Roberto Laxe
A crise que atinxe ó conxunto do sistema capitalista fai parte dun proceso de crises cíclicas que parecían desaparecidas trás a queda do Muro do Berlin e a restauración do capitalismo nos chamados “estados do socialismo real”. Os feitos son mais duros que as “ideoloxias”, e a realidade de hoxe demostra que o capitalismo é un sistema que chegou o seu limite, que todo o que fai transformase en destruccion. Nestas condicions, a sociedade atopase diante da escolla entre a barbarie dun sistema que ten demonstrado o seu fracaso para garantir as mais elementais necesidades, e un novo sistema de se organizar.A sociedade ten nas súas entrañas as precondicions para resolver a inmesa maioria das suas necesidades fundamentais, desde as enfermidades ate a vivenda ou a alimentacion. Mas, a acumulacion do capital en cada vez menos mans é o freo para esta resolucion. A tarefa que ten a clase traballadora e a sociedade diante de si é a de expropiar as propietarios do capital, e poñer a riqueza xerada polo traballo ao servizo do desenvolvimento do ser humano.
Para moitos, resolver os problemas da sociedade chegaria con umha modificacion nas pautas de distribucion da riqueza e do consumo. Afirman que con controlar os movimentos de capital, con facer que paguen os mais ricos, con modificar o consumo, ou facer negocios dun xeito “ético”, a sociedade melloraría. É certo que algo melloraria, mas a esencia do capitalismo non mudaría, so tería un barniz que taparía as suas aristas mais cruas, e, o non resolver o fondo, a explotacion do ser humano por umha minoria, os problemas de crise, desemprego e miseria rexurdirían regularmente.
O problema do capitalismo non é que distibua “mal” a riqueza, senon que ten umha contradiccion de ferro entre o caracter social da produccion de bens e servizos, e a apropiacion privada, individual, dos lucros xerados no proceso productivo. O seu problema non esta na “mala” distribucion da riqueza, senon que basease na explotacion da clase traballadora, no traballo non pago polo capitalista (base da plusvalia), que xera a acumulacion de capital e a concentracion da riqueza nas mans dos propietarios dos medios de produccion e distribucion, das institucions financeiras, que son os donos das mercadorias.A clase traballadora fai o traballo e o capitalista apropiase do producto dese traballo, devolvendo-lle so umha parte do seu prezo no salario, quedando co resto o capitalista despois de levala o mercado; lugar fisico ou virtual onde o tempo de traballo acumulado na produccion e distribucion convirtese en diñeiro contante e soante. Ao capitalista, de ultimas, interesalle ben pouco a mercadoria, o que lle interesa é o seu prezo no mercado. O final, toda a estructura capitalista ven movida por un organismo, o mercado, que ninguen controla: a “man oscura” que mece o berce de Adam Smith esta por cima da vontade dos seres humanos.
O mercado é inseparable da propiedade privada, da propiedade da terra e as fábricas, dos almacens e as navieras, das institucions financeiras e as aseguradoras; é onde se decide quen é o dominante na sociedade, quen acumula o capital e quen ten o poder. As leis do mercado son automaticas, o seu poder é alleo á vontade individual, determinan os prezos e os salarios, as mercadorias que se producen, e as que non,... Sen que ninguen planifique. Por iso, non é a “mala” distribucion da riqueza, nin a inmoralidade dalguns capitalistas, a orixe do mal, senon a explotacion do ser humano e o xeito de definir qué e canto se produce.
A transformacion socialista da sociedade bate de frente con este sistema caotico de determinacion da produccion, apuntando á desaparicion do mercado como eixo de estructuracion da sociedade, e supon tres precondicions programáticas centrais: un, a propiedade colectiva da terra, a sua colectivizacion, dous a socializacion dos medios de produccion, tres, a planificacion da economia.
1.- Frente ao caos a pequena escala que é a pequena produccion agricola baseada no autoconsumo e na venda no mercado do pouco excedente xerado, o unico xeito de garantir a alimentacion dumha poboacion crescente no planeta é a introduccion de elementos racionais e planificados na produccion de alimentos.
A colectivizacion da terra desbota calquer tipo de procura de lucro inerente á pequena, mediana ou grande produccion agricola. A colectivizacion da terra anula a renda da terra, que non é outra cousa que o lucro xerado polas diferentes cualidades productivas da terra. A renda do campesiño non dependería da cualidade da sua terra nin da sua capacidade financeira, senon da decision colectiva do quê, como e canto producir.
Esta proposta enfrenta en primeiro lugar, ás grandes propiedades capitalistas na terra, a agroindustria, pois son eles os que aproveitan as terras de mellor cualidade e teñen mais capacidade de investimento, apropiandose da renda diferencial frente ao pequeno productor.
A colectivizacion da terra é oposta polo vertice ás grandes propiedades da terra, pois pon na obriga da planificacion da produccion nun estado concreto; non se produciría para o mercado senon para as necesidades sociais, e é superior á pequena produccion ao racionalizar a produccion, garantindo a todos e todas, mais alo da cualidade da sua terra, uns ingresos minimos, que o xeito de producir para o autoconsumo non fai.
2.- De igual maneira que na produccion de alimentos faise imprescindible introducir a racionalidade, no proceso productivo das demais mercadorias é preciso partir do criterio da produccion para as necesidades sociais e non para o mercado.
Na “anarquia” do mercado determinase o que producir. Mais alo dos “estudos de mercado” ou das campañas de marketing, o feito é que un capitalista cando decide a produccion dunha mercadoria non o fai movido pola resolucion dumha necesidade social, senon pola existencia dun “nicho” que lle permita recuperar con rendabilidade o seu investimento.
O capitalista, cando inviste e sae ao mercado coa sua mercadoria, nunca sabe se vai ter exito, e se vai poder competir con garantias de recuperar, con gaños, o seu capital. É o mercado e o lucro quenes determinan a produccion de mercadorias, non as necesidades sociais.
Socializar os medios de produccion supon facer, desde o vertice, o contrario do que fan os capitalistas individuais. O seu nome din claramente que é a sociedade, o social, quen decide qué, cómo e canto se produce, e non as contas de resultados empresariais.
Ningun capitalista admitiria este control social da sua produccion, mas, como acontece cos proprietarios rurais, o unico xeito de garantir umha renda minima dos pequenos productores é o de se agrupar. Poden facelo organizando grandes empresas na forma de cooperativas que lles permita competir con as corporacions e grandes empresas; ou bem aliarse côa clase traballadora e avanzar no camiño da transformacion socialista da sociedade. O terceiro camiño é que nos tempos de crise vaian á ruina, o empobrecimento e, o final, a sua proletarizacion traballando para umha gran empresa.
3.- Para que a planificacion realmente resposte aos intereses do conxunto da sociedade, esta ten que ser umha planificacion democrática onde as decisions partan dos organismos populares baixo a forma que adopten (consellos/soviets, asembleas populares, xuntas, etc.). A historia recente esta chea de exemplos de planificacion burocrática da economia, ao servizo do saqueo do estado, das suas riquezas, no beneficio dumha casta social que, apoiada no se papel dirixente nos organismos populares, apropiabase dumha parte da produccion social. O final deste proceso dexenerativo é de todos coñecido: a implosion social, o derrumbe desas castas e o seu paso com armas e bagaxes ao capitalismo.
A planificacion da economia rompe coa inconsciencia do mercado, co seu caracter caótico, e supon, por umha banda, por os recursos o servizo da sociedade, dous, racionalizar todo o proceso de produccion e distribucion de mercadorias, é a sociedade quen decide qué, como e canto se produce.
O camiño para acadar estes obxectivos, esta transformacion socialista, non esta escrito en ningures, senon que é umha construccion na loita cotiá contra as barreiras obxectivas que o impiden, a propriedade privada dos medios de produccion, distribucion e financeiros. Sen acabar coa loxica do mercado e o beneficio privado é imposible avanzar no camiño da resolucion das necesidades humanas.
Un programa para a revolucion?
Os capitalistas non van renunciar de bo grao, por boas palabras nin convencimentos, o que é a fonte da sua riqueza, a sua propiedade. Como se din mais acima, non é um problema moral, nin ético, senon material, ligado o “vil metal”, o diñeiro. Mas cada formacion social ten o seu codigo “xenetico” proprio, é dicer, un camino na sua construccion como sociedade capitalista que lle diferencia das demais, e fai que cada estado ou pais teña o seu proprio programa da revolucion, unha combinación especifica de propostas sociais e politicas.
As sociedades dos estados imperialistas con ducias de anos de democracia burguesa, con os obxectivos sociais e economicos da burguesia cumpridos totalmente (unidade nacional, propriedade da terra, soberania politica, separacion igrexa estado, voto e liberdades formais), o programa da revolucion é abertamente socialista: a unica tarefa social é a da expropiacion da clase capitalista e a instauracion do rexime da planificacion democrática da economia.
Iso acontece nun pequeno grupo de paises e estados no mundo. Na meirande parte das ocasions, incluidos alguns estados imperialistas como o Español, moitos desos obxectivos que definen un estado burgués “puro” non foron cumpridos. Por debilidade da burguesia nacional, por incapacidade para conquistar os seus obxectivos, levounos a acordar coa aristrocracia reximenes onde restos do seu poder se mantiveran.
No seculo XXI a aristocracia e o seu poder desapareceram totalmente, incorporada de cheo á burguesia; e o facer parte dela, cuestions e obxectivos non cumpridos como o reparto da terra, a opresion nacional ou a ligazon igrexa estado trasmitiuse á nova clase social dominante. Os sectores sociais oprimidos e marxinados pola sua pervivencia leva a que os sectores da poboacion afectados poñan en pé a suas reivindicacions e a sua loita, agora contra o gran capital, que ao afectar e cuestionar as formas especificas de opresion nun estado concreto, adquiren un caracter de transicion á revolucion.
Hoxe a burguesia a todos os nivéis non precisa de ninguen tipo de revolucion. As suas ligazons internacionais, a súa interdependencia fai de todos eles inimigos acerrimos das propostas mesmo democráticas como poden ser o direito á autodeterminacion, o reparto da terra ou a separacion igrexa estado. A defensa do status quo esta por cima de cualquier outra motivacion, pois son conscentes de que o seu gran inimigo, a clase traballadora, pode entrar en loita pondo en perigro o fundamental, a propriedade privada dos medios de produccion, distribucion e financeiros.
Existe umha chea de paises no mundo onde as tarefas contra o imperialismo son ligados directamente aos obxectivos sociais da clase traballadora. No chamado “terceiro mundo”, ou mais precisamente, as semicolonias nas que, ainda mantendo umha independencia politica formal, dependen economica e diplomaticamente das potencias imperialistas; nestos países a independencia so é concebible baixo a loita pola revolucion social.
Froito da division internacional do traballo, polo que as potencias dominantes exportan capital e manufacturas, mentras as semicolonias exportan materias primas e man de obra barata, a independencia real, non formal, destos países ligase directamente á liberacion social da sua clase traballadora. Non vai ser a sua burguesia nacional, dependente ate no menor aspecto, quen de o paso na liberacion nacional.
A clase traballadora ten que encontrar en cada formacion social concreta –forma na que a burguesia explota e oprime á clase traballadora e as clases populares- o seu programa de revolucion social, a combinacion precisa de propostas e obxectivos que poña en cuestion o poder do capital; mas todos, no seculo XXI, teñen un punto en comun, a expropiacion dos capitalistas, dos donos dos medios de produccion, distribucion e financeiros.
A dictadura do proletariado
A expropiacion dos poderosos non é umha palabra de orde formal, umha figura retorica para a galeria, ou como dicia Trotski, “para os dias de festa”, senon que a proposta é a chave de boveda de todo programa que se pretenda revolucionario. Non se pode falar de sacar á humanidade do sistema capitalista sen falar da cuestion central, no que morren as palabras, o poder politico.
Os capitalistas explotan dun xeito directo á clase traballadora a través da extraccion da plusvalia, mas para manter esta estructura non o fan directamente, senon que encarregan a tarefa a outras persoas e institucions, “pagan” para que a orde na que basease a sua explotacion non sufra mundanzas.
Ó tempo, como a esencia do capitalismo é o da concurrencia e a competencia con outros capitalistas, de outros estados ou sectores, ese encargo de manter a orde frente à clase traballadora ten outro deber, protexerlles dos competidores alleos.
Este é o papel fundamental do Estado na sociedade burguesa. Lenin definiu como o “Comité Central” da burguesia, Marx como “o seu consello de administracion” e Engels foi mais claro, definiunos como “umha banda de homes armados o servizo dos poderosos”. A isto reducese en realidade o estado burgués.
O longo da historia recente, e en zonas concretas como a Europa da posguerra mundial, e por condicions moi precisas, o estado asumiu tarefas de ben estar social, que en outras zonas do mundo e noutras épocas, ou non existían ou estaban nas mans de sociadades caritativas, filantropicas, ete. Mas a crise actual esta botando por terra esta “singularidade” historica, o chamado do Ben estar, e esta facendo retroceder á clase traballadora europea ducias de anos. Ao final do proceso, o estado vai quedar na sua esencia represiva, sen nengun papel no benestar da sociedade.
Poren, falar do estado é falar do poder. Do poder para lexislar contra a clase traballadora ou contra outros sectores sociais, como o pequeno comercio, a pequena produccion agricola, etc. Do poder para reprimir a resposta social a partir do monopolio da violencia: o estado sempre esta lexitimado para exercê-la. Do poder para impor limites ás liberdades democráticas e os direitos fundamentais.
O poder non é algo alleo aos seres humanos na sua vida cotia, senon que é quen determina o seu dia a dia, é a maneira concreta que ten o capital de impor as suas condicions de vida e traballo. Por isso Lenin afirmou que “fora do poder todo é ilusion”. Dai que calquer proposta e obxectivo social que non poña sobre a mesa o xeito concreto de acadalo, é “ilusorio”. Pode haber acordo en que o punto comun é o de expropiar aos capitalistas; nesto poden camiñar xuntas moitas persoas que hoxe rexeitan o capitalismo, mas os conflitos xurden no momento no que se situa o xeito concreto de acadalo: a loita polo poder politico.
Como vimos o estado burgués, mais alo das formas democráticas que poda ter, é o rexime dunha classe social moi concreta que deixará na beirarrua no momento que vexa en perigro a sua propiedade. Ate aqui todo poden ser boas palabras, democracias e demais, mas cando o que perigra é a sua existencia como clase dominante, sae a relucir o verdadeiro caracter do estado burgués, umha ferramenta de represion e violencia.
Frente a elo a clase traballadora e os oprimidos so teñen umha opcion, derrubar ese poder burgués e construir un novo (e é a unica, porque a burguesia non admite o silencio, o pasar “desapercibido”, se precisa aumentar a explotacion, aumentara a sua violencia contra o pobo traballador). É preciso derrubá-lo previamente porque es estructuras do estado burgués estan construidas á imaxe da clase que o domina. As suas estructuras son xerarquicas, clasistas e basicamente antidemocráticas, porque o capitalismo é xerarquico - na empresa manda o patron-, clasista - o dono é o amo, e os traballadores/as son maquinas-, e antidemocraticas - as decisions non son consultadas a ninguen que non sexa da sua clase-. Por elo, a clase traballadora non pode utilizar umhas institucions construidas para a explotacion e a opresion; senon que ten que destruilas ate a raiz, e construir umhas novas.
Póla sua banda o poder que construa a clase obreira e os oprimidos vai ser tamen poder estatal, mas a diferencia fundamental entre co poder burgués é existencial: o poder burgués existe para manter a orde estabelecida e o poder obreiro ten como obxectivo da sua existencia acabar coa explotacion de clases, e con ela a politica.
Se a “democracia” burguesa é, no fondo, umha dictadura con formas mais ou menos democráticas dumha clase sobre o conxunto da sociedade; o estado obreiro, mentras existan clase sociais antagonicas so pode ter umha forma, o da sua dictadura sobre a clase social antagonica, que resiste que a sociedade avance cara a liberacion das cadeas. De feito, a burguesia non vai permitir de bon grao perder os seus privilexios, non vai permitir nin a colectivizacion da terra, nin a socializacion dos medios de produccion e distribucion, nin a planificacion democrática da economia. Isto vai ter que ser imposto pola clase traballadora e os oprimidos, e iso é umha dictadura, a dictadura do proletariado.
Poren Trotski afirmou que o programa revolucionário pode resumirse en tres palabras: dictadura do proletariado; nelas sintetiza-se desde os obxectivos economicos da sociedade ate os medios que a clase traballadora ten que adoptar para avanzar no camiño da transformacion socialista da sociedade.
O programa de clase no seculo XXI
Para explicar que o socialismo como alternativa da clase traballadora non é axeitado o presente, adoitase falar que a sociedade do seculo XXI é mais complexa que a precedente - suponse que se fala do seculo XIX, porque a de finais do XX non é moi distinta da actual-. Isto, que é umha verdade aceptada pola mesma esquerda, non é mais que umha falacia para negá-la realidade.
A humanidade no seculo XIX incluia desde as relacions sociais capitalistas en Europa, zonas do continente americano (norte e sul), ate tribus na Idade de Pedra en Australia, Africa ou America (tamen no norte e no sul). Mesmo na Europa convivian estados burgueses como Gran Bretaña e Francia, con monarquias feudais como Rusia ou Austria. A complexidade social do seculo XIX era a norma, non existian dous paises con iguais relacions sociais.
Frente a elo achamos o seculo XXI, onde todas, absolutamente todas as nacions do mundo estan dominadas por las relacions sociais capitalistas. A excepcion dalgunha pequena illa ou zonas do interior do Brasil, todo o mundo movese do mesmo xeito, o traballo asalariado, a produccion masiva de mercadorias e o saqueo das riquezas polo capital imperialista. Mais sinxelo, imposible.
Alem mais, ate nas condicions de vida e traballo, a tendencia é a homoxeneidade. As politicas de resgates europeas como en Grecia, esta facendo que a excepcion Europea do Estado do Ben Estar esta a desaparecer. A clase traballadora europea ve refletido o seu futuro no espello dos EE UU ou dos paises semicoloniais, onde a seguridade social universal, o seguro de desemprego e os servizos sociais son umha ilusion.
O capital, do mesmo xeito que disolveu e destruiu formas de produccion previas e distintas, tende a uniformizar o conxunto da poboacion traballadora, convertindoa en asalariada e sen direitos.
Nestas condicions, so alguen interesado en desviar a loita pola revolucion social do seu obxectivo, a expropiacion dos capitalistas, pode inventarse umha mentira social deste calibre: para complexidade social, o pasado; o de hoxe é a uniformidade casi absoluta.
Segun datos da OIT, a comezo do seculo XXI o 70% da poboacion urbana do mundo é asalariada, e o 50% do rural. É dicer, de conxunto, mais do 60% dos habitantes da terra, a maioria, viven da venda da sua forza de traballo por un salario, son clase obreira no seu sentido mais clasico.
Se no pasado explicabase o peso social da clase obreira, do seu programa de transformacion social, pola cualidade que supon o seu papel na produccion e distribucion de mercadorias, o ser de quen depende o proceso productivo capitalista, na actualidade ha que sumar-lle o feito cuantitativo: os asalariados e as asalariadas supoen a maioria da humanidade.
Mas, contradictoriamente, o proxecto social historico da clase obreira, o socialismo, esta desprestixiado, e ocupan o seu lugar os programas e proxectos sociais doutros sectores sociais minoritarios, como a pequena burguesia rural e urbana, que ollan para o pasado da pequena produccion e o autoconsumo como se fosen os mellores tempos da historia.
A responsabilidade deste retroceso ten nomes e apelidos: a burocracia dos estados obreiros, dos chamados países do “socialismo real”, que asociaron o termo “socialista” e “comunista” á planificacion burocrática da economia, á represion contra a oposicion e contra o pobo, á renuncia á revolucion mundial e aceptacion do status quo capitalista (politica de coexistencia pacifica da URSS), á chamados á confianza en dirixentes non socialistas como nas Frentes Populares, Unidades Populares, Kuomintangs, etc.
A queda das burocracias stalinistas ten un efecto liberador, e permite a reconstruccion do programa de transformacion socialista da sociedade baixo criterios revolucionarios.
- A independencia politica da clase traballadora frente a todos os sectores sociais burgueses ou pequenos burgueses que pola sua ubicacion social, o seu obxetivo é simplesmente mudar a distribucion da riqueza, non acabar coa explotacion capitalista do ser humano.
- O internacionalismo da clase obreira frente o caracter nacional desos sectores. A clase obreira é a unica clase internacional, é umha division horizontal da sociedade, porque vivir da venda da forza de traballo por un salario é igual en China que nos EE UU, na Arxentina que na India. O salario permite viver ate onde chega, e non existe mecanismo economico que o modifique, so a unidade internacional da clase traballadora na loita pola abolicion da explotacion pode facelo.
- A democracia obreira, alen de ter que ver co caracter colectivo da forma de sua forma de traballar, expresa umha ligazon entre o obxectivo estratexico, socialista e comunista, de acabar coas clases sociais, e as ferramentas para conquistalo. Dicia Trotski que “o fin xustifica os medios”, cando os medios adecuanse o fin prantexado. Por conseguinte, non é posible rematar coa explotacion e a opresion a partir da utilizacion de medios burocrático, opresores; a democracia obreira é umha precondicion para avanzar na transformacion socialista da sociedade.
Mas ten outro aspecto práctico, fortalecer a unidade da clase na sua loita contra o sistema. O capital introduce dun xeito estructural a competencia, a concurrencia entre os traballadores e as traballadoras - o desemprego, coñecido como o “exercito de reseva industrial” cumpre o papel de presionar á baixa os salarios e condicions de traballo-, mas cando estes toman conciencia do que son, que constitúen umha clase social e superan esa competencia, comezando a utilizar os mecanismos da democracia obreira, a asemblea e a mobilizacion colectiva, é posible a victoria contra o capital.
A partir destos tres elementos programáticos centrais, é posible reconstruir o proxecto social da clase obreira e o programa da transformacion socialista da sociedade.
Galiza, 14 de novembro do 2011
No hay comentarios:
Publicar un comentario