Xulia Mirón e Roberto
Laxe
A estas alturas da crise
social e política do sistema ninguén discute xa a necesidade da
organización política, o que está en discusión son os lineamentos
programáticos e as tarefas que se necesitan para a liberación da
humanidade da explotación capitalista, e que ferramentas
organizativas son necesarias para levalas até o final.
O elemento central que
define a situación actual, tanto a nivel internacional como
nacional, é a que Trotski definiu no Programa de Transición: “a
crise da humanidade redúcese á crise da súa dirección
revolucionaria”. Esta crise que hoxe podemos cualificar de
“baleiro”, é a que provoca o estancamento e putrefacción dos
procesos revolucionarios dos últimos anos, permite a restauración
do capitalismo nos ex estados “socialistas”, e explica a
aparición de fenómenos que, dunha maneira desvirtuada e/ou
populista, ocupan ese espazo baleiro.
Podemos no Estado
Español, Beppe Grilo en Italia, como antes as ONGs, e agora os
movementos sociais, son paradigmáticos dunha organización política
que vén cubrir ese baleiro que, sempre, preséntase baixo “formas”
novas, enfrontadas ás “vellas”.
Como vimos, ao longo dos anos 90 e 2000, que chega até a actualidade, desenvolveuse unha teoría das “novas fronteiras sociais” fronte ás vellas “fronteiras da loita de clases”. Unha teoría que separa aos partidos das clases sociais ao substituír clase por caste, e loita de clases por loita contra as superestruturas políticas (vulgarmente coñecidas como “caste política”), rompeu un dos elementos teóricos fundamentais que explican o papel do partido na sociedade. As organizacións políticas xa non se constrúen segundo as necesidades dunha clase concreta, ou dun sector dela; senón segundo a afinidade ideolóxica dos cidadáns e cidadáns individualmente considerados, por compartir ideais de xustiza social, de moralidade cidadá, de ética austera. Son as ideas as que nutren as organizacións, non as necesidades sociais das clases en conflito. É o máximo do desclasamento social.
A crise, se algo
positivo tivo, é que lembrou ao mundo que as clases sociais existen;
que a pesar dos intentos de tantos intelectuais e políticos que se
din de esquerdas, a clase obreira segue loitando. E que os partidos
representan a intereses de clase concretos; aos donos do capital,
banqueiros ou empresarios, aos pequenos comerciantes arruinados, e,
froito do que analizamos na I parte, en menor medida á a clase
obreira, quen nunha pirueta da historia -polo seu atraso na
conciencia política-, volveu a situarse como “man de obra” tras
organizacións políticas doutras clases sociais.
Se a clase obreira, por
mor do retroceso social dos 90, non ten ningunha conciencia da súa
existencia colectiva, non podía por menos que manifestarse na súa
desaparición como clase política, e das súas expresións
organizativas, os partidos obreiros. Como en política non existe o
baleiro, este campo é enchido por forzas políticas que de maneira
tanxencial recollen moitas das aspiracións da clase obreira, como a
redución de xornada, a nacionalización de servizos ou da banca,
etc.; pero non recollen, nin poden facelo sen violentarse como
organizacións non obreiras, a alternativa social, a loita polo
socialismo.
A lei de investimento
da causalidade
Nahuel Moreno, un dos
máximos dirixentes da IV Internacional e da LIT CI, formulou,
derivada da afirmación citada de Trotski, a lei do investimento da
causalidade, segundo a cal os fenómenos subxectivos, a conciencia do
ser social (ou a súa falta, como este caso), en períodos de crises
transfórmanse no seu contrario, fenómenos obxectivos, contribuíndo
a que a crise social do capitalismo profúndese.
Nunha situación de
estabilidade as relacións entre a estrutura económica e as
superestructuras ideolóxicas e/ou políticas, xurdidas como
expresión da conciencia das masas, cambian moi lentamente,
imperceptiblemente, ao compás dos cambios estruturais. Pero cando
por unha crise social de gran calibre, esas relacións “estáticas”
entre estrutura e superestructura saltan polo ar, a “conciencia do
ser social” no seu máis amplo sentido, e a súa expresión
organizativa, o partido, convértese en determinante para o cambio
social.
Dalgunha maneira
invístese a polaridade social, o ser social pasa a ser determinado
pola conciencia non pola estrutura económica, posto que o dinamismo
que se provoca na sociedade coa ruptura das relacións estáticas
trasládase dunha maneira moito máis rápida a ese ser social: as
experiencias concéntranse e asintan nun curto período de tempo, non
ao longo de anos. Ademais, rompen as rutinas que converten aos seres
humanos en verdadeiras maquinas illadas e incomunicadas. Unha folga /
loita popular é paradigmático do surgimiento destes vasos
comunicantes entre os individuos que doutra maneira a súa vida
discorrería de maneira paralela, sen que nunca chegarán a confluír.
Por sintetizar, en
épocas de crises e mobilidade social o problema subxectivo -a
conciencia- e a súa expresión superestructural -o partido-
convértese en parte determinante da situación obxectiva, investindo
a causalidade nos procesos sociais.
Aínda que unha
organización política revolucionaria é necesaria en todo momento
para evitar, e enfrontar, as tendencias sindicalistas ou
electoralistas da clase traballadora, esta claro que ante unha
profunda crise social do capitalismo como a actual, esta é a
discusión de discusións. Que tipo de organización precísase?
Baixo que criterios se establece o tipo de organización. Este é, ao
seu pesar, o elemento central do terremoto de Podemos na situación
política, abriu o melón que ninguén quería abrir; que alternativa
política construímos. De aquí o susto de todos, o PP porque ve
caer o seu apoio do bipartidismo, até a esquerda institucional, como
EU ou os nacionalistas. Non lles preocupa o programa de Podemos,
posto que nin nas súas versións máis esquerdistas rompe co
capitalismo, o que realmente lles preocupa é que se fala de
Organización Política fora das tradicionais e institucionalizadas.
O que partido é
necesario
O rexeitamento actual
aos partidos obreiros en xeral, e especialmente aos de tipo
leninista, vén, en primeiro lugar, da burocratización dos Partidos
Obreiros, primeiro dos partidos socialistas que entraron en
bancarrota na o I guerra mundial, cando apoiaron a carnicería que
provocou o capitalismo e segundo, dos Partidos Comunistas, que tras o
quebra da URSS e os estados obreiros, convertéronse en maquinas
burocráticas e electoralistas.
Pero hai un elemento de
fondo que vai ligado directamente ao retroceso na conciencia de
clase, que perdeu o norte da súa loita. O baleiro de dirección
revolucionaria non é máis, nin menos, que expresión da
desaparición da revolución do horizonte social. Non é que a
revolución non sexa necesaria, senón que subjetivamente non se ve
como posible e real.
Por lembrar de novo as
palabras de Trotski no Programa de Transición de 1936:
“A premisa económica
da revolución proletaria ha chegado desde hai moito tempo ao momento
máis alto que lle sexa dado alcanzar baixo o capitalismo. As forzas
produtivas da humanidade cesaron de crecer. As novas invencións e os
novos progresos técnicos non conducen a un acrecentamento da riqueza
material. A crise de conxuntura, nas condicións da crise social de
todo o sistema capitalista, achegan ás masas privacións e
sufrimentos sempre maiores. O crecemento da desocupación profunda á
súa vez a crise financeira do Estado e mina os sistemas monetarios
vacilantes. Os gobernos, tanto democráticos como fascistas, van
dunha quebra á outra”.
Desde o 2007 o mundo
vive sumido nunha situación con moitos elementos comúns a esta
descrición de 1936. Máis aló dos matices e as actualizacións
necesarias, a situación hoxe está definida pola mesma esencia: “a
burguesía mesma non ve unha saída”,... que non sexa a derrota da
clase obreira.
Neste camiño insensato
a ningunha parte determinado pola crise de dirección da burguesía
imperialista (“non ven saída”), os gobernos fortalecen as
estruturas represivas do estado, e endurecen as lexislacións,
recortando os dereitos democráticos ao mesmo nivel que recortan
dereitos sociais e laborais, pois temen estalidos sociais froito da
crise do sistema. Só a falta de conciencia da clase obreira
dos seus obxectivos históricos, a loita pola revolución socialista,
permite a súa supervivencia.
O capitalismo sobrevive
porque o seu inimigo mortal, a clase obreira, tivo que dar un rodeo
histórico tras a restauración do capitalismo nos estados obreiros.
Nestas condicións só
pode afirmar que o partido leninista perdeu todo o seu sentido quen
renuncie a loitar pola revolución socialista, aquel que soñe cunha
volta a “os vellos bos tempos” do estado do benestar e a placidez
da democracia representativa. Pero istos tempos cambiaron; alen máis,
morreron para non volver. Os dereitos conquistados, e destruídos nos
últimos tempos, só volverán se a clase obreira é capaz de
remontar o voo, de recoñecerse como clase revolucionaria, e
construír a organización que precisa para derrubar o capitalismo. O
partido leninista é a quintaesencia desta organización.
Un partido para
a acción revolucionaria
“O partido é o
programa”, esta afirmación de Trotski sintetiza porque o partido
leninista oponse polo vértice a todos os demais partidos, incluso os
obreiros. Para un marxista revolucionario o programa pódese resumir
en tres palabras, Ditadura do Proletariado. Neste tres palabras
condénsanse os obxectivos históricos da clase obreira, a destrución
do capitalismo e a construción dun estado obreiro baixo outras bases
sociais que avance na sociedade socialista, é dicir, a loita polo
poder político. Non é un programa para “saírse do capitalismo”
como afirman moitos anticapitalistas actuais, senón para loitar
“contra” el e destruílo. Só a partir diso, poderase construír
unha sociedade non capitalista.
1.- Un programa
revolucionario non ten como obxectivo “saírse do capitalismo”, é
ilusorio crer que é posible “saírse” dun sistema que tende,
automaticamente, a mercantilizar todo o que toca, a ocupar todos os
terreos sociais, convertendo en mercadoría até os máis intimo do
ser humano. Só existe unha maneira de “saírse” deste sistema,
destruíndoo. Non hai outra vía: todas as experiencias históricas
por tentar “saírse”, xa fóra a pequena escala como os
falasnterios ou os kibbuz, até grandes nacións, como no socialismo
nun só país, demostraron o fracaso deste intento, deixando incólume
os seus núcleos fundamentais de poder, as grandes multinacionais e
os estados imperialistas.
2.- Un programa
revolucionario non é unha suma aritmética de reivindicacións da
clase obreira e o pobo, iso é, como moito, un bo programa sindical.
Un programa revolucionario é a síntese das tendencias para a
liberación dunha sociedade no seu conxunto, non só dunha clase
social, de cales son as súas liñas de forza e cal é a perspectiva
de solución a partir da máxima de que “o todo é superior á suma
das partes”; cal é a síntese de todas elas. Por iso Trotski
afirmaba que o programa se podía resumir en tres palabras: Ditadura
do Proletariado.
En función deste
programa para a acción revolucionaria, constrúese o partido, a
organización que cristaliza este programa en relacións entre
activistas, unidos polo cemento do programa e a comprensión común
das tarefas para a liberación da humanidade das trabas do
capitalismo. Este método de acción revolucionaria do partido
leninista impón a centralización organizativa: para enfrontar un
inimigo que non vai dar unha batalla por perdida, é necesario o
maior grao de centralización na acción, so pena de suicidarse.
O partido leninista é a
cristalización consciente deses obxectivos programáticos. Para
destruír basta co impulso, coa espontaneidade mesmo apoiándose en
organismos non revolucionarios; mais para construír é preciso o
método, a ciencia e a teoría. A mera “guía para a acción” é
inseparable da concepción da política marxista como “a ciencia da
revolución”, e o partido leninista é a máxima expresión desa
combinación. Gramsci, ao falar do partido como o “intelectual
colectivo”, desenvolvía a afirmación de Marx de que “os
burgueses teñen aos economistas, a clase obreira aos comunistas”,
e o partido é a súa organización.
Concepción leninista
do partido
É un feito que non todo
o mundo chega ao mesmo tempo ao mesmo lugar. Se isto fose así, non
existirían nin diferenzas biolóxicas, nin culturais nin sociais nin
económicas; todo o desenvolvemento humano sería un proceso
mecánico, compasado nos ritmos. Pero a realidade é máis complexa.
Ante esta complexidade prodúcense dúas reaccións, uns, os que
dalgunha maneira “xa chegaron” a un certo nivel de conciencia
política, pero ao descoñecer (polos motivos que sexan) os camiños
percorridos, desprezan aos que aínda “están en camiño”. Desde
a súa altura de “ser consciente” opinan que as masas son
“manipulables” polas conspiracións, e trasladan unha actitude
sectaria fronte aos sectores sociais maioritarios que aínda
confían nos mecanismos do poder.
É un pensamento
mecanicista e metafísico, que obvia a contradición, o movemento, e
por encima de todo esquece a máxima marxista de que “a ideoloxía
dominante é a ideoloxía da clase dominante”. Como as masas na súa
accionar son lentas, non buscan aventuras sen sentido e só en
momentos históricos precisos fúndense co programa revolucionario,
pola súa impaciencia estes sectores adoitan caer rapidamente no
escepticismo e a apatía política.
Existe outro sector do
activismo, moi visible na actualidade; aqueles que rexeitando os
métodos dos partidos burocratizados, expulsan pola porta a todo tipo
de partido, substituíndoos pola ideoloxía do horizontalismo, da
“democracia directa”, do asemblearismo a todos os niveis.
Pretenden resolver o problema da democracia facendo táboa rasa do
que é esencia do ser humano, a diversidade, a diferenza de criterio,
de educación, etc., etc. É unha maneira idealista de enfrontar o
problema da organización, presupondo unha igualdade social que non
existe. Por iso, o problema que saíra pola porta, volve pola xanela.
Así, cando calquera
organización política comeza a cristalizar como tal, tras un comezo
fluído, aberto e relativamente horizontal, enfróntase ao mesmo
problema que o Partido Obreiro Socialdemócrata Ruso no seu II
Congreso: quen é membro do partido, como criterio básico para
determinar a democracia interna do partido; porque cando se discute
de quen é membro, o que se está dilucidando é quen decide no
partido.
No POSDR estas dúas
tendencias tiveron os ollos e as caras de Martov e Lenin, e aínda
que no congreso chegouse a un acordo de consenso, posteriormente
manifestaríanse en correntes políticas enfrontadas, os menxeviques
e os bolxeviques.
Para Martov,
considerábase “como pertencente ao POSDR a todo o que, aceptando o
seu programa, traballe activamente para levar á práctica as súas
tarefas baixo control e a dirección dos órganos do partido”.
Mentres, Lenin formúlao
da seguinte maneira: “considérase membro do Partido a todo o que
acepte o seu programa e apoie ao partido tanto con recursos
materiais, como coa súa participación persoal nunha das súas
organizacións”.
Baixo o prisma do
simplismo que domina en moitos aspectos a vida política actual, esta
discusión podería parecer secundaria. Que máis dá, segundo ese
simplismo, que o apoio ao partido sexa, como di Martov, do que
traballa “activamente para levar á práctica (...) baixo control e
a dirección dos órganos do Partido”, que o “faga coa súa
participación persoal nunha das súas organizacións” (Lenin).
Pois non é tan simple, posto que o que está en xogo é, nin máis
nin menos que a democracia interna. Esta discusión remite
directamente a unha pregunta central, quen compón eses “órganos”
que van controlar a actividade, e con que criterios constitúense.
Por iso, cal das dúas
propostas é a máis democrática... posto que a primeira sinala que
“con que se traballe activamente para levar á práctica...”
chega para ser membro; mentres o segundo caso resáltase a militancia
activa como elemento diferenciador, ao afirmar que só é membro do
partido o que participa “persoalmente” nalgún dos seus
organismos. O primeiro ben pode ser un afiliado / simpatizante que
“traslada” á sociedade o que os órganos decidiron; o segundo
participa activamente nas organizacións partidarias e, por tanto, na
elaboración de esas “tarefas”.
É obvia a diferenza,
porque o que vale para organizar a sociedade, o asemblearismo, non
serve para garantir a democracia interna nas organizacións. Nas
organizacións supostamente asemblearias, horizontais, onde non hai
un criterio fixo de militancia, onde o voto dun que participa
activamente nas súas “organizacións” vale igual que uno que non
o fai, aínda que “traballe activamente para levar á práctica”,
é unha aparencia de democracia, non un partido democrático. Neste
caso, calquera dirixente dunha organización asemblearia pode levar
(e de seguro fano!) a ultima hora brazos de madeira, que deciden as
votacións. Ademais, ao non existir estruturas colectivas elixidas os
militantes, senón polos “afiliados”, militen (“participen
persoalmente nalgunha das súas organizacións”, segundo Lenin) ou
non, os “lideres/voceiros” substitúenas á hora de expresar as
opinións da organización.
Ademais, o
horizontalismo na sociedade burguesa non existe, nunca todos chegan
ao mesmo nivel de compromiso a mesmo tempo, e a mesma sociedade
establece unha diferenza entre o traballo intelectual e o manual,
mesmo na época actual onde moitos obreiros e obreiras parecen
realizar un traballo intelectual, os chamados de “pescozo branco”.
Un asalariado / a de o sector que sexa, que ten xornadas de 8 / 9 /
10 horas, non lle pode dedicar o mesmo tempo á organización que un
profesor, un intelectual ou un profesional liberal, se non se pon
mecanismos organizativos que o faciliten. Porque ao final na
organización reprodúcese o mesmo esquema clasista da sociedade. A
división do traballo manual e intelectual que se destila da proposta
de Martov, os que deciden (“os órganos que controlan”) son os
que teñen tempo libre e non os que sofren a escravitude do traballo
asalariado.
Lenin non define o
partido só por quen o compón, de feito no “Que Facer?” fala de
superar esa división entre “traballo manual vs intelectual”, di
que un militante do partido é un “revolucionario profesional”,
como unha categoría distinta á procedencia social do individuo. A
concepción leninista do partido defínese por ser a cristalización
organizativa da necesidade da revolución socialista; e é un partido
obreiro porque o seu programa, a revolución obreira, é a que define
ese carácter socialista da transformación social.
En síntese: porque
agora o partido leninista
Aínda que en tempos de
“normalidade” política é necesario un tipo de organización que
responda á loita de clases nese momento, con certa laxitude no
organizativo; todo cambia cando as circunstancias obxectivas
modifícanse. A diferenza entre a II e a III Internacional
anticipáronse no citado congreso do POSDR e as posicións
enfrontadas de Martov e Lenin. A II Internacional construír en plena
expansión da economía mundial, cando daba o salto do capitalismo
industrial ao financeiro; cando o imperialismo capitalista estendía
o seu dominio polo mundo. Nesta fase de crecemento, o capital podía
facer concesións aos traballadores / as, non sen loita -á clase
obreira nunca ninguén lle regalou nada, nin o voto nin a xornada de
8 horas-. Foi o período de reagrupamento ao redor dunha organización
ampla, aberta, que recollía a millóns de obreiros e obreiras en
todo o mundo; na Alemaña, a súa sección mais poderosa, chegou a
constituír un “estado dentro do estado”.
O estalido da I Guerra
Mundial, cando esas burguesías entraron en crises e lanzáronse á
brutal pelexa polo mercado mundial, significou o fin desa era de
“normalidade”, de reagrupamento, e de acumulación pacifica de
forzas sociais para, pola vía electoral, lograr a transformación
socialista da sociedade, nunha hipótese recoñecida polo mesmo
Engels, e que foi elevada á categoría de teoría por Berstein, o
primeiro gran teórico do reformismo dentro do marxismo.
Todo o período que vai
da I guerra ao fin da II Guerra esta marcado xusto polo contrario,
polo ascenso do fascismo fronte a unha revolución obreira, que tras
a vitoria de Outubro do 17, parecía imparable. Eran tempos de
“guerra” en todos os aspectos, e as organizacións laxas,
abertas, aparentemente democráticas e horizontais, naufragaron
estrepitosamente; as súas cúpulas burocratizadas abrazaron o
“nacionalismo” da súa burguesía, mentres a súa base obreira
buscaba unha alternativa que a sacase do masacre na que a meteron: a
Revolución de Outubro, o Partido Bolxevique e a III Internacional
foron ese referente mundial.
Os seus obxectivos
políticos, “a guerra á guerra”, e organizativos, centralismo
democrático, adaptábanse á dobre guerra que o capital desatara,
unha entre as diferentes fraccións estatais nas que se divide a
través das guerras mundiais, dúas, contra a clase obreira e os
pobos do mundo co fascismo; con este xiro histórico, as formas
organizativas que tanto éxito tivesen nos tempos de “normalidade”
e expansión, eran cortizas nunha tormenta.
Tras a II Guerra e a
reconstrución que lle seguiu, abriuse un longo período de
normalidade e crecemento, os “trinta gloriosos”, nos que parecía
que salvo no chamado III mundo (China, Cuba, Vietnam), a revolución
era cousa do pasado. Ademais, a existencia dos chamados estados de
“socialismo real” que expropiaran á burguesía, ofrecía aos
traballadores/as do mundo industrializado unha alternativa ao
capitalismo. Nesas condicións, xurdiu o “estado do benestar”,
como unha combinación de conquistas e concesións a amplos sectores
da clase traballadoras, reconvertidas en “clases medias”, que
lembraban ás que deran orixe á II Internacional e as teorías de
reforma gradual do sistema a través das maiorías sociais.
Todo este armazón
social, ideolóxico e político entrou en crise a finais dos 60 e os
70, e rexorden como por encantamento as revolucións en todo o mundo,
desde México até Vietnam, anticipadas no maio do 68 francés, o
outubro vermello do 69 italiano, a revolución portuguesa... A
revolución sae do seu agocho do III mundo e instálase no mundo
industrializado, en Europa especialmente.
Só a derrota dos anos
80, tras un intento das masas traballadoras por evitar a restauración
do capitalismo que se produce nos estados que o habían expropiado,
evitaría que as tradicións dos 70 perdurasen. O neoliberalismo
triunfante reduce as relacións sociais a relacións entre
individuos; o marxismo, como o leninismo, é arroxado “coa auga
sucia” da burocratización dos estados. Co marxismo, vaise a
perspectiva da revolución socialista, e co leninismo, a necesidade
dun partido para o seu triunfo. Se non hai perspectiva
revolucionaria, porque necesitamos un partido para a revolución... E
isto calou ao longo de 20 anos en toda unha xeración de activistas.
A crise do 2007 sacudiu
a árbore. As clases medias están a se disolver polos golpes da
crise co desmantelamento do Estado do Benestar, e ante a desaparición
da clase obreira como clase política, as súas ilusións de
transformación pacifica da sociedade convértense no eixo da
alternativa social e, polo tanto, organizativa. As “clases medias”,
que tras moitos anos de neoliberalismo e crecemento económico
incorporaran ao que Lenin chamou “aristocracia obreira”, é
dicir, os sectores máis acomodados da clase obreira, reproducen as
súas vellas formas “laxas”, “abertas”, “horizontais”
para enfrontar a crise do capital.
Por este motivo, moitos
dos seus debates levan-nos aos que a comezos do século XX mantiveron
dentro da II Internacional, entre os sectores reformistas que
defendían a transformación gradual sobre a base de maiorías
electorais, fronte aos que levantaban o programa da revolución
socialista como única saída ao desastre do sistema.
Como a sombra segue ao
corpo, os obxectivos van unidos ás formas organizativas necesarias
para levar adiante as tarefas expostas. Esta claro que se a
formulación é o primeiro, non se necesita máis que unha
organización aberta, laxa e horizontal que agrupe a todos aqueles
que “leven á sociedade as tarefas que os órganos decidan”; pero
se o que se expón é que esa vía pacifica, gradual, electoral, esta
cegada por un capitalismo que desatou unha guerra social contra os
traballadores / traballadoras, contra os pobos e oprimidos do mundo,
é obvio que se necesita outro tipo de organización, un partido para
a acción revolucionaria na que os seus membros se impliquen
persoalmente no seu actuar.
O partido leninista,
baseado no centralismo democrático, é a ferramenta que hoxe a
clase traballadora e os pobos necesitan para enfrontar a guerra
social que o capital desatou. As vías graduais de transformación
social morreron co Estado do Benestar, e o capitalismo só pervive
porque o seu “enterrador”, a clase obreira, non deu o salto a
converterse en clase política e en construír os seus partidos de
clase.
En Galiza no mes de
setembro de 2014
No hay comentarios:
Publicar un comentario