<h1>RENDA BÁSICA, SEMENTEIRO DE SUBVERSIÓN?</h1>

Roberto Laxe

É un feito indiscutible que o desenvolvemento do capitalismo xerou un nivel tecnolóxico e capacidade produtiva que pon en perigo, non só à natureza, senón à base de sustentación do ser humano, o posto de traballo; afectando a todo tipo de nivel de cualificación profesional. As dúas forzas produtivas fundamentais que Marx sinalaba, “a terra e o ser humano”, están en perigo pola supervivencia das relacións sociais de produción capitalistas.

Ante esta ameaza máis que real, coas consecuencias de aumento das desigualdades sociais, distúrbios e crises sociais, púxose na axenda política o debate sobre a necesidade de estabelecer unha Renda Básica, presentada, por certo, polos seus sectores máis progresivos, como “sementeiro de subversión” e que xera ilusións en sectores sociais de que é posible unha saída “pacifica”á crise do sistema.

Dúas visións da Renda Básica

Neste cadro xurdiron voces expondo que a sociedade xera riqueza suficiente como para que exista unha “renda básica”, igualitaria e incondicional para todos os cidadáns /as, independentemente dos seus ingresos ou de se teñen traballo ou non. Neste camiño, países como Finlandia cun goberno de centro dereita, xa comezaron a experimentar cunha renda básica, universal, de 560 euros, para pasar nun segundo momento, aos 800; independentemente da situación laboral do cidadán / a.

Pola súa banda, grandes empresas do Silicon Valley e sectores do capital, están a estudar introducir propostas semellantes e introducen unha variante, que modifica o carácter “incondicional” da proposta, transformándoa nun Ingreso Mínimo, condicionado ao cumprimento duns requisitos, a que se cumpran unhas condicións de pobreza, traballo,... , como fan agora as Rendas de Inserción.

Esta concepción non deixa de ser a caridade cristiá elevada á categoría de política de estado. Os pobres, os ameazados de “exclusión social” como se di agora, non terían que mendigar unha esmola na porta dunha igrexa, fariam na porta dunha institución do estado (ou dunha ONG subvencionada para tal fin) para recibir esa esmola. O drama social é que a “exclusión social”, a pobreza, este camiño de deixar de converter-se nun feito marxinal e ser a forma de vida de máis da metade da clase obreira. Hoxe, “ter traballo xa non é garantía de non ser pobre”.

Os sectores máis progresistas que defenden a Renda Básica Incondicional preséntana como unha alternativa, “dentro dun programa económico máis amplo”, como unha “semente dun poder político subversivo” (O Debate sobre a Renda Básica, aspectos políticos, filosóficos e económicos, D Raventós e J Wark). Con este ingreso, din, garantirían a democracia; liberarían da obrigación de ter que aceitar “traballos lixo”, dá “capacidade de negociación ás persoas”, non só económica senón tamén politicamente. Combateria as desigualdades sociais e económicas, e como debe ser parte dunha política económica máis ampla, non só é unhas medidas contra a pobreza, senón que estimularia o crescimento e a liberdade efetiva de todos os membros da sociedade.

Parte dun programa máis amplo

A Renda Básica Incondicional preséntase, non como unha medida única, illada, senón dentro dunha “política económica máis ampla”; por iso para comprender o verdadeiro carácter da proposta é preciso ver que tres medidas centran ese programa “máis amplo”, e que son os obxectivos “aos que a política económica do Estado debería aspirar”.

1.- Renda Básica Incondicional, é dicir, todo cidadán ten dereito a unha renda, máis aló dos seus ingresos reais e da súa localización no mercado de traballo. A esta proposta, desde a dereita burguesa respóndese que se “desincentivaría” a procura ativa de traballo, apoiados no seu darwinismo social conxénito, “a letra con sangue entra”. Está claro que as consecuencias deste darwinismo social son o empobrecimiento e o aumento exponencial das desigualdades.

Doutro lado, é inegável, desde un punto de vista formal, que a RBI reduciría a presión á procura de traballo. O “exército industrial de reserva” que o capitalismo mantén para presionar á baixa as condicións dos traballadores / as activos, atizando a competencia entre eles, reduciría a súa efectividade para a imposición se contase cuns ingresos básicos para a supervivencia. Pero, en realidade redúcese esa presión ou favorece os capitalistas a negociar a rebaixa nos salarios?.

Entramos de cheo no térreo das relacións sociais de produción. En abstracto, nunha sociedade sen clases, sen propietarios de medios de produción e distribución que buscan a optimación dos beneficios, esta proposta podería permitir avanzar á sociedade nunha distribución xusta da riqueza xerada por ela. Pero vivemos nunha sociedade onde a sociedade xera unha riqueza da que se apropian os proprietários do capital, os capitalistas. Nestas condicións, a existencia dunha RBI o que lles permite, e “lexitima” socialmente, é o pago de salários máis baixos... porque o traballador / a xa cobra unha RBI, e ademais non se cuestiona as reformas laborais impostas ata agora, mitiga os seus nefastos efectos, nada máis.

O produto do traballo, e os beneficios que xera, seguirían indo aos petos do capitalista; mentres a clase traballadora recibe da sociedade, é dicir, do que todos eles producen, “socializaría” unha parte do salário, que sería abonado a través da RBI. Porque non se pode esquecer nunca que a riqueza non a xera o capital, senón a parte variable do capital, é dicir, o traballador / a. Só o traballo humano xera excedente de valor, e toda a riqueza social constrúese ao redor deste excedente, parasitándolo, especulando, ... Se a RBI a paga o estado, págase co diñeiro xerado por ese excedente; polo que os capitalistas estar a aforrar unha parte do salário, que pagariamos todos.

Por iso, se o estado subvenciona, socializa, unha parte dos salarios a través da RBI, o capitalista individual ten “lexitimidade” para negociar á baixa,... porque xa se cobra unha RBI, e de ser unha suposta panacea para a loita obreira, transfórmase no seu contrário; nun freo á loita dos traballadores / as por un posto de traballo e un salário digno... E sobre todo, á loita contra as raíces da desigualdade social, as relacións sociais de produción capitalistas.

Leva ao extremo a contradición central do capitalismo entre o carácter social da produción e o carácter privado da apropiación dos beneficios xerados.

2.- Banca Pública. Se hai un tema que se ten mitificado ata a extenuación entre as “novas” alternativas ao neoliberalismo é este; que de novo e actual ten ben pouco. No Estado Español ata fai moi pouco, o 50% do sistema financeiro era público a través das Caixas de Aforro. En China o sistema financeiro é estatal, e en Alemaña, Noruega,... segue funcionando un amplísimo sistema de banca pública na forma de Caixas de Aforro.

O caso español é paradigmático; as caixas de aforros estaban supostamente controladas polas institucións estatais (concellos) e a sociedade civil (sindicatos, confederacións empresariais, usuários / as). Aínda así non se aforrou a crise; senón que foi fonte de moitos problemas por ser parte dunha estrutura económica capitalista; e acabou como acabou.

A esixencia dunha Banca Pública ten un efecto desmobilizador ante o verdadeiro problema, o capital financeiro, a banca privada, as aseguradoras e os fondos de investimento. Se existe unha Banca Pública que financia ao pequeno aforrador ou investidor, “honestamente”, “eticamente”, non se necesita nacionalizar a banca. Non é preciso desmontar o ovo da serpe, os grandes  bancos privados, que a través de mil fíos accionariais interrelaciónanse coa industria e o comercio, formando o que Lenin chamou “capital financeiro”, base da fase imperialista do capitalismo.

3.- Establecemento dunha renda máxima. Novamente tentando porlle portas ao mar da propriedade privada dos medios de produción e distribución. Con toda a rede legal que construíron, o conxunto do capital, desde o máis pequeno ata o máis grande, non declara a renda real nunca.

A través das dobres ou triplas contabilidades, subvencións á contratación, tarifas planas para os autónomos, bonus para executivos, descontos no imposto de sociedades, e o cume, as SICAV ou os paraísos fiscais, a burguesía e os seus axentes non declaran nunca cal é a súa renda. Para logralo, habería que esixir a apertura dos libros de contas reais (non confundir cos legais), e iso o capitalismo nunca o faría, salvo que a clase obreira esíxao e conquísteo.

Esta “política alternativa” ten unha guinda fiscal pola que se financiaría a RBI, facendo que “os ricos paguen un pouco mais” (op. citada). Toda a rotundidade da política fiscal defendida pola esquerda ao longo anos, “que pague quen máis tem”, reducida a ese “que paguen un pouco mais”. É o colmo do conformismo, para unha proposta que se vende como “sementeiro de subversión”.

A RBI, o bálsamo de Fierabrás do capitalismo

Don Quixote, nun momento dado, dille a Sancho Panza que hai un bálsamo, o de Fierabrás, que ten unha gran capacidade de curar feridas, e mesmo de “sanar” os mortos. “Se iso hai -dixo Panza-, eu renuncio desde aquí o goberno da prometida insua”. Calquera traballador / a, na disxuntiva de ter que loitar polo goberno da sua “insua” e recibir un bálsamo que lle curará as feridas da explotación, a RBI, contestaría como Sancho Panza; “se é certo que existe”, renuncio á loita.

Esta é a lóxica reacionária que introduce a esixencia da RBI, ante a posibilidade de sen tocar as bases do sistema garantirse un mínimo de subsistencia, todos seriamos “panzistas”. Da mesma maneira que Don Quixote coa promesa do bálsamo de Fierabrás quería desviar a Panza do seu obxectivo de “gobernar a súa insua”, os vendedores de fume da RBI desvían a solución da crise do sistema capitalista pola alternativa socialista, a propostas que caben dentro do sistema.

O capitalismo, queiran que non os vendedores de fume, está ferido de morte; como morra depende de se a clase obreira chega puntual á súa cita coa história, ou como sucedeu en moitas ocasións déixase embaucar como Sancho Panza por Don Quixote

O capitalismo ten unha contradición que é como unha ferida gangrenada, a relación entre sobreproducción de mercadorías e o valor destas, que froito da capacidade produtiva do sistema, cae sistematicamente, reducindo os beneficios empresariais. Esta caída dos beneficios tradúcese nun aumento do “exército industrial de reserva”, do desemprego e a exclusión de cada vez máis amplos sectores sociais. Foron os chamados “estados errados”, que pronto trasladaron-se aos barrios obreiros e populares das grandes potencias imperialistas. Os EEUU, Francia, Gran Bretaña, Italia, Estado Español... teñen grandes bolsas de pobreza, que afecta xa a amplos sectores da clase obreira, aos que o sistema non dá a menor oportunidade.

A Renda Básica aparece como ese bálsamo capaz de curar feridas, mesmo sanar os mortos, e así non ter que tocar a raíz do problema, as relacións sociais de produción de capitalismo que están na orixe desa exclusión social.

Como combater esa exclusión social

Ata agora hase visto que a RBI é un paliativo a un problema estrutural do sistema que, regularmente, provoca grandes crises coas súas consecuencias de desemprego e empobrecimiento. É un paliativo porque non atenta contra as causas do problema, a crise capitalista, senón contra as súas manifestacións, pobreza e exclusión.

Ao comezo da crise, alá polo 2007, comezou a porse na fala da xente unha palavra de orde, "a crise, que a pague o capital". O que significa isto.

Primeiro, e antes de nada, recuperando unha vella consigna o movemento obreiro, a “escala móbil de horas de traballo”; é dicir, traballar menos para traballar todos e todas, sen redución de salario. De feito, a precariedade e os contratos a tempo parcial que abundan tanto nos últimos tempos en todo o mundo (desde os minijobs alemáns, ata os contratos “cero horas” británicos) non son máis que a forma que o capitalismo se adapta ás esixencias da produción.

Segundo, enfrontando a concepción da subvención, sexa vía incondicional RBI sexa o condicional Ingreso Mínimo, non ligado á loita por un posto de traballo digno: a esixencia é a de seguro de desemprego ata que non se atope traballo digno, o que supón a derrogación de todas as reformas laborais que abaratan a prestación para obrigar a aceptar traballos lixo.

Terceiro, á clase obreira o capital non lle regalou nunca nada que non fose produto da súa loita; o capital vive da explotación dos traballadores / as, son a súa fonte de riqueza, con ou sen RBI. A clase obreira debe ser consciente de que só a través da súa mobilización e organización pode avanzar en conquistas que lle liberen da escravitude do traballo asalariado, cousa que a RBI non fai. A RBI converte o capitalismo nunha “gaiola de ouro” da explotación capitalista.

As condicións para o socialismo

Trotski, no Programa de Transición escribiu: “As condicións obxectivas da revolución proletaria non só están maduras mas tamen que empezaron a descomporse”. Todas as grandes invencións do último século, e aceleradamente os últimos 25 anos coa informática, a robótica ou a nanotecnoloxía sentaron esas bases obxectivas, comezando pola redución do tempo de traballo necesario para a súa produción; pero baixo as condicións de propiedade privada do capitalismo, estes inventos non aumentan a riqueza social, senón que enriquece a uns poucos, empobreciendo á inmensa maioría.

Neste sentido, podemos afirmar con Trotski, que o aumento da produtividade do traballo, non significa o desenvolvemento das forzas produtivas, posto que a maioría dos produtos do traballo humano terminan almacenados, sen entrar no mercado, converténdose en capital morto que hai que destruír regularmente.

A RBI é presentada como unha solución a esta acumulación de capital morto, ao aumentar a capacidade de compra dos traballadores / as, aos que se lles garantiria un ingreso mínimo, poderían dar saída a esa sobre produción, a partir da máxima de que “o diñeiro da parte máis pobre da poboación é tres veces máis eficaz en impulsar o crecemento económico que o diñeiro dos ricos”, as persoas con ingresos pequenos “gastan o seu diñeiro rapidamente e os ricos atesouran”.

É certo; os pobres precisan gastar o que gañan rapidamente porque con eses ingresos, só chegan a cubrir as súas necesidades vitais, mentres que os ricos esas necesidades xa as teñen cubertas sen problema, e os seus gastos son fundamentalmente suntuarios.

A sobreproducción non vén porque haxa compradores ou non, senón non habería nunca crise: nunca tantos compradores de vivendas houbo nos anos previos ao estalido dunha crise que viña incubándose anos antes, coa caída da taxa de ganancia desde os anos 80. A crise produciuse, non porque houbese saturación de mercadorías (afetou a case todos os sectores), senón porque os capitalistas nun momento dado constataron que os investimentos de capital que facían non eran devoltas coa rendibilidade que delas esperaban (taxa de ganancia).

O valor das mercadorías, froito das invencións e o aumento da produtividade, baixaba; e isto, tarde ou cedo maniféstase nas contabilidades das empresas e bancos, que non lles cadran as contas entre o que invisten e o que reciben. Ao final, o capitalista decide deixar de investir, e desviar o seu capital cara á especulación, o aforro ou a compra de ouro.

Por moito que millóns de seres humanos reciban agora unha RBI, e póñanse a comprar como tolos, non resolverían o problema do valor das mercadorías; ao revés, agudizaríano, pois obrigarían aos capitalistas a baixar os prezos para competir, arruinando a moitos. O único que se lograría a curto prazo, é un novo ciclo de produción sen control, posto que máis capitalistas entrarían na competencia, e ao final volverían os problemas.

A vía neoreformista que ofrecen os defensores do RBI, non é“semente de subversión” como prometen, senón que se mantén dentro das estreitas marxes dun sistema cada vez máis en crise, que aperta as clavijas como ninguén; a súa aceptación pola clase obreira significaría que esta fixera como Sancho Panza, a cambio do bálsamo renunciaría á loita por “o goberno da insua”. 

A tarefa é xusto a contraria; na decadencia absoluta do capitalismo, cando todas as medidas que adopta afunden máis á humanidade na pobreza económica, social e moral, hai que pór sobre a mesa a única saída posible, a transformación socialista da sociedade, a partir da expropiación dos capitalistas. Esta é a única garantía dunha repartición equitativa e xusto da riqueza xerada pola maioría traballadora, que non se limite a “que os ricos paguen un pouco mais”.

En Galiza no mês de abril de 2017