Roberto Laxe
En 1789 a burguesía na revolución francesa
entronizou á deusa Razón, e acabou, supostamente, coa superstición
relixiosa que rexera a vida da humanidade desde a orixe dos tempos.
Durante moitos séculos o ser humano era "cazador cazado",
dependía das forzas da natureza e polo seu desenvolvemento social,
era incapaz de explicarse a inmensa maioría dos fenómenos naturais.
Para iso dótolles de poderes, deulles a categoría de deuses, de
titáns, de seres sobrenaturais, púxolles nome dando orixe aos
mitos.
Todas as sociedades teñen os seus mitos orixinarios, moitos deles comúns (o diluvio universal aparece en varias relixións, por exemplo), as súas deusas da terra e deuses do ceo. Habitualmente as deusas da terra como Rea, Artemisa, Diana cazadora, ? asócianse á fertilidade, mentres que os deuses do ceo (Zeus, Xúpiter, Odin, ...) van ligados ao poder. As relixións sincretistas non pon nome, pero recoñecen poderes en todos os elementos da natureza...; "o home fai a relixión, e non xa, a relixión fai ao home", afirmou Marx na Introdución a Critícaa da Filosofía do Dereito de Hegel
Pero a Revolución Francesa, profundamente laica,
non podia ir máis aló da entronización da Deusa Razón, que non
deixa de ser un oxímoro. "Deidade" e "Razón"
non collen na mesma frase, a primeira é a máxima expresión da
alienación do ser humano, que basease na fe, nun sistema de crenzas
apoiados na incapacidade, como dixemos, de explicarse os fenómenos
naturais, buscando a vía final na deidade (O Cinco Vías de Santo
Tomás de Aquino). A Razón é xusto o contrario, é a procura sen
cesar desa explicación, sen ningunha atadura nin precondición.
Esa contradición entre "fe" e "ciencia",
aínda que introduce o elemento racional desenvolvido ao longo dos
séculos e sintetizado na Ilustración francesa, expresa o racho da
ideoloxía burguesa: "a razón" é a maneira que ten de
enfrontar o poder relixioso e aristocrático, pero ao entronizala
como "deusa", deixa a porta aberta á interpretación
contraria, que a relixión entre pola xanela.
Pola súa propia lóxica de explotación, o
capitalismo non acaba coa alienación do ser humano que dá orixe á
superstición relixiosa, senón que cambia o que a xera. Aínda que,
antes do seu "entronización" como clase dominante, eran as
forzas da natureza inexplicables as que a provocaban, a partir do seu
dominio, que inclúe o dominio (e agora vemos todo o seu compoñente
destrutivo) sobre a natureza, é a “man escura" do mercado a
que o produce. O ser humano pasa de ser "cazador cazado"
pola natureza, a ser un boneco en mans de forzas económicas que el
mesmo creou e que non controla. E como non se explica as causas dos
vaivéns sociais (crises), da súa explotación, do fetichismo que
xorde da relación capitalista de produción, busca fóra de se
(alienación) as causas.
A burguesía, inmediatamente despois de entronizar á
Deusa Razón, abriu as portas á volta da superstición relixiosa,
pero doutra forma. Nas sociedades anteriores non había contradición,
era a superstición relixiosa a que estaba no posto de mando. Con
todo o capitalismo precisa do racionalismo científico para
desenvolver as forzas produtivas que lle sosteñan a acumulación de
capital, mas a explotación na que basease esta acumulación xera as
condicións para o desenvolvemento das supersticións relixiosas, a
alienación e o fetichismo.
No século XXI, cando o capitalismo esta chegando
aos seus limites máximos de desenvolvemento, cando a formula do
capital, D-M-D', está a transformarse en D-D' froito da caída da
taxa de ganancia e o aumento exponencial da especulación, o "deus"
laico por excelencia, o diñeiro (o Becerro de Ouro), toma o papel
dos vellos deuses. Nas mentes de moitas persoas, sobre todo os máis
pobres que non poden acceder a ese "deus" laico, buscan nos
vellos "deuses" o consolo que non poden ter doutra maneira.
Se ata está a rexurdir o culto a Zeus na Grecia actual!
A sentenza de morte da relixión
Aínda que moitos filósofos anteriores xa fixesen
profundas criticas á relixión, a Marx atribúeselle a sentenza de
morte da relixión na súa relación coa sociedade, cando dixo aquilo
de "... é o opio do pobo". Pero se queremos entender a
fortaleza do fenómeno relixioso, debemos ler a cita completa, posto
que dá unhas claves decisivas para entender o aumento do peso da
visión relixiosa na actualidade. E cando falo de "visión
relixiosa" refírome a todas as relixións, desde o sincretismo
ata o catolicismo, pasando polo islamismo ou o animismo... posto que
todas expresan o mesmo problema, a alienación do ser humano en
forzas que "non son deste mundo".
Limitarnos á manida frase de Marx é economicismo,
non ten en conta todos os aspectos da relixión, non como reflexo
dunha sociedade, senón como expresión da vontade do ser humano nas
sociedades de clases.
Vexamos a cita completa de Marx:
"A angustia relixiosa é ao mesmo tempo a
expresión da dor real e a protesta contra el. A relixión é o
suspiro da criatura oprimida, o corazón dun mundo descorazonado, tal
como o é o espírito dunha situación sen espírito. É o opio do
pobo"
Claro que é o opio do pobo... Reafirmar isto é de
perogrullo. Mas, como explicar que mesmo en sociedades tan
profundamente laicas e con estudos como a EE UU, Francia, ... onde a
separación Igrexa-Estado foi consecuencia de actos revolucionarios,
a relixión siga tendo peso, siga determinando as decisións dos
seres humanos. Como explicar que seitas como a Moon, os mormons, ou
as máis variadas congregacións protestantes, etc., esténdanse como
regueiros de pólvora polos sectores máis pobres da sociedade.
A explicación maniquea do marxismo vulgar, máis
coñecido como stalinismo, redúceo á teoría da conspiración: o
diñeiro da EE UU favorece o seu desenvolvemento. E, como a frase de
Marx, é parcialmente certo, "é o opio do pobo". Pero.
porqué o pobo fuma ese opio?; esta é a pregunta que non se explica
coa mera teoría da conspiración, posto que parte da premisa de que
o pobo é idiota e facilmente engañable.
A frase de Marx ten un previo “é o suspiro da
criatura oprimida". O mellor exemplo deste carácter popular da
relixión son os espirituais negros da EE UU, maioritariamente cantos
relixiosos. Os escravos suspiraban pola súa liberdade a través do
cántico; a relixión era, dalgunha maneira, a súa liberación ante
a brutal situación na que vivían. Desta maneira, a relixión era o
"suspiro" e o "opio do pobo", posto que
adormentaba as súas ansias de liberdade ao facerlles soñar noutro
mundo que non é deste mundo.
Ao longo do século XX, e froito das revolucións
obreiras triunfantes, a relixión (as relixións) retrocederon; o
"suspiro do oprimido" foi substituído pola loita
consciente polo socialismo, que se traduciu na liberación dun terzo
da humanidade da explotación capitalista. A restauración do
capitalismo nestes países trouxo consigo a volta da andrómena
relixiosa, e como o fai nunha sociedade burguesa decrépita, sen
outra saída social que o aumento das desigualdades, da explotación
e a opresión, esa andrómena toma a forma de monstros, os
fundamentalismos relixiosos.
Ao final, a sentenza de morte que Marx ditara sobre
a relixión ten que esperar. A relixión, como as sociedades de
clases que a sustentan, son duras de matar, e só morrerá con esas
sociedades; ata ese momento, haberá que traballar coas crenzas que
os seres humanos manteñen desde a orixe dos tempos.
O laicismo no camiño do fin das relixións:
separación relixión-estado
A pesar de considerar a relixión como unha "néboa
mística", Lenin non era partidario de incluír o ateísmo no
programa do partido, porque "a unidade na real loita
revolucionaria das clases oprimidas por un paraíso na terra é máis
importante que a unidade na opinión proletaria sobre o paraíso no
ceo" (Socialismo e Relixión). Non era que Lenin considerase a
relixión como liberadora, senón que a proposta era ben práctica,
agrupar aos oprimidos cos seus "suspiros" ao redor da
política revolucionaria, porque "no ceo mandará deus, mas na
terra a Terceira Internacional", dixo noutro momento.
A tarefa de liberarse das supersticións relixiosas
só poderá cumprirse despois de que se removan as condicións
materiais, de explotación, opresión e desenvolvemento social que as
dan orixe. A relixión, como calquera falsa conciencia ou ideoloxía,
aniña nos cerebros dos seres humanos, constrúese socialmente ao
longo de xeracións, das súas tradicións, das súas crenzas, das
súas formas de vida, e só deconstruindo as bases materiais que son
as relacións de clase de explotación e opresión, poderase sentar
as bases para a verdadeira morte da relixión.
A burguesía estableceu o elemento central do
programa revolucionario, que debe abrir as portas á morte da
relixión, o laicismo e a sua tradución política: a separación
Relixión-Estado, a relixión é un asunto exclusivamente individual.
O carácter revolucionario da Reforma Luterana foi, precisamente, que
estableceu ese principio, cousa que non sucedeu noutras relixións,
onde a revolución burguesa non se completou e a relixión individual
segue sendo un asunto de estado.
Fíxoo por motivos prácticos, subrogarse como clase
dominante e explotadora; o acabar coas relacións sociais de
produción feudais significaba acabar co poder da Igrexa a todos os
niveis, desde o meramente económico ata o ideolóxico, posto que
necesitaba a liberdade de creación para desenvolver a técnica ao
servizo da explotación capitalista, e "de paso" facerse
coas propiedades eclesiásticas ao servizo da acumulación de
capital.
En século XXI a tarefa que comezase a burguesía
hai máis de 200 anos ten que completala o proletariado na súa
revolución, baseada na conciencia plena dos seus actos. Por iso,
farao non sobre a base dun racho ideolóxico, entronizando un
oxímoro, "a deusa razón"; senón que froito do
desenvolvemento social que significará a abolición da explotación,
o ser humano será capaz de tomar o futuro nas súas mans, explicalo
e controlalo ata onde poida. Non terá que buscar ningunha
explicación en forzas sobrenaturais, chámense deuses ou profetas.
Galiza, 10 de maio de
2018
No hay comentarios:
Publicar un comentario