A convicción profunda da actualidade da revolución, fai necesaria a organización política da clase obreira.

G. Lukács
 

martes, 15 de mayo de 2018

DE NOVO A BATALLA POLO LAICISMO.


Roberto Laxe
En 1789 a burguesía na revolución francesa entronizou á deusa Razón, e acabou, supostamente, coa superstición relixiosa que rexera a vida da humanidade desde a orixe dos tempos. Durante moitos séculos o ser humano era "cazador cazado", dependía das forzas da natureza e polo seu desenvolvemento social, era incapaz de explicarse a inmensa maioría dos fenómenos naturais. Para iso dótolles de poderes, deulles a categoría de deuses, de titáns, de seres sobrenaturais, púxolles nome dando orixe aos mitos.

Todas as sociedades teñen os seus mitos orixinarios, moitos deles comúns (o diluvio universal aparece en varias relixións, por exemplo), as súas deusas da terra e deuses do ceo. Habitualmente as deusas da terra como Rea, Artemisa, Diana cazadora, ? asócianse á fertilidade, mentres que os deuses do ceo (Zeus, Xúpiter, Odin, ...) van ligados ao poder. As relixións sincretistas non pon nome, pero recoñecen poderes en todos os elementos da natureza...; "o home fai a relixión, e non xa, a relixión fai ao home", afirmou Marx na Introdución a Critícaa da Filosofía do Dereito de Hegel
Pero a Revolución Francesa, profundamente laica, non podia ir máis aló da entronización da Deusa Razón, que non deixa de ser un oxímoro. "Deidade" e "Razón" non collen na mesma frase, a primeira é a máxima expresión da alienación do ser humano, que basease na fe, nun sistema de crenzas apoiados na incapacidade, como dixemos, de explicarse os fenómenos naturais, buscando a vía final na deidade (O Cinco Vías de Santo Tomás de Aquino). A Razón é xusto o contrario, é a procura sen cesar desa explicación, sen ningunha atadura nin precondición.
Esa contradición entre "fe" e "ciencia", aínda que introduce o elemento racional desenvolvido ao longo dos séculos e sintetizado na Ilustración francesa, expresa o racho da ideoloxía burguesa: "a razón" é a maneira que ten de enfrontar o poder relixioso e aristocrático, pero ao entronizala como "deusa", deixa a porta aberta á interpretación contraria, que a relixión entre pola xanela.
Pola súa propia lóxica de explotación, o capitalismo non acaba coa alienación do ser humano que dá orixe á superstición relixiosa, senón que cambia o que a xera. Aínda que, antes do seu "entronización" como clase dominante, eran as forzas da natureza inexplicables as que a provocaban, a partir do seu dominio, que inclúe o dominio (e agora vemos todo o seu compoñente destrutivo) sobre a natureza, é a “man escura" do mercado a que o produce. O ser humano pasa de ser "cazador cazado" pola natureza, a ser un boneco en mans de forzas económicas que el mesmo creou e que non controla. E como non se explica as causas dos vaivéns sociais (crises), da súa explotación, do fetichismo que xorde da relación capitalista de produción, busca fóra de se (alienación) as causas.
A burguesía, inmediatamente despois de entronizar á Deusa Razón, abriu as portas á volta da superstición relixiosa, pero doutra forma. Nas sociedades anteriores non había contradición, era a superstición relixiosa a que estaba no posto de mando. Con todo o capitalismo precisa do racionalismo científico para desenvolver as forzas produtivas que lle sosteñan a acumulación de capital, mas a explotación na que basease esta acumulación xera as condicións para o desenvolvemento das supersticións relixiosas, a alienación e o fetichismo.
No século XXI, cando o capitalismo esta chegando aos seus limites máximos de desenvolvemento, cando a formula do capital, D-M-D', está a transformarse en D-D' froito da caída da taxa de ganancia e o aumento exponencial da especulación, o "deus" laico por excelencia, o diñeiro (o Becerro de Ouro), toma o papel dos vellos deuses. Nas mentes de moitas persoas, sobre todo os máis pobres que non poden acceder a ese "deus" laico, buscan nos vellos "deuses" o consolo que non poden ter doutra maneira. Se ata está a rexurdir o culto a Zeus na Grecia actual!
A sentenza de morte da relixión
Aínda que moitos filósofos anteriores xa fixesen profundas criticas á relixión, a Marx atribúeselle a sentenza de morte da relixión na súa relación coa sociedade, cando dixo aquilo de "... é o opio do pobo". Pero se queremos entender a fortaleza do fenómeno relixioso, debemos ler a cita completa, posto que dá unhas claves decisivas para entender o aumento do peso da visión relixiosa na actualidade. E cando falo de "visión relixiosa" refírome a todas as relixións, desde o sincretismo ata o catolicismo, pasando polo islamismo ou o animismo... posto que todas expresan o mesmo problema, a alienación do ser humano en forzas que "non son deste mundo".
Limitarnos á manida frase de Marx é economicismo, non ten en conta todos os aspectos da relixión, non como reflexo dunha sociedade, senón como expresión da vontade do ser humano nas sociedades de clases.
Vexamos a cita completa de Marx:
"A angustia relixiosa é ao mesmo tempo a expresión da dor real e a protesta contra el. A relixión é o suspiro da criatura oprimida, o corazón dun mundo descorazonado, tal como o é o espírito dunha situación sen espírito. É o opio do pobo"
Claro que é o opio do pobo... Reafirmar isto é de perogrullo. Mas, como explicar que mesmo en sociedades tan profundamente laicas e con estudos como a EE UU, Francia, ... onde a separación Igrexa-Estado foi consecuencia de actos revolucionarios, a relixión siga tendo peso, siga determinando as decisións dos seres humanos. Como explicar que seitas como a Moon, os mormons, ou as máis variadas congregacións protestantes, etc., esténdanse como regueiros de pólvora polos sectores máis pobres da sociedade.
A explicación maniquea do marxismo vulgar, máis coñecido como stalinismo, redúceo á teoría da conspiración: o diñeiro da EE UU favorece o seu desenvolvemento. E, como a frase de Marx, é parcialmente certo, "é o opio do pobo". Pero. porqué o pobo fuma ese opio?; esta é a pregunta que non se explica coa mera teoría da conspiración, posto que parte da premisa de que o pobo é idiota e facilmente engañable.
A frase de Marx ten un previo “é o suspiro da criatura oprimida". O mellor exemplo deste carácter popular da relixión son os espirituais negros da EE UU, maioritariamente cantos relixiosos. Os escravos suspiraban pola súa liberdade a través do cántico; a relixión era, dalgunha maneira, a súa liberación ante a brutal situación na que vivían. Desta maneira, a relixión era o "suspiro" e o "opio do pobo", posto que adormentaba as súas ansias de liberdade ao facerlles soñar noutro mundo que non é deste mundo.
Ao longo do século XX, e froito das revolucións obreiras triunfantes, a relixión (as relixións) retrocederon; o "suspiro do oprimido" foi substituído pola loita consciente polo socialismo, que se traduciu na liberación dun terzo da humanidade da explotación capitalista. A restauración do capitalismo nestes países trouxo consigo a volta da andrómena relixiosa, e como o fai nunha sociedade burguesa decrépita, sen outra saída social que o aumento das desigualdades, da explotación e a opresión, esa andrómena toma a forma de monstros, os fundamentalismos relixiosos.
Ao final, a sentenza de morte que Marx ditara sobre a relixión ten que esperar. A relixión, como as sociedades de clases que a sustentan, son duras de matar, e só morrerá con esas sociedades; ata ese momento, haberá que traballar coas crenzas que os seres humanos manteñen desde a orixe dos tempos.
O laicismo no camiño do fin das relixións: separación relixión-estado
A pesar de considerar a relixión como unha "néboa mística", Lenin non era partidario de incluír o ateísmo no programa do partido, porque "a unidade na real loita revolucionaria das clases oprimidas por un paraíso na terra é máis importante que a unidade na opinión proletaria sobre o paraíso no ceo" (Socialismo e Relixión). Non era que Lenin considerase a relixión como liberadora, senón que a proposta era ben práctica, agrupar aos oprimidos cos seus "suspiros" ao redor da política revolucionaria, porque "no ceo mandará deus, mas na terra a Terceira Internacional", dixo noutro momento.
A tarefa de liberarse das supersticións relixiosas só poderá cumprirse despois de que se removan as condicións materiais, de explotación, opresión e desenvolvemento social que as dan orixe. A relixión, como calquera falsa conciencia ou ideoloxía, aniña nos cerebros dos seres humanos, constrúese socialmente ao longo de xeracións, das súas tradicións, das súas crenzas, das súas formas de vida, e só deconstruindo as bases materiais que son as relacións de clase de explotación e opresión, poderase sentar as bases para a verdadeira morte da relixión.
A burguesía estableceu o elemento central do programa revolucionario, que debe abrir as portas á morte da relixión, o laicismo e a sua tradución política: a separación Relixión-Estado, a relixión é un asunto exclusivamente individual. O carácter revolucionario da Reforma Luterana foi, precisamente, que estableceu ese principio, cousa que non sucedeu noutras relixións, onde a revolución burguesa non se completou e a relixión individual segue sendo un asunto de estado.
Fíxoo por motivos prácticos, subrogarse como clase dominante e explotadora; o acabar coas relacións sociais de produción feudais significaba acabar co poder da Igrexa a todos os niveis, desde o meramente económico ata o ideolóxico, posto que necesitaba a liberdade de creación para desenvolver a técnica ao servizo da explotación capitalista, e "de paso" facerse coas propiedades eclesiásticas ao servizo da acumulación de capital.
En século XXI a tarefa que comezase a burguesía hai máis de 200 anos ten que completala o proletariado na súa revolución, baseada na conciencia plena dos seus actos. Por iso, farao non sobre a base dun racho ideolóxico, entronizando un oxímoro, "a deusa razón"; senón que froito do desenvolvemento social que significará a abolición da explotación, o ser humano será capaz de tomar o futuro nas súas mans, explicalo e controlalo ata onde poida. Non terá que buscar ningunha explicación en forzas sobrenaturais, chámense deuses ou profetas.
Galiza, 10 de maio de 2018


No hay comentarios:

Publicar un comentario