A NECESARIA RECONSTRUCIÓN DO MARXISMO

Roberto Laxe

[XI] Os filósofos non fixeron máis que interpretar de diversos modos o mundo, pero do que se trata é de transformalo. (C Marx, Tese sobre Feuerbach).

Na decadencia do capitalismo, a tese de Marx significa a morte dos filósofos, non da filosofía. A filosofía, a súa historia, é un longo camiño de estudo e reflexión, de “pensar como pensamos”, até chegar á tese de Marx. Con ela termina ese camiño e comeza o da transformación definitiva da sociedade, o salto da “prehistoria á historia da humanidade”. Os filósofos son parte da prehistoria da humanidade, vén dicirnos Marx.

Que pasou para que a tese de Marx siga tendo exactamente a mesma vixencia que cando a escribiu?... Levamos máis de 20 anos, desde a caida do Muro e a restauración do capitalismo, con moitas interpretacións do mundo; que se "ecosocialismo", que se "feminismosocialista", que se "decrecentistas", que se "diversidade", que se "vuelta a lo local"; etc, que non son máis que formas parciais de interpretar o mundo, non de transformalo... Todos eles terminaron integrados no sistema, no discurso oficial, como parte do chamado "politicamente correcto". A extrema dereita mundial atopa nesta media verdade (a integración formal das interpretacións do mundo) un argumento para aparecer como os "politicamente incorrectos", cando en realidade son absolutamente "correctos", son a máxima expresión da barbarie capitalista.

A perdida do referente social que era a URSS e os estados burocráticos como exemplos viventes de que había outras sociedades non capitalistas, foi demoledor; posto que deixou á clase obreira sen iso, un exemplo práctico... Volveron pola xanela as "interpretacións" do mundo, como antes da Comuna de Paris e a Revolución de Outubro, cos saintsimonianos, con Fourier, con Owen, Proudhon, Tosltoi e o seu "socialismo aristocrático", populistas rusos, anarquistas,... Porque esa Tese de Marx vén precedida doutra: “[II] O problema de se ao pensamento humano pódeselle atribuír unha verdade obxectiva, non é un problema teórico, senón un problema práctico. É na práctica onde o home ten que demostrar a verdade, é dicir, a realidade e o poderío, a terrenalidad do seu pensamento. O litixio sobre a realidade ou irrealidad dun pensamento que se illa da práctica, é un problema puramente escolástico”.

Non a práctica en sentido conxuntural, senón estratéxico, de fondo: a URSS, mesmo coa súa dexeneración stalinista, era no imaxinario colectivo esa demostración práctica de que outra sociedade, non capitalista, podía existir. E aquí estamos tentando demostrar na práctica que outro mundo non capitalista, socialista revolucionario, é posible, como o foi en 1917 até 1924.

O stalinismo, como o Cid, gañou unha batalla despois de morto. A derrota que supuxo a volta ao capitalismo en todos os estados non capitalistas, comezando pola URSS e terminando por Vietnam, trouxo consigo unha vitoria ideolóxica da burguesía que corporeizó a frase lanzada por Thatcher a comezos dos 80: “non hai alternativa ao capitalismo”, desenvolvida polo fin da Historia de Fukuyama e a campaña de “morte do socialismo”. Como toda gran mentira, tiña un elemento de verdade, o estalinismo arrastrara consigo ao socialismo, á expropiación da burguesía e todo o que programáticamente acompáñalle.

En concreto, ante a crise social, política e económica, quen se acorda da “socialización do traballo doméstico” para acabar coa familia patriarcal e monógama, núcleo da opresión da muller, a quen, ante as loitas en defensa dos postos de traballo, ocórreselle levantar propostas como a "nacionalización", "o control obreiro", "redución de xornada sen redución de salario: traballar menos para traballar todos e todas"... Todo isto aparece como fóra de lugar mesmo para a esquerda.

Á vez que o neoliberalismo impúñase como pensamento hexemónico na sociedade, na esquerda traducíase na pos modernidade e o pos marxismo, e na conciencia da clase obreira calaba ese teito de cristal democrático do que non podía pasar: dado que non era posible a transformación socialista da sociedade, pois só conducía a réximes como o soviético, conformámonos con “mellorar as condicións de vida da poboación” (Mujica, ex presidente de Uruguai) dentro da democracia burguesa. Nace un reformismo sen obxectivo estratéxico transformador; nin nos seus mellores soños Berstein crese que ao final el triunfaría fronte a Lenin e Rosa Luxemburgo: “o movemento é todo, o fin nada”, dicia, e toda a posmodernidad e o pos marxismo dos 90 / 00 fanse ?berstenianos?.

A destrución da teoría do todo

A URSS, con todos os seus defectos e deformacións burocráticas, pero ao reivindicar a revolución de 1917, era o exemplo vivente de que o capitalismo nin era o fin da historia nin “a única alternativa” social. Este exemplo tiña unha lectura filosófica: o todo como superior á suma das partes, é dicir, a expropiación do capital e a destrución do estado burgués en 1917 había catalizado a adopción de avances sociais non só para a clase obreira, senón para a sociedade no seu conxunto.

En palabras do propio Marx, “Só en nome dos dereitos universais da sociedade pode unha clase determinada arrogarse o dominio universal. A enerxía revolucionaria e a conciencia moral do propio valor non bastan soamente para tomar por asalto esta posición emancipadora e, por tanto, para o esgotamento político de todas as esferas da sociedade no interese da propia esfera. Para que coincidan a revolución dun pobo e a emancipación dunha clase particular da sociedade burguesa; para que un estado da sociedade fágase valer por todos, todas as fallas da sociedade deben atoparse, á súa vez, concentradas noutra clase; un determinado estado debe ser o estado contra o cal é dirixido o ataque de todos, o que incorpora a traba imposta a todos; unha particular esfera social debe aparecer como o delito coñecido de toda a sociedade, así que a emancipación desta esfera apareza como a emancipación universal cumprida por obra propia. Para que unha clase determinada sexa a clase liberadora por excelencia, outra clase debe, por tanto, ser a clase evidentemente opresora. O valor xeral negativo da nobreza e do clero franceses determinaba o xeneral valor positivo da burguesía, que era unha realidade e contrapúñase a aqueles”. (Critica á Filosofía do Dereito de Hegel).

A Rusia de 1917 foi a primeira que tivo ministras (Kollontai), a primeira que deu o voto ás mulleres, que recoñeceu o dereito ao aborto e despenalizó a homosexualidade; estableceu criterios de desenvolvemento sustentable, mesmo nas condicións dun estado tan atrasado e sen industria como era a Rusia do momento. Un estado obreiro, o soviético dos primeiros anos que impulso o dereito dos pobos á autodeterminación, que acordou a paz por separado cos imperialistas, que fixo unha profunda reforma agraria.

Os primeiros pasos da construción do socialismo, aínda nas tremendas condicións sociais e económicas que se fixeron, apareceron ante a sociedade como a defensa dos dereitos sociais no seu conxunto: o socialismo era o todo que non necesitaba apelidos. Con todas as súas contradicións, era cualitativamente superior ao capitalismo, mesmo nas súas nacións máis desenvolvidas e democráticas.

O stalinismo desmontou moitas desas conquistas sociais asociadas ao socialismo, deixando só a carcasa económica da desaparición da propiedade privada dos medios de produción e distribución; mais polo poder burocrático sobre a economía, posta ao seu servizo, agudizábase o seu carácter reaccionario no social: perdida de dereitos das mulleres e as minorías, criminalización de novo da homosexualidade, etc.

Os dereitos sociais e políticos das minorías nacionais, das mulleres, dos oprimidos vanse separando do tronco “socialista”, que aparece como contraditorio con eles. O economicismo que tanto criticase Lenin reaparece no stalinismo; todo se reduce a que non hai capitalismo, aos chamados dereitos biolóxicos da sociedade que malamente van mantendo (emprego basicamente). Pero como todo o que non avanza, retrocede; estes estados volveron ao capitalismo da man da burocracia e das súas políticas.

Rosa Luxemburgo dixo que o socialismo non se reducía a unha cuestión de “coitelo e tenedor”, senón que fai ao ser humano en todos os seus aspectos. Ao reducir o socialismo ao “coitelo e tenedor”, a diáspora social era inevitable; foron aparecendo as partes como axentes transformadoras, como foron os verdes nos anos 80, e todos os movementos sociais...

A inercia social mantiña un certo tirón no imaxinario deses estados, pero a caída do Muro, a implosión da URSS fixeron que se descubrise que tras el non existía o socialismo, senón sociedades non capitalistas baseadas na represión e a falta de liberdades. As tendencias á diáspora deron un salto cualitativo, e o socialismo perdeu ese carácter de totalidade que conseguira ter. A partir deste momento cada vez que se fala de “socialismo” hai que porlle todos os apelidos habidos e por haber. O stalinismo conseguira enfrontar o concepto de “socialismo” a todos os dereitos sociais baixo a falacia da defensa dos “dereitos biolóxicos” do ser humano (vivenda, traballo, vestido). O todo como superador da suma das partes foi substituído pola simple suma desas partes, o que lle fai perder todo o seu fío revolucionario. Volven os “interpretes” da realidade.

O socialismo debe recuperar ese carácter que Rosa Luxemburgo lle daba, de que non só é cuestión de “coitelo e tenedor”, senón que fai ao ser humano como tal, ás súas aspiracións e soños; e recuperar o que Engels non se cansaba de repetir, o socialismo reintegrará de maneira armoniosa ao ser humano co seu parte natural; porque non esquezamos que o ser humano xorde da natureza, é parte dela... Unha parte tan activa que hoxe pode destruíla.

A reconstrución do marxismo como ciencia da revolución e guía para a acción fai necesario retomar esta perspectiva de que “o todo é superior á suma das partes”, non por que as nega, como facía o stalinismo, senón porque as cataliza dando unha vía de resolución revolucionaria, destruíndo as condicións que provocan a súa existencia. O socialismo non necesita apelidos, se non integra a todas as partes sociais “ofendidas” polo capitalismo e os opresores non é socialismo, é a dexeneración stalinista, oposta polo vértice a calquera perspectiva de transformación revolucionaria da sociedade.

En Galiza no mes de outubro de 2019