante.
A loita, unhas veces espontánea como a que deu lugar ós comezos da revolución de 1905 e outras organizada como a sublevación de masas en Moscova a finais do mesmo ano, permitiron a Lenin, xunto cas levadas a cabo con anterioridade, e tamén a dos populistas, ir elaborando unha teoría revolucionaria na que destacan en primeiro lugar a utilización do marxismo, dos seus textos clásicos resultado dun fondo labor de estudo.
En segundo, por utiliza-lo método marxista de análise, as súas achegas están en función da dimensión da loita de clases e os marxistas posteriores a Lenin teñen a obriga de afondar nas mesmas.
En terceiro lugar, hai dúas cuestións que percorren nas súas achegas constantemente, o tema do poder e o tema da organización; ou dito con outras verbas o tema do Estado e o tema do Partido.
Nun Lenin Eguna celebrado no País Vasco hai xa uns anos, destacaban ata unha ducia de achegas fundamentais á marxe doutras de carácter parcial e un dos seus biógrafos, Gerard Walter considera que “ O desenvolvemento do capitalismo en Rusia”, “Que facer?”, “Materialismo e empirocriticismo”, “O imperialismo, etapa superior do capitalismo” e “O estado e a revolución” as obras que configuran a base teórica do leninismo; eu engadiríalle algunha máis, como “O dereito das nacións á autodeterminación”.
Pasemos a establecer cales son estas achegas fundamentais seguindo o esquema dos comapañeir@s vasc@s, que eles só enunciaban e que eu sen afondar moito para non facer un artigo moi longo, vou desenvolver, dotar de contido.

En primeiro lugar, a teoría da formación económica-social e do capitalismo en Rusia. Elaborada en tempos de prisión e desterro en Siberia; é dicir nos anos que transcorren entre 1896 e 1899 na obra que titula O desenvolvemento do capitalismo en Rusia, onde rebate a idea de que no país non se poda levar a diante unha revolución socialista dirixida polo proletariado, que só se produciría nos países capitalistas máis avanzados. Sectores importantes da socialdemocracia rusa consideraban á clase obreira como aliada da burguesía que debía desenvolver o capitalismo, por outra parte “trasplantado”, non resultado dun desenvolvemento “orgánico” en Rusia e a revolución proletaria e a perspectiva socialista debía quedar “para máis adiante”, cando o capitalismo tivera un grao de desenvolvemento importante. Lenin rexeita na súa obra esta perspectiva e sitúa nun primeiro termo o problema da revolución proletaria. Marx nos derradeiros anos da súa vida prestoulle unha grande atención a Rusia, a súa economía, a súa formación social e á organización da comuna rural, chegando á conclusión de que a revolución non era patrimonio dos países avanzados.

En segundo, a teoría do partido de vangarda. Sobre este tema por ser controvertido, polémico no seo da esquerda, pois hai moitos comunistas para quen o modelo leninista de Partido é o exposto en Que facer?, circunstancia que me parece lexítima, pero creo que non define o que Lenin pensaba a nivel organizativo, é polo que vou levar a cabo unha exposición máis detallada.
No tema do Partido, hai que rachar cunha visión estática das ideas de Lenin sobre a súa natureza. Unha das constantes do seu pensamento a nivel organizativo foi, dende que comezou a militar en grupos moi minoritarios de estudo da teoría marxista, tentar por todos os medios a incorporación de obreiros ós mesmos e fundi-la teoría ca práctica.
A reflexión máis seria sobre o problema da organización e sobre a construción do Partido, a leva a cabo no exilio no seu traballo “A propósito das folgas”, que madurará na súa obra finalizada en 1902 Que facer?, pero cuestións moi importantes que aparecen na mesma, serán revisadas con posterioridades sobre todo cando saque conclusións da derrota dos traballadores na revolución de 1905, como por exemplo o papel dos intelectuais. Un fito importante na concepción teórica de Lenin sobre o Partido se produce no Congreso da socialdemocracia rusa celebrado en 1903, de onde saen a denominación de bolxevique (maioría) e menxevique (minoría), a raíz da discusión con Martov e Axelrod, tamén con Trotski, sobre a quen se debía considerar militante do partido; a proposta de Martov era a seguinte “Se considera membro do Partido Socialdemócrata Ruso a aquel que, adheríndose ó seu programa, traballe activamente pola realización deste baixo o control dos órganos centrais do partido”. Lenin modificou esta posición e propuxo unha nova redacción “Se considera membro do Partido a quen se adhira ó seu programa e apoie ó partido efectivamente, participando co seu traballo persoal en unha das súas organizacións”. Como se pode apreciar, Lenin exixe a disciplina que significa ser militante da organización, estar integrado na mesma.
Desde sempre os inimigos da revolución e polo tanto do leninismo, o teñen caracterizado respecto os aspectos organizativos, como a teoría que configura un partido monolítico, represor, dirixido por un xefe que todo o manexa e que se serve do mesmo para instaurar unha ditadura; nada máis lonxe da realidade. Nese senso tamén tentan trazar unha liña continua entre Lenin e Stalin, como si o segundo fose a culminación lóxica do primeiro. Aseveración totalmente incerta, pois a pesares do avance que significou para a URSS converterse na segunda potencia económica e militar do planeta, a etapa que vai desde finais da década dos anos vinte do século pasado ata a súa disolución, puxo en entredito a visón que Marx e Lenin tiñan do socialismo, fundamentalmente como etapa de emancipación e goberno da clase obreira, substituída na realidade por unha burocracia que se fixo usufrutuaria da riqueza producida pola sociedade. Estudos@s hai, que chamaron a esa etapa “goberno obreiro dexenerado”, outr@s “capitalismo de estado”, pero chámese como se queira estou convencido que non houbo socialismo, tampouco comunismo e que @s traballador@s nesa etapa non exerceron o poder.
No mentado traballo “A propósito das folgas”, reclama a necesidade de que o partido esté formado por traballador@s cuestión que moit@s ven como contraditorio co escrito en “Que facer?”, onde diante da situación real da clase obreira consideraba que a idea socialista debía ser introducida dentro da clase desde fora e que as loitas espontáneas só a levarían “a elaborar un bo programa sindical” e polo tanto, debía ser un Partido formado por intelectuais marxistas quen levasen a teoría revolucionaria ás fileiras do proletariado. Pouco máis tarde, antes de 1905, xa avogou por que os traballadores tiveran máis peso dentro do partido e disciplinaran ós intelectuais. En novembro de 1905 confirmou a rectificación anterior e asegurou no artigo “A organización do Partido” que “a clase traballadora era instintivamente, espontaneamente, socialdemócrata”.
Así exposta as diferentes formulacións de Lenin sobre a organización revolucionaria, parece como se non tivera claros os obxectivos da mesma.
Tony Cliff no seu libro sobre Lenin e a construción do Partido, describe estas diferentes formulacións como resultado do carácter flexible, dialéctico, de Lenin respecto ó Partido, sinalando que sempre estaba disposto a modifica-la estrutura do mesmo de xeito que reflectira o desenvolvemento da clase traballadora en momentos determinados e “Que facer?”, onde se aposta por unha organización moi centralizada, formada por revolucionarios profesionais e polo tanto persoas cun enorme compromiso, non hai que sacalo do contexto no que foi escrito, o ano 1902, cunha socialdemocracia rusa completamente desorganizada e con grande influenza do revisionismo.
Utilizou moitas veces ó longo das numerosas controversias que mantivo, o “método” de “endereza-lo pau”; si consideraba que sobre un tema se tiña unha visión moi desviada cara a un lado, el tomaba posicións cara o lado contrario para centra-la cuestión e quedara xusto onde quería.
O que sempre está vixente en Lenin a nivel organizativo, fosen cales fosen as circunstancias históricas que se viviran, é a necesidade da organización revolucionaria, pero nunca considerada como un fin en si mesma, só como un “pao de ferro” para incrementa-lo nivel de actividade e conciencia das masas traballadoras.
Citemos un exemplo que pode axudar a comprender mellor a anterior aseveración. Cando volve en abril do ano 17 a Rusia e lanza a fórmula de “todo o poder para os soviets”, tivo que enfrontarse a importantes dirixentes do seu partido e sectores da militancia de Petrogrado, que consideraban ó Partido a vangarda da revolución e onde os soviets debían integrarse.
E foi o propio Lenin, observando os derroteiros que tomaba o proceso revolucionario, o que denunciou no XI Congreso do Partido celebrado en marzo de 1922, o afastamento das masas traballadoras e o proceso de burocratización que se estaba a dar. Célebres son ademais os seus catro derradeiros artigos onde denuncia estes feitos: “Páxinas do diário”, “Sobre a cooperación”, “Como debe ser organizada a Inspección Obreira e Campesiña” e “Preferible menos pero mellor”.

En terceiro a teoría da insurrección. Afirmaba que os grandes problemas da vida dos pobos soluciónanse só pola forza e a insurrección armada era o punto culminante da revolución. Marx afirmara que a revolución era a “comadroa da nova sociedade” e este oficio tiña unhas regras que deben estudarse; polo tanto Lenin formulaba esta cuestión nos mesmos termos e observando as circunstancias nas que debía ter lugar. Por iso foi madurando o seu pensamento ó longo dos anos.
Así hai unha primeira etapa que coincide cos anos finais do século XIX cando escrebe “Taréfas dos socialdemócratas rusos”, que sendo consciente das cativas forzas e o pequeno grao de conciencia da clase obreira, afirmaba que era ocioso discutir se o golpe definitivo ó absolutismo se ía conseguir por medio da insurrección ou da folga política de masas e que facelo, era o mesmo que os xerais que se xuntasen en consello militar antes de ter recrutada á tropa.
No Que facer?, considera que a preparación dun exército proletario era unha cuestión ligada á preparación xeral e era máis importante que nomear axentes co obxectivo de organiza-la revolución, que estes militantes levaran a cabo as tarefas de organización do Partido e a difusión dun periódico propio.
Despois dos primeiros meses de 1905, do “domingo sanguento”, propuxo a traveso do periódico Vperiod e no Congreso do mes de maio, unha “Resolución sobre a insurrección armada”, e meses máis tarde no libro “Dúas tácticas da socialdemocracia na revolución democrática”, volveu a presenta-lo tema da insurrección, visto o grao de conciencia acadado polas masas no período, como un tema urxente, que pasaba pola educación e organización da clase obreira. E preguntábase onde debíanse centrar esas dúas tarefas, “¿nos sindicatos e asociacións legais, ou na insurrección armada, na formación dun exército e dun goberno revolucionario?. A clase obreira edúcase tanto nun como noutro. Naturalmente ambos aspectos son necesarios. Pero na revolución actual, o problema consiste en coñecer onde se concentra o labor de educación e organización da clase obreira: ¿No primeiro ou no segundo?”.
Despois do fracaso da insurrección de Moscova escrebe entre outros folletos “Leccións do levantamento de Moscova”, onde fai unha análise dos cambios introducidos na técnica militar e afirma que as consideracións de Engels sobre o tema tiñan que ser revisadas, que a táctica das barricadas non servía, que xurdira “unha nova táctica das barricadas, que é a loita de guerrillas” E que a organización debía estar en consonancia cos obxectivos. Criticaba que en Moscova non se desenvolvera esta nova táctica ata as súas últimas consecuencias.
Formulaba ademais a dificultade de que a revolución tivese éxito sen que sectores do exército tomaran partido pola mesma.
Todos estes acontecementos o levaron a estudar a Clausewitz e a Gustave-Paul Cluseret.

En cuarto lugar a súa aportación á teoría marxista do coñecemento e a dialéctica. Considerábase, son as súas propias verbas, “un marxista de filas en materia de filosofía”, segundo a carta que envía a Gorki en 1908. Nembargantes en dúas etapas diferentes escrebe en defensa do materialismo dialéctico; en 1908 no seu libro “Materialismo e empiriocriticismo” e a segunda nos primeiros anos da I Guerra Mundial, o que se coñecen como “Os Cadernos Filosóficos”.
O primeiro traballo moi criticado, por exemplo por Karl Korch e Sánchez Vázquez, entre outros, acusándoo o segundo, de defender un materialismo elemental, primitivo, contrario ó defendido por Marx como superación do idealismo-materialismo proposto na “Iª Tese sobre Feuerbach”, na que a relación suxeito-obxecto, home-natureza e conciencia-mundo, supéranse por medio da praxe como actividade práctica humana superadora da realidade natural e social. O primeiro consideraba a existencia dunha involución no pensamento de Lenin respecto a Marx, na relación entre o pensamento e o ser, entre a teoría e a práctica, na obra de 1908. Non vou entrar en profundidades, non teño coñecementos para facelo, pero si sinalar que un capítulo de “Materialismo” o dedica á praxe e que a súa propia vida foi unha práctica revolucionaria constante.
O que me interesa máis é destacar o contexto socio-político no que se escribe esta primeira obra, e cal é a realidade á que tenta dar resposta. Despois dos anos de revoltas e balbordos de 1905 e 1906, a reacción e a autocracia se impón de novo, prodúcese un refluxo no proceso revolucionario e dentro do bolxevismo, toda unha serie de pensadores e intelectuais, caen no que acontece moitas veces, como nesta época de crise actual, aparece un “pensamento brando”, feble, fronte ó poder e a nivel político facían gala dun ultraesquerdismo, proceso que se produce cando se atopan illados das loitas dos traballadores. Segundo as verbas de Lenin, “predican baixo o nome de marxismo, algo increiblemente caótico, confuso e reaccionario”; polo tanto ca súa obra tenta defende-lo marxismo de bolxeviques como Bogdánov e Lunacharski que se converteran en seguidores de Ernets Mach, e formaban a nivel filosófico o grupo dos “empiriocriticistas” e a nivel político, dentro do Partido, constitúen o grupo dos ”otzoviztas”, que defenden retirarse da II Duma e abandona-los sindicatos, fronte ós que, xunto a Lenin queren seguir e facer política a pesares das dificultades, dentro da mesma e onde se atopan afiliados @s traballador@s. Expresáranse nun traballo colectivo titulado “Ensaios sobre a filosofía do marxismo” e Bogdánov no seu, tentaba busca-las orixes e antecedentes do materialismo histórico e, segundo Gerard Walter, para chegar a xustapoñer a doutrina de Marx e a do idealismo filosófico de Mach e Avenarius; outros tentaban opoñer ó materialismo o realismo crítico; tamén os había, como por exemplo Lunacharski que aseguraban a necesidade de crear unha nova relixión para os marxistas e buscaban unha divinidade que puidera ser adourada.
Estes discípulos de Mach pretendían ter superada a división entre idealismo e materialismo e defendían a doutrina “dos elementos do mundo”, neutrais respecto do físico e do psíquico e o que chamamos “materia” ou “mundo exterior” só sería un “aspecto das nosas sensacións”.
Polo tanto non é só unha loita pola defensa do marxismo fronte ó idealismo, senón parte dunha loita política de maior calado, a que emprende Lenin ca súa obra. Posición política que con grandes dificultades consegue derrotar, no Congreso celebrado en xaneiro de 1909.
Respecto os “Cadernos Filosóficos” , publicados por primeira vez en 1929, son resultado do estudo da “Ciencia da Lóxica” de Hegel, Heráclito, Aristóteles e outros filósofos. Nun contexto nas que as contradicións do imperialismo leva á Iª Guerra Mundial e a Socialdemocracia votando en numerosos países nos seus parlamentos os cretos para o rearme, en definitiva para que os traballadores de diferentes países se mataran entre eles, defendendo os intereses de quen os explotaba. Le a Hegel para comprender mellor as contradicións interimperialistas e tentar superalas por medio da revolución.
Sánchez Vázquez moi crítico con “Materialismo e empiriocriticismo”, considera que nos Cadernos aparece un Lenin máis maduro, que enriquece algunha das súas teses anteriores e rectifica outras.
Mentres na obra de 1909 se centra na defensa do materialismo, nos “Cadernos” na dialéctica, cuxa esencia considera se atopa na “unidade dos contrarios” polo que afirma que “pode ser definida como a doutrina da unidade dos contrarios”, dándolle ó antagonismo, á loita, un sentido absoluto e a unidade a considera relativa: “A unidade (coincidencia, identidade, equivalencia) dos contrarios é condicional, temporal, transitoria, relativa. A loita dos contrarios mutuamente excluínte é absoluta, como son absolutos o desenvolvemento e o movemento”.
Nesta nova perspectiva revisa a súa teoría do “reflexo”, exposta na obra de 1908 e subliña tres características do coñecemento: 1) como proceso de desenvolvemento, 2) como actividade do suxeito e 3) como proceso que inclúe á práctica.
Nesta obra, pensamento e obxecto se atopan en relación, pero relación dinámica xa que a loita dos contrarios é eterna, infinita, e tamén o debe se-las contradicións entre pensamento e obxecto.
Pero o coñecemento tamén é activo, o que vai en contra do apuntado en “Materialismo”, respecto ó reflexo pasivo, o reflexo no espello que expresa o coñecemento como “calco”, “copia” ou “imaxe” do mundo exterior.
Coñecemento agora como proceso no que se levan a cabo toda unha serie de operacións para transforma-los datos iniciais, nun sistema de conceptos, o nivel teórico. Dirá: “O pensamento ó elevarse do concreto ó abstracto, non se afasta se é correcto (...) da verdade, senón que se aproxima a ela” e asevera “O coñecemento é o reflexo da natureza polo home. Pero non un reflexo sinxelo, inmediato, total, senón o proceso dunha serie de abstraccións, a formación e o desenvolvemento dos conceptos”. Trátase di Sánchez Vázquez, da produción dun obxecto teórico, e esta actividade teórica a vincula ca práctica. Sen a mesma non haberá coñecemento.
E práctica para cambia-lo mundo. “O mundo non satisfai ó home e decide cambialo por medio da súa actividade”.
Polo tanto a práctica a) é unha actividade que un home dirixe a acadar un fin, b) na que se transforma o mundo obxectivo e c) cuxo resultado e unha obxectividade verdadeiramente existente.
Deste xeito, agora si conecta cas Teses sobre Feuerbach propostas por Marx e se converte no “teórico da praxe”.


 En Galicia no mes de marzo de 2017.

No hay comentarios:

Publicar un comentario